نجفقلی حبیبی در این نشست درباره شروع کار تصحیح شرح مشکلات کتاب القانون گفت: وقتی شروع تصحیح قانون ابن‌سینا را به‌خصوص نسخه قطب‌الدین شیرازی را آغاز کردم با مشکلات زیادی مواجه شدم و سپس در کتاب فخررازی که اتفاقات برای قطب‌الدین شیرازی هم اثر مهمی بوده به نکات جالبی رسیدم. این اثر فخررازی جدالی بین فیلسوفان برانگیخت و حوزه فلسفی پزشکی را به چالش کشید. مشکل نسخه‌های خطی این بود که هیچکدام کامل نبودند ولی نهایتا در خارج از ایران چند نسخه پیدا کردم و با کنار هم قرار دادن آنها به این کتاب رسیدم به تازگی هم دو نسخه از این کتاب از فرانسه به دستم رسیده که مربوط به ۲۵ سال پس از فخر رازی هستند.
او ادامه داد: این اثر هم از لحاظ فلسفی قابل بررسی است و هم از نظر علم طب و تاریخ پزشکی و عجیب است که چرا ما نسخه‌های مناسبی از آن در ایران نداریم. اساسا کتاب قانون کتاب مهمی است و امیدواریم بتوانیم خوانش‌های دیگری از قانون و تصحیح‌هایی دیگر این اثر را داشته باشیم.
غلامرضا جمشید‌نژاد اول نیز در این نشست درباره اهمیت کتاب قانون بیان کرد: اهمیت کتاب قانون بر همگان روشن است. ابن‌سینا، شهریار مشرق‌زمین در پزشکی و فلسفه است کتاب شفای او در فلسفه شفای اهل جهل است. ابن‌سینا با قانون نه‌تنها در جهان اسلام که در جهان موج آفرینی کرده است و همزمان با نگارش این کتاب درباره طب اسلامی، ایرانی و شرقی موجی در جهان شکل گرفت. قطعا تصحیح چنین کتابی اینگونه سنگین که فلسفه و پزشکی را در برمی‌گیرد. اگر فقط بخواهیم اصول فلسفه طبیعی را از کتاب قانون استخراج کنیم اثر ۵۰۰ صفحه‌ای استخراج می‌شود هرکدام از شاگردان ابن‌سینا نیز حتی برای اینکه خودشان را به نوعی معرفی کنند به سراغ ارایه نسخه‌هایی از آن می‌رفتم و حاشیه‌هایی بر آن می‌نوشتم.
او ادامه داد: اولین کسی که بر کتاب قانون حاشیه نوشت محمد ایلاقی شاگرد برجسته ابن‌سینا بود که پانوشته‌هایی از او در همین اثر آمده است. پس از او افرادی مثل فخرالدین رازی، قطب‌الدین شیرازی، قطب‌الدین ابراهیم مصری و دیگران روی کتاب قانون کار کردند. اینکه حاشیه‌هایی از همه اینها در کتاب آمده خودش یک استوانه است و به سرانجام رساندن چنین پژوهشی بالغ بر ۲۰ شرح و حاشیه‌نویسی از قانون را دربرمی‌گیرد همت والایی می‌خواهد.
محمد ابراهیم ذاکر نیز در این نشست متذکر شد: گفت‌وگو درباره کتاب شرح مشکلات قانون فخر رازی از یکسو نیازمند بررسی محتوایی اثر است و هم باید بعد پژوهشی و توان مصحح را ارزیابی کند. حکیمان و پزشکان جهان باستان همواره باور داشتند که پزشک باید آگاهی بسنده‌ای از دانش فلسفه، ریاضی و اخترشناسی داشته باشد و کتاب قانون ابن‌سینا نیز تلفیقی از فلسفه، پزشکی و علوم دیگر است. فلسفه در پزشکی از آنجایی استفاده می‌شود که به اثبات مسایل از جزء به کل کمک می‌کند و به نوعی دستیابی به راه‌حل‌های درمانی و تندرستی را محقق می‌سازد. علوم ریاضی نیز برای تعیین طول درمان مدت بیماری و ... مورد نیاز است. اخترشناسی نیز برای یافتن جهت تاثیر حرکت ستارگان، فصل‌ها و ماه‌ها بر بیماری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ذاکر افزود: بسیاری از فیلسوفان بی‌آنکه کار درمانی چشمگیری داشته باشند کلیات دانش پزشکی اظهار نظر کردند و کتاب نوشتند. تقریبا همه شاگردان ابن‌سینا به شرح کوتاه‌نویسی کلیات کتاب قانون اقدام کردند برخی از فیلسوفان البته در این مسیر از ورود به بخش‌های آناتولی و فیزیولوژی چشم پوشیدند و وارد ابعاد معرفتی حوزه درمان، بدن و سلامت شدند. اساسا پزشکان به دو دسته فیلسوفان پزشک و پزشکان فیلسوف که فیلسوفان پزشک پزشکی را به‌عنوان دانشی که نمی‌تواند از فلسفه بی‌بهره باشد می‌شناختند و پزشکان فیلسوف مثل همین رازی پایه‌های دانش پزشکی خود را بر فلسفه استوار می‌کردند یعنی علم بیماری‌ها و چگونگی رویارویی با آنها. فلسفه برای اینها مشی راهبردی و دستاویزی است برای رسیدن به آرمان نهایی سلامت. کتاب حال حاضر یک کتاب میان‌رشته‌ای بین حوزه‌های فلسفی و پزشکی است که مهمترین بخش آن تصحیح و ویراستاری است که توسط آقای حبیبی به خوبی انجام شده است.
او تاکید کرد: کتاب همچنین از منظر موضوعی تاریخ علم در حوزه کلام، پزشکی و فلسفه اثر مهمی است. و بیشتر به کتاب کلام و فلسفه می‌ماند تا کتاب پزشکی. فخر رازی را گروهی حتی منتقد فلسفه می‌دانند تا فیلسوف و او از فیلسوفان آگاه به دانش پزشکی بوده که گمانه‌زنی‌های خودش را در این حوزه در کتاب مذکور به بحث گذاشته است البته در این کار گاهی به جرح واژه‌ها روی آورده و بسیاری از واژه‌ها که صرفا معنای بالینی داشتند را در اثر خود نیاورده است. در واقع او کاری به کاربرد کلینیکال و درمانی کتاب قانون ندارد و بیشتر از نظر تاریخ علم پزشکی و کلام به موضوع پرداخته است.
همچنین علیرضا منجمی نیز درباره شرح مشکلات کتاب القانون گفت: این کتاب پیوند خوبی بین تاریخ پزشکی و فلسفه برقرار می‌کند. اساسا ما با سنت تاریخی ما معمولا مثل متون دینی برخورد می‌کنیم که انگار یک میراث بدون خطاست که تنها باید گردگیری شود. فخر رازی این کتاب را برای پزشکان ننوشته است او پزشک نبود و طبابت هم نمی‌کرد ولی اثری که درباره کتاب قانون نوشته است از بعد فلسفه علم مهم است. مایکل براوی علم را ۴ دسته می‌داند: علم حرفه‌ای، علم انتقادی، بخش مردمی علم و علم در سیاستگذاری که هرکدام از اینها زبان خودشان را نیاز دارند. مثلا عدم آگاهی به زبان لازم برای ارتباط با سیاستگذاران باعث شده در حوزه علم سیاستگذاری‌های درستی نداشته باشیم. فخر رازی البته از جایگاه نقد نیز به کتاب قانون ورود می‌کند و می‌توان گفت بخش مردمی علم را مدنظر داشته است. پزشکان ما امروز در جراید می‌نویسند ولی به زبان مردم حرف نمی‌زنند ولی کسی مثل فخر رازی کتاب قانون را به زبان مردم درآورد.
منجمی سپس با اشاره به ارتباط میان فلسفه و پزشکی اظهار کرد: یک تلقی وجود داشته که فلسفه و پزشکی نباید با یکدیگر مخلوط شود در حالی فلسفه‌ورزی برای طب و طبابت فایده‌مندی زیادی دارد و برعکس. درک به کلیات علم است و درک به جزئیات معرفت. ابن‌سینا بی‌هیچ دلیلی از عنوان معرفت برای پزشکی استفاده می‌کرد معرفت نسبت به بدن و سلامتی. در واقع برای طبابت نیازمند جزئیات نیز هستیم و درمان هر فرد با فرد دیگر متفاوت است. در طب سنتی علم نظری علم عملی را تشکیل می‌دهد ولی امروزه برعکس شده و نظر علم را شکل می‌دهد.
یوسف ثانی ادامه داد: اگر در مقدمه اثر به ویژگی‌های برجسته این اثر اشاره می‌شد و حبیبی توضیح می‌دادند که این اثر از چه نظر با کار دیگر شاگردان ابن‌سینا متمایز است بهتر بود. علاوه بر اینها معرفی نسخ خطی و فهرست‌نویسی‌های مربوط به آن قواعد مختص به خود را دارند که در برخی جاهای این اثر رعایت نشده همچنین حتما باید نسبت نسخ و تاریخ را با یکدیگر مشخص کنیم. نمونه‌های مهمی که در کتاب آورده شده قابل خواندن نیستند و به جای اینکه شناسه آنها آورده شده شماره نسخه آمده که در یک کار پژوهشی مرسوم نیست. فخر رازی کتاب را به کسی تقدیم کرده و چه خوب می‌شد که در ابتدای تصحیح آن این شخص معرفی می‌شد که چه کسی بوده، چه ارتباطی با فخر رازی داشته و وجه این اهدا چه بوده است.
یوسف ثانی در پایان تاکید کرد: علاوه بر اینها یکدستی در نسخه‌های بدل وجود ندارد و علائم متفاوت از یکدیگر هستند. واژگان دشوار کتاب نیز در یک قالب هماهنگ تشریح نشده‌اند اینها مواردی است که بهتر بود رعایت می‌شد. این شرح فخر رازی بر قانون سرشار از ایده‌های کلامی منطقی و پزشکی است که برای فهم فلسفی طب بسیار مهم است.
نظر شما