اولین جنبش سوادآموزیِ رایگان در ایران
کتاب «روزنامه جنگل 1335» با همکاری حوزه هنری گیلان به چاپ رسیده، از این رو در یادداشت حوزه هنری آمده است: «منابعی که تاکنون به بررسی نهضت جنگل پرداخته‌اند خالی از ضد و نقیض‌های معمول نبوده و نیست و همین امر رویکرد مجدد به این نهضت حماسی و واکاوی آن را کاملا ضروری می‌‌نماید.
در این میان، روزنامه جنگل، به‌عنوان یکی از منابع مهم و شاید مهم‌ترین و دست‌اول ترین منبع بازتاب‌دهنده دیدگاه‌های مبارزان جنگل، نقش پررنگی در مطالعه رخدادهای این نهضت دارد و اطلاعات مهمی از آرائ و عقاید جنگلیان، در طول دوران مبارزه، در اختیار مخاطب قرار می‌دهد.»
در مقدمه کتاب درباره دلایل انتشار روزنامه جنگل می‌خوانیم: «روزنامه جنگل هم تنها دو سال پس از شروع جنبش جنگل، در کسما انتشار یافت. حاج‌احمد کسمایی در خاطرات خود می‌نویسد: «از روزی که نهضت جنگل پاگرفت، ما عقاید خودمان را در هر محدوده‌ای که قرار می‌گرفتیم، پیاده می‌کردیم. ما از اولین پایگاه خود شروع به اقدامات فرهنگی نمودیم. اول یک روزنامه منتشر کردیم که مدیر آن غلام‌حسین نویدی‌کسمایی بود. در واقع ناشر افکار و ارگان کمیته جنگل بود و به همین نام خوانده می‌شد.
بعد از مدتی کمیته دستور داد، میرزاحسین‌خان کسمایی مدیر آن باشد. روزنامه جنگل با چاپ سنگی منتشر می‌شد. در دنبال انتشار روزنامه، کمیته تصمیم گرفت سوادآموزی را گسترش داده و در نهایت اجباری کند. لذا در هر شهر و قصبه و دهکده‌ای که زیر پوشش تشکیلات ما قرار می‌گرفت، بلافاصله مدرسه‌ای تأسیس می‌شد. به‌طور قطع این آغاز اولین جنبش سوادآموزیِ رایگان در ایران بود که از کودکان تا پیرمردان، ام از زن و مرد را در برمی‌گرفت» (کسمایی، احد: 53)
درباره انتشار مجموعه روزنامه جنگل در گذشته آمده است: «پیش از انتشار این مجموعه، روزنامه جنگل دو بار بازچاپ شده است. نخستین بار در سال 1359 با عنوان «سلسله روزنامه‌های جنگل، نشریه نهضت انقلابی جنگل» توسط نشر مولی در تهران، که به‌صورت عکس‌برداری از نسخه اصلی روزنامه است و فقط 31 شماره دوره نخست روزنامه را در بردارد و فاقد هرگونه اطلاعات جانبی و نمایه است. نسخه چاپی دیگر در سال 1389، با عنوان «مجموعه روزنامه‌های جنگل، نشریه نهضت جنگل» به کوشش امیر نعمتی لیمائی، توسط انتشارات امید مهر در مشهد منتشر شد، که متن حروف‌نگاری شده 31 شماره دوره نخست، 4 شماره دوره دوم و شماره نخست دوره سوم است. این نسخه نیز علاوه بر آن‌که مقدمه راهگشایی ندارد، فاقد هرگونه نمایه است و علاوه بر آن‌که ستون‌بندی و سطرنگاری آن منطبق بر نسخه اصلی نیست، غلط‌های املایی هم، به سبب حروف‌نگاری مجدد و عدم نسخه‌خوانی دقیق، به متن راه‌یافته است؛ اما در هر صورت، هر دوی این نسخه‌ها، کوششی قابل تقدیرند.»
آزار و غارت اهالی گیلان به دست قشون روسیه
ویژگی‌های کتاب «روزنامه جنگل 1335» به این شرح است: «در انتشار این مجموعه، تلاش گردآورنده و ویراستار بر آن بوده است تا علاوه بر ارائه نسخه‌ای پیراسته‌تر و منقح‌تر از چاپ‌های پیشین، مجموعه اطلاعات مفیدی نیز درباره این نشریه مهم تاریخی در اختیار خوانندگان قرار گیرد و با ارائه نمایه‌ای مفصل و دقیق، که با دقت‌نظر و وسواس قابلِ تقدیر، توسط ویراستار این مجموعه تهیه شده است، استفاده علاقه‌مندان و پژوهشگران حوزه تاریخ از محتوای این نشریه را آسان‌تر کند. در کنار همه این موراد، در آستانه صدمین سال انتشار این نشریه تاریخی، یادبودی دوباره باشد بر تاریخِ آزادی‌خواهیِ مردمان گیلان‌زمین.»
در روزنامه جنگل هم سخن از آزار اهالی گیلان از سوی قشون روس است: «همچنین گزارش و اخباری را از اذیت و آزار اهالی گیلان به دست نیروهای نظامی و آزار و غارت اهالی گیلان به دست قشون روسیه و یا غارت رعایای لشت‌نشا و دفع آنها به کمک قوای جنگل به اطلاع همگان می‌رساند. از جمله به اخلالگری میرزا ابراهیم‌خان و همدستان او در نظم شهر و امور حکومتی اعتراض می‌کند.»
نگاهی به اخبار منتشر شده در روزنامه حاکی از این است که گردانندگان آن تلاش داشتند به همه مسائل بپردازند از جمله: «در امور شهری، از اقدامات اداره بلدیه گیلان در تهیه ارزاق عمومی اهالی گیلان و حمل برنج برای دیگر نقاط ایران حمایت می‌کند و، در عین حال، خواهان جلوگیری از قاچاق برنج گیلان به خارج از ایران است. از معتصم‌السلطنه، کارگزار رشت، به سبب برقراری نظم در رشت و تأمین رفاه اهالی شهر تمجید می‌کند و از او می‌خواهد به خرابی پل راه شوسه پیربازار رسیدگی و با ناقضان قانون برخورد کند.»
نیروهای نظامیِ انگلیسیِ مستقر در گیلان
دغدغه‌های منعکس شده در روزنامه جنگل عبارتند از: «در شرح خدمات و فداکاری جنگلی‌ها در راه مبارزه، ضمن هشدار درباره فریبکاری خائنان درخصوص مبارزات جنگلی‌ها، روزنامه شرحی به دست می‌دهد که در آن به موارد متعددی از جمله زیر نظر گرفتن نیروهای نظامیِ انگلیسیِ مستقر در گیلان جهت جلوگیری از بروز آشوب و درگیری اهالی با نظامیان انگلیسی و تضمین حفظ بی‌طرفی ایران در جنگ جهانی، تأمین امنیت در گیلان و مناطق هم‌جوار، آب‌رسانی و رفع مشکلات ناشی از قحطی، رعایت مساوات، نگهداری از آوارگان روی آورده به گیلان اشاره می‌کند.»
بخش‌های تاریخی و اجتماعی جامعه نیز در روزنامه مورد توجه قرار گرفتند به طوری که می‌خوانیم: «بخش مهم دیگر نوشته‌های روزنامه جنگل تحلیل موضوعاتی است که بن‌مایه اجتماعی و اخلاقی و تاریخی دارند. این دسته از مطالب گرچه به لحاظ کمی نمود چندانی در روزنامه ندارد، اما توجه روزنامه را به مسائلی جز سیاست و مبارزه، از جمله تربیت فکری و اصلاحات اجتماعی، نشان می‌دهد. از همین رو، در بلوای هیاهوی سیاسی، ضرورت توجه بیشتر به مشاهیر، مفاخر، نوشته‌ها، دستاوردهای علمی را یادآور می‌شود و ایرانیان را به مطالعه مجلات علمی و ادبی و اخلاقی دعوت می‌کند. جز این، نشان می‌دهد که طیف مخاطبان روزنامه نیز از چه دسته و طبقاتی بوده‌اند، از آن جمله مثلا به رعایت حقوق مالک و رعیت در قبال هم می‌پردازد و، به‌ویژه به‌رعایا در این‌باره تذکر می‌دهد؛ و یا به‌طور مفصل، از ترتیب زراعت سیب زمینی برای کشاورزان می‌نویسد.»
اما نکته جالب درباره روزنامه نهضت جنگل فاقد مجوز انتشار آن است: «یکی از مهم‌ترین نوشته‌ها درباره روزنامه، اعلان عذرخواهی از وزارت معارف به سبب‌ِ انتشارِ بدونِ مجوز روزنامه جنگل است. از قضا، نخستین نوشته روزنامه هم همین مطلب است که در آن دلایل این کار را، ضمن تاکید بر اطاعت از قانون، ذکر می‌کند؛ هرچند که روزنامه، در شماره‌های بعد، مطلبی در تأیید یا رد این خواسته نمی‌نویسد، و گویا، اداره‌کنندگان روزنامه، به اعتبار همین نوشته، اجازه طبع روزنامه را نزد خود قانونی فرض می‌کنند.»
جنبش جنگل، آمیزه‌ای از احساسات قومی
شاید تصور شود از آنجا که روزنامه جنگل از سوی یک گروه سیاسی منتشر می‌شده، از سایر مسائل اجتناب شده است در حالی که درباره رویکرد آن در توجه به سایر اخبار جامعه می‌خوانیم: «به نظر می‌رسد گردانندگان روزنامه کوشیدند اشتغال به مبارزه و تب و تاب دغدغه‌های سیاسی آنها را از ایفای نقش وظیفه روزنامه‌نگاری باز ندارد و روزنامه جنگل را به بیان‌نامه سیاسی تبدیل نکند. باید از همین رو باشد که خبری چون «رابطه نامشروع یعقوب نرگستانی با همسر فتحعلی نرگستانی و قتل فتحعلی به دست یعقوب» در روزنامه می‌آید یا ارائه تصدیق‌نامه پایان تحصیلات شش‌ساله به چهارنفر از شاگردان دبستان فردوسی از سوی هیئت نظار و معلم‌های دبستان به اطلاع عموم می‌رسد.»
اما میرزانژاد درباره قضاوت در رابطه با نهضت جنگل با اشاره به تنوع ایدئولوژیک نیروهای جنبش جنگل و دیدگاه‌های متفاوت سران جنبش می‌نویسد: «بسیاری از دیدگاه‌های طرح‌شده درباره جنبش جنگل، آمیزه‌ای از احساسات قومی، سیاسی، اجتماعی و ایدئولوژیک را با خود همراه دارند در هم‌آمیختگی این دیدگاه‌ها، مخاطب را با پدیده‌ای تاریخی روبرو می‌سازد که دستیابی به حقیقتِ مکتوم آن دشوار است. تنوع ایدئولوژیک نیروهای جنبش جنگل و دیدگاه‌های متفاوت سران جنبش، بر این گمانه‌زنی‌ها دامن می‌زند. ازاین‌رو بار رویدادی تاریخی روبه‌رو هستیم که شاید بتوان سال‌های متمادی درباره آن سخن گفت.»
کتاب «روزنامه جنگل 1335» به کوشش هادی میرزانژاد موحد در 695 صفحه، شمارگان یک‌هزار نسخه از سوی انتشارات ایلیا گیلان وارد بازار نشر شده است.
نظر شما