اگر در ادعایی کلی بتوانم بگویم که وجه زیبایی‌شناختی ادبیات روسی تا حد زیادی در آغاز تحت تأثیر ادبیات فرانسه بوده است، در حدی بیش از این ادعا دستم را بر قلبم می‌گذارم و می‌گویم وجه اِتیک و معنوی ادبیات مدرن روسی اما از آغاز تا حد چشمگیری مدیون ادبیات ناب بریتانیاست و گویی تا سالها هرچه در بریتانیای تا نیمة قرن نوزدهم آفریده شد، با رسالتی غریب در وجه اتیک‌اش در روسیه برکشیده و به متغیری پیچیده در هندسه فضایی ادبیات روسی بدل شد که وجوه منفر و اصیل اخلاقی ـ مذهبی آن را دوام بخشیده و در بستر مکتب ناتورال روسی به غایت دَوَران و تشنج خود رسید. اگر ادبیات روسیه، متنِ رستگاری و الهام و افشا و عصیان و خودکوبی است، ادبیات بریتانیا، ادبیات اِشراف و اکتشاف و بقا و ثقل و بسط است.
برای من از ابتدا، ترجمه‌های ادبیات بریتانیا و، پس از دانستن انگلیسی، اصل آثار چارلز دیکنز و تامس دی‌کوئینسی منبع مهم الهام و یادگیری ادبیات بوده‌اند. در حقیقت، مکتب رمان‌های دیکنز و دی کوئینسی و پوشکین و تاْلسْتوی و شعر بایرون و پو و فیِت و مایاکوفسکی بود که به من انگلیسی و روسی آموخت، نه کلاس‌های سراسر مهملی که زبان و ادبیات را از روی کتاب درسی و کلیشة دانشگاهی تعلیم می‌داد.
.jpg)
کمتر کسی از نسل من هست که دختری به‌نام نِل را به‌خاطر نداشته باشد. انیمیشن سرگردانی‌های دختری به‌نام نِل که در ایران با نام دختری به‌نام نِل نمایش داده شد، مجموعه‌ای بیست‌وشش قسمتی بود که آن را کمپانی ژاپنیِ داکْس اینترنشنال در 1979 تهیه و تولید کرد و ظاهراً از نظر تلویزیون ژاپن چنان غمناک و تأثیرگذار از آب درآمد که در ابتدا پخش آن را متناسب با گروه سنی کودکان تشخیص نداد.
نکته جالب اینکه کمتر کسی تاکنون در ایران می‌دانست که این انیمیشن براساس رمان بلند مغازة عتیقه‌فروشی اثر چارلز دیکنز ساخته شده است، اگرچه جریان حوادث آن با رمان در بسیاری از جاها خوانایی ندارد. اشتیاق این اثر در من سالها ماند و بعدها که ارتباطش را با رمان دیکنز دریافتم، همیشه در پی فرصت خواندنش بودم و بعد هم که خواندنش میسر شد، سالها با رؤیای ترجمة آن و اتودهای هرازگاهی و ذهنی گذشت تا اینکه طی دوسال و اندی اتود و تصحیح، این ترجمه شکل گرفت.
خوانندة عزیزم، دیکنز را بیشتر با آرزوهای بزرگ، خانة قانون‌زده، روزگار سخت، دیوید کاپرفیلد، آلیور توئیست و نیکلاس نیکلبی‌اش می‌شناسیم. نام مغازه عتیقه‌فروشی، اما شاید برای اندک خواننده ایرانی آشنا باشد؛ رمانی که در 1841 به‌صورت کتاب چاپ شد، اما از حدود یک‌سال قبلش خوانندگانِ نشریه ساعت آقای هَمفری را هر هفته چشم‌انتظار ادامه داستان نگه می‌داشت. انتخاب عنوان دختری به‌نام نِل از سوی مترجم به جای عنوان اصلی، علاوه بر تمهید زیبایی‌شناختی، دلایلی دارد که به یکی از آنها در بالا اشاره کردم و، دیگر نیز، همین ناشناخته‌بودن اثر برای خواننده است؛ عنوان اصلی، خاطره یا حس پیشینی را در وجود او برنمی‌انگیزد و، در نتیجه، آوردنش را حتی ذیل عنوان جدید برای خواننده ایرانی ضروری نمی‌دانم.
نِل است که بار سنگین رمان را بر شانه‌های کوچکش می‌بَرَد و شهر و روستا و فضاها و شخصیتها انگار از اوست که روح و رنگ می‌گیرند. حضور و لبخندش انگار نظرها را می‌شوید و باعث می‌شود حتی بارقه‌هایی از انسانیت را پسِ پلشتیِ شخصیتی چون کیلْپ بیابی. داستان، داستان نِل است و زیبایی او، پس چرا عنوانش همان عنوان آشنای دختری به‌نام نِل نباشد؟
ویلیام هاویت، مورخ و نویسندة برجستة انگلیسی، گفته است همة ما به دیکنز مدیونیم، حتی اگر این دِین، فقط و فقط، مدیون لذتی باشد که آفریده‌هایی نظیر دختری به‌نام نِل نصیب ما کرده است.
به‌نظر ورینگتون وینترز، برخلاف باور و اشاره برخی منتقدان و ادب‌پژوهان، واژه روانشناسی برای دیکنز ناشناخته نبوده و او هرگز کار خود را محدود به ارائه پوسته‌ای بیرونی از شخصیتها نکرده است. دیکنز را باید یک سروگردن بالاتر از نسل قبل و هم‌عصرانش دانست، چون باوجود فضای ملودرام می‌توان بااطمینان‌خاطر بر نوشته‌های او مهر برجسته روانشناختی زد و دختری به‌نام نِل نیز حاصل مشاهدات یک روح حساس و وفادار به‌زندگی است که از ماهیت روانشناختیِ آن‌چه درباره‌اش می‌نویسد، به‌خوبی آگاه است و حتی شاید بتوان پا فراتر گذاشت و نوشته‌های او را بر فروید تأثیرگذار دانست.
روزمری مانهنک، دیکنزپژوه نامیِ دانشگاه پنسیلوانیا، بر این باور است که در دختری به‌نام نِل، مانند دیگر آثار کبیر دیکنز، شاهد تعادل بداهه و طرح‌ریزی، تنوع خلاقانه و کنترل روایی، آزادی و وحدت موضوعی هستیم.
سرانجام، جرج اوروِل در مقاله‌ای با نام «چارلز دیکنز» پس از پرداختن به پیام آثار دیکنز و مسأله محتوا، به هنر بدیع نویسنده ما اشاره می‌کند و می‌گوید آن‌چه در وجود دیکنز هست و نمی‌توان تقلیدش کرد، آفرینندگی و نوآوری غریب اوست که در فصل فصل دختری به‌نام نِل هم شاهد آن هستیم.
شما حق دارید سکوت اختیار کنید...
رمان«دختری به نام نِل» نوشته چارلز دیکنز در 1025 صفحه و 46000 تومان از سوی انتشارات علمی فرهنگی منتشر شده است.
نظر شما