حسین‌مجدفر، کارآفرین برتر در حوزه نشر کتاب‌های دیجیتالی و مترجم برجسته کتاب‌های علمی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) درباره منابع مورد استفاده شده در کتاب «صد نمودار که جهان را تغییر دادند» اظهار کرد: منابع در دسترس نویسنده برای گردآوردن مطالب، همان منابع رایج غربی در زمینه تاریخ علم بوده است که معمولاً به اندازه کافی به نقش مشرق‌زمین در پیشبرد دانش بشر اعتقاد ندارند. همچنین نویسنده کتاب یک روزنامه‌نگار است و فاقد تبحر کافی برای قضاوت علمی است.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا اسکات‌ کریستینسن، نویسنده کتاب، مانند بسیاری دیگر از نویسندگان کتاب‌های تاریخ علم به سهم تمدن باستانی ایران در رشد علمی منصفانه پرداخته است یا خیر؟ گفت: با توجه به اینکه نویسنده این کتاب یک روزنامه‌نگار بازنشسته است. بنابراین رشته تخصصی وی گردآوری مطالب تاریخی است و فاقد تبحر کافی برای قضاوت علمی درباره محتوای موضوعاتی بوده است. درباره ادا کردن حق مطلب نیز باید توجه داشت که منابع در دسترس وی برای گردآوردن مطالب این کتاب، همان منابع رایج غربی در زمینه تاریخ علم بوده است که معمولاً به اندازه کافی به نقش مشرق‌زمین در پیشبرد دانش بشر اعتقاد ندارند.

همه چیز از یونان آغاز شد
وی در ادامه افزود: در سال 1957 میلادی الکساندر کویره با اطمینان، گویی که هیچ‌کس خواب مخالفت با او را هم نمی‌بیند، نوشت: «تقریباً همه‌چیز از یونان آغاز شد!» طبق اعتقاد طرفداران معجزه یونانی از فلسفه گرفته تا ریاضیات، طب، سیاست، الهیات و خلاصه هرچه که ارزش فکری دارد اختراع یونان باستان است! یونانیان همه این‌ها را هم بدون هیچ تأثیری از دیگر اقوام، «به تنهایی» اختراع کردند. هرچند چنین باوری از سوی بسیاری از تاریخ‌نگاران غربی مورد پسند واقع شد ولی افراد با انصافی هم در میان غربیان یافت می‌شود؛ از جمله دیوید پینگری، نویسنده تاریخ علم باستان، نام این طرز تلقی را یونانی‌پرستی کورکورانه می‌گذارند.

این مترجم ادامه داد: اگر نگارندگان دیگر کتاب‌های چاپ شده در این زمینه کوشیده‌اند که خواننده غربی، توانایی‌های فکری و ذهنی خود را برتر از دیگران بداند و خواننده شرقی نیز چنین دعوی باطلی را باور کند، در کتاب «کاکل طاووس» می‌بینیم که غربیان از کل زیبایی طاووس، فقط کاکل آن را بر سر خود دیده‌اند به‌طوری که نویسنده با مدارک مسلم، نشان می‌دهد که نه قضیه فیثاغورس، نه تقویم، نه عددنویسی امروزی، نه جبر، نه کسر اعشاری، نه مثلث پاسکال و نه ده‌ها کشف و نوآوری ریاضی دیگر، هیچ‌یک کار اروپایی‌تباران مغرور نیست بلکه همه، منشاء شرقی دارند.

مجدفر درباره طیف مخاطبان کتاب اظهار کرد: کتاب در زمینه تاریخ تکامل دانش و فناوری است. بنابراین هر کسی که با این زمینه مشخص علاقه داشته باشد می‌تواند مخاطب مطالب آن باشد. به دلیل نوع روایت تاریخ‌گونه مطالب کتاب و دوری گزیدن نگارنده از ذکر فرمول‌ها و قواعد ریاضی و ... از نوجوانان گرفته تا سالمندان، همه طیف خوانندگان می‌توانند محتوای کتاب را دریابند و بنابراین از آن لذت ببرند.

وی درباره علت ترجمه کتاب «صد نمودار که جهان را تغییر دادند» گفت: این کتاب مربوط به تاریخچه تکامل دانش و فناوری است. از این رو لازم بود تا کسی به ترجمه این کتاب دست بزند که اطلاعاتی مقدماتی از موضوعات فنی و مهندسی داشته باشد. از طرفی با وجود مطالعه تعداد زیادی کتاب درباره تاریخ علم، تاکنون کتابی فارسی از منظر نموداری به این موضوع نپرداخته بود و به همین دلیل هم کتابی تازه به شمار می‌آید.

مترجم «کتاب صد نمودار که جهان را تغییر دانند» افزود: نسخه انگلیسی کتاب در سال 2012 برای نخستین بار چاپ شده است. نویسنده، روزنامه‌نگاری 70 ساله و ساکن نیویورک است. او به دلیل حرفه قبلی‌اش توانایی گردآوری مطالب و تدوین این کتاب را داشته ولی از طرف دیگر به دلیل آن که تخصص اصلی وی تاریخ نبوده است در دو بخش دچار اشتباه شده بود که پس از این که آن‌ها را به اطلاع وی رساندم بسیار خوشحال شد و وقتی به او گفتم رشته تحصیلی‌ام مکانیک بوده است و تخصص رباتیک دارم بیشتر هم تعجب کرد.

مجدفر درباره ضرورت پرداختن به تاریخ علم از منظر نمودار گفت: نمودارها، الگوهایی تصویری برای انتقال منظور بشر از هزاران سال پیش تاکنون بوده‌اند. مانند اختراع خط، نمودارها نیز الگوهایی دیداری به‌منظور انتقال آسان‌تر اندیشه‌های آفرینندگان آن‌ها به مخاطبانشان بوده است. در برخی موارد اصلاً راه دیگری برای این موضوع وجود نداشته است. برای نمونه هنگامی که می‌خواهید نقشه ساخت یک دستگاه را بکشید تنها با توضیح دادن، نمی‌توان جای‌گیری اجزای آن دستگاه نسبت به یکدیگر را شرح داد و نمودار دو بعدی بر روی کاغذ، کار را برای درک محل اجزا نسبت به یکدیگر بسیار آسان می‌کند. طی چند دهه اخیر، این نمودارها به صورت 3 بعدی در نرم‌افزارهای رایانه‌ای، قابل مدلسازی هستند که به ادراک فرایند طراحی کمک شایانی می‌کند.

وی درباره مبنای انتخاب نمودارها در روایت تاریخ علم اظهار کرد: وقتی به نام کتاب توجه کنید پاسخ را در خواهید یافت. نگارنده می‌باید به عدد 100 می‌رسید. از این رو مجبور بوده تا مواردی را نیز انتخاب کند که شهرت تاریخی چندانی نداشته‌اند و نام آنها کمتر به گوش خواننده آشناست.



مجدفر در ادامه گفت: ترجمه کتاب حدود 18 ماه طول کشید. برگردان بخش آغازین کتاب که البته دشوارترین بخش آن نیز بود، مرهون همکاری بانوی مهندس، سونا بیدق‌دار است. از آنجا که موضوع این کتاب، تاریخ است در هنگام برگردان از متن انگلیسی با اَعلام و اسامی فراوانی روبه‌رو بودیم که درج معادل فارسی درست آنها به‌صورتی که قبلاً در زبان فارسی ضبط شده‌اند کار بسیار دشواری بود. برگردان این کتاب به فارسی تنها شامل «ترجمه» لغات انگلیسی نبود بلکه می‌بایست صورت ضبط شده از آن لغت یا نام به انگلیسی در زبان فارسی را نیز «جستجو» کرد که بسیار وقت‌گیر بود. البته در بسیاری موارد، چنین معادلی به سادگی یافت نمی‌شد.

برای نمونه نام Ptolemy را در نظر بگیرید، اگر آن را به همین صورت ترجمه کنیم می‌شود: «تولمی» در حالی که صورت ضبط شده آن در زبان فارسی «بطلمیوس» است! که هیچ شباهت آوایی با صورت نگارش آن در زبان انگلیسی ندارد. کتاب به دلیل تاریخی بودن، سرشار از این نام‌ها است.

مجدفر درباره جالب‌ترین و جذاب‌ترین نمودار بررسی شده در کتاب گفت: به عنوان یک مهندس ایرانی، نمودار منسوب به ابوریحان بیرونی، بزرگترین مهندس ایران در طول تاریخ، درباره ماه‌گرفتگی بالاترین ارزش را در نگاه من دارد ولی شخصاً از نمودار فریسیوس ریاضی‌دان، ستاره‌شناس، نقشه‌کش، ابزارساز و فیزیک‌دان بلژیکی در قرن شانزدهم میلادی را برای نقشه‌برداری مثلثاتی، بیشتر از بقیه پسندیدم. همچنین لوح گلی نشان‌دهنده نت‌های موسیقی مربوط به تمدن باستانی اور در جنوب عراق کنونی، بسیار جالب توجه است. به طوری که شما می‌توانید با مراجعه به اینترنت، موسیقی نواخته شده از روی این نتها را بشنوید و تصویری از لذت موسیقایی مردمان 3400 سال پیش به ‌دست آورید.