حجت‌الاسلام مسعود آذربایجانی از مولفان و محققان برجسته حوزه روانشناسی در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) درباره اینکه چرا ایرانیان کتاب‌های حوزه روانشناسی عامه‌پسند به ویژه با رویکرد مثبت‌اندیشی را بیشتر می‌خوانند، توضیح داد: درباره این موضوع چندین علت وجود دارد؛ نخست اینکه هر فردی در زندگی نیاز به موفقیت و پیشرفت را در درون خودش احساس می‌کند بنابراین وقتی این نیازها از طریق درستی برطرف نمی‌‌شود، مخاطب به این کتاب‌ها که عنوان‌های پرجاذبه‌ای هم دارند، پناه می‌برد.

این پژوهشگر ادامه داد: بخشی از دستورالعمل‌های این کتاب‌ها کاربردی است و با توجه به اینکه سریع و زودهنگام به نتیجه می‌رسد مخاطبان نسبت به این کتاب‌ها تمایل نشان می‌دهند در حالی که در واقعیت این طور نیست و مردم تنها ممکن است که فکر کنند با یک دارو سریع به نتیجه برسند.

وی افزود: عامل دیگری که در این باره تاثیرگذار است این است که ما در بحث‌های اخلاق اسلامی، عرفان اسلامی، معنویت و... نتوانستیم کتاب‌های کم حجمی که بتواند مخاطب را با سرعت به نتیجه برساند و زبانش نیز برای جوانان مفهوم باشد تولید کنیم و از این طریق نیاز گرسنگی فرد را ارضا کنیم تا دیگر نیاز نباشد که با آثار دیگری روح خود را سیر کند. به ویژه امروز جوانان ما در غذای جسمی هم به سمت غذاهای فست فودی رفتند و این رویکرد را درباره مسایل دیگر زندگی خود نیز دارند.

این دکترای روانشناسی بالینی در بخش دیگری از سخنانش درباره پیامدهای کتاب‌های ترجمه‌ای در حوزه روانشناسی عامه‌پسند اظهار کرد: نخستین نکته درباره این کتاب‌ها این است که ارزش‌ها و باورهای کشور مقصد را به صورت ناخودآگاه و طبیعی به مخاطب منتقل می‌کند بدون اینکه خود مخاطب متوجه باشد. ما نیز درباره این کتاب‌ها نظارت جدی را اعمال نمی‌کنیم و اغلب کتاب‌های این حوزه نیز به دلیل عناوین پرجاذبه‌ای که دارند برای مخاطب کشش دارند.

وی ایراد اصلی این کتاب‌ها را در ایجاد یک نوع اشباع و ارضا کاذب در مخاطب دانست و یادآور شد: بدین معنی که در این کتاب‌ها نکات و مسایلی گفته می‌شود که به نظر می‌آید کاربردی است و روان فرد نیز به گونه‌ای است که دوست دارد در سریع‌ترین زمان ممکن ارضا شود.

آذربایجانی با ذکر مثالی توضیح داد: ما معمولاً به فرزندانمان می‌گوییم که پیش از غذاخوردن شیرینی و شکلات نخورند چون در فرد احساس سیری کاذب را ایجاد می‌کند. این کتاب‌ها نیز در فرد این احساس را به وجود می‌آورد که گویی نیازشان برطرف شده اما در واقع این نیاز به صورت کاذب برطرف شده و نیاز اصلی فرد را برطرف نکرده است.
 
به گفته مولف «درآمدی بر روانشناسی دین»، از سوی دیگر این کتاب‌ها در درازمدت یک نوع احساس درماندگی و نا امیدی و حتی یاس و خودکشی را در فرد به وجود می‌آورد چون در این آثار دستورالعمل‌هایی داده می‌شود که فرد باید بر اساس آن عمل کند تا به نتیجه برسد، به ویژه درباره موفقیت‌های مالی و به دست آوردن ثروت این راهکارها به گونه‌ای است که مخاطب احساس می‌کند باید در اسرع وقت به نتیجه برسد اما این راهکارها در اغلب موارد به نتیجه نمی‌رسند و تنها یک بهشت خیالی و سراب را برای مخاطب ترسیم می‌کنند و در واقع خیال مخاطب را ارضا می‌کنند.

وی تاکید کرد: بنابراین وقتی با این کتاب‌ها مواجه می‌شوند و به نتیجه دلخواهشان نمی‌رسند احساس یاس و سرخوردگی پیدا می‌کنند.

آذربایجانی در ادامه با بیان اینکه راهکار مواجهه با این کتاب‌ها را سانسور یا توقیف کتاب‌ها نمی‌دانم مگر کتاب‌هایی که ارزش‌های مخرب را ترویج می‌کنند و ادبیات زرد را بازتولید می‌کنند گفت: چون به هر حال در برخی از این کتاب‌ها راهکارهای مفید هم وجود دارد که از حقایق دینی و اخلاقی ما سرچشمه می‌گیرد. اما آن چیزی که ما باید روی آن کار کنیم این است که باید همانطور که درباره استفاده مردم از رسانه‌ها و مواجه‌اشان با پیام های رسانه‌ای روی سواد رسانه‌ای مردم تمرکز می‌کنیم درباره استفاده از کتاب‌های روانشناسی عامه پسند نیز باید آگاهی مخاطب را افزایش دهیم.

وی اضافه کرد: به طور مثال مخاطب باید بداند راهکارهایی که رسیدن به کامیابی، موفقیت و ثروت را پیشنهاد می‌دهد به سرعت به دست نمی‌آید و باید به تدریج در زندگی افراد شکل بگیرد تا به ثمر برسد چون همانگونه که ثروت باد آورده را باد می‌برد، موفقیتی هم که زود به دست می‌آید زود هم از دست می‌رود. بنابراین موفقیت و ثروت امری نیست که یک شبه به دست بیاید.

این مترجم حوزه روانشناسی تاکید کرد: چنانچه فرد بخواهد به موفقیت مالی برسد باید زمینه‌های رسیدن به آن را فراهم کند البته مطالعه کتاب‌های علمی که متکی بر دانش درستی باشد می‌تواند در این زمینه به ما کمک کند. باید بتوانیم در این کتاب‌ها دانسته‌های مردم را واقعی کنیم و به دنبال غذاها و مکتوباتی باشیم که چنین راهکارهایی را ترویج می‌کنند.

آذربایجانی در بخش دیگری از سخنانش در پاسخ به این سوال که آیا میزان علاقه مردم به مطالعه این گونه آثار در خارج از کشور هم به همین میزان است عنوان کرد: در خارج از کشور این میزان علاقه در مقایسه با کشور ایران کمتر است و مردم بیشتر به کتاب‌های رمان و روانشناسی علاقه دارند.

وی در پایان نیز با بیان اینکه اخیراً در این حوزه کارهای خوبی در بخش تالیف صورت گرفته است اظهار کرد: به طور مثال درباره سبک زندگی طی سه سال اخیر کتاب‌هایی در سطوح مختلف برای ترویج این مباحث منتشر شده که خوشبختانه نگاه فرهنگی کشور ما را دارد بنابراین نباید نا امیدانه نگاه کنیم و البته بدانیم که کتاب‌های تولیدی ما هنوز توان رقابت با ادبیات ترجمه را ندارد با این وجود میزان تلاش صورت گرفته در این باره قابل ستایش است.

در این باره بیشتر بخوانید:
    بهشتیان: ترجمه کتاب‌های مثبت‌اندیشی آمریکا مردم را افسرده و مضطرب می‌کند/ برای رسیدن به موفقیت باید قورباغه را قورت بدهیم!