به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست نقد و بررسی کتاب «تاریخ شفاهی و جایگاه آن در تاریخ‌نگاری معاصر ایران» با حضور مهدی ابوالحسنی ترقی به عنوان یکی از نویسندگان این اثر و مرتضی رسولی‌پور دوشنبه 23 فروردین در پژوهشکده تاریخ اسلام برگزار شد. پیش‌تر اعلام شده بود که علیرضا ملایی‌توانی، مدیر پژوهشکده تاریخ پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و علوم انسانی در این نشست سخن خواهد گفت. همچنین مرتضی نورایی دیگر نویسنده کتاب در نشست حضور نداشت.
 
ارائه مباحثی برای نخستین‌بار در این کتاب

ابوالحسنی ترقی گفت: مبنای تالیف کتاب «تاریخ شفاهی و جایگاه آن در تاریخ‌نگاری معاصر ایران» رساله دکترای من است که با راهنمایی مرتضی نورایی به انجام رسیده است. برای تالیف این رساله دو سال وقت صرف کردم و تلاش شده براساس طرح اولیه، مباحث نظری تاریخ شفاهی تشریح و ارائه منسجمی در این زمینه صورت بگیرد.
 
وی با بیان این که این اثر در پی دستیابی به نظریه‌پردازی در فلسفه و ماهیت تاریخ شفاهی است، اظهار کرد: برخی مباحث مانند موضوع و موضوع‌یابی، گزینش در تاریخ شفاهی و تحلیل کیفی نخستین‌بار است که در کتاب مطرح شده است. در این اثر بخش‌هایی مانند تفاوت‌های سنت شفاهی و تاریخ شفاهی به صورت علمی و پژوهشی مطرح شده و در ادامه نیز موضوع خاطره‌نگاری و تاریخ شفاهی، تمایزات و تشابهات آن بررسی شده است.
 
ابوالحسنی ترقی ادامه داد: در ادامه این کتاب، بحث تاریخ معاصر و جایگاه آن در کشور و پیشینه تاریخ شفاهی از آثار قدیمی تا روزگار کنونی در کتاب گنجانده شده است.
 
این پژوهشگر حوزه تاریخ شفاهی با تاکید بر این‌که این اثر به‌طور مستقل از سوی یک نویسنده تالیف نشده است، گفت: این اثر یک رساله دکترا بوده است که دست‌کم از سوی چهار متخصص حوزه تاریخ شفاهی بررسی شده است و پس از بازبینی دکتر حسینعلی نوذری منتشر شده است. به نظر می‌رسید، ناقد این اثر مرتضی رسولی‌پور، کتاب را به‌طور جدی مطالعه نکرده بود و در نقد به کلی‌گویی روی آورد. به هرحال نقد سالم با هجمه به اثر فرق دارد.
 
دانشگاه‌ها از تدریس تاریخ شفاهی غافل هستند

وی در ادامه با اشاره به این که دانشگاه‌های ایران به‌طور جدی وارد حوزه تاریخ شفاهی و تاسیس رشته‌های مربوط به آن نشده‌اند، اظهار کرد: هم‌اکنون به همت دکتر مرتضی نورایی، رشته تاریخ شفاهی و زیر‌شاخه‌های آن مانند «رشته تاریخ محلی» در دانشگاه اصفهان تاسیس شده و می‌توان از آن به ‌عنوان یکی از پیشروترین دانشگاه‌های کشور در تدریس و فعالیت پژوهشی در عرصه «تاریخ شفاهی» نام برد.
 
مولف کتاب «زورخانه در ایران» ادامه داد: «تاریخ شفاهی» یکی از شاخه‌های تاریخ است که با تاریخ معاصر سرو کار دارد و هر پژوهشگری نیز جرات ورود به این حوزه را ندارد. کسانی هم که وارد فعالیت پژوهشی در این رشته می‌شوند با نبود همکاری‌های موسسات مرتبط مواجه می‌شوند. به هرحال با وجود همکاری‌های نامناسب در ایران، نمی‌توان این رشته را نادیده گرفت، چنان‌که بسیاری از دانشگاه‌های معتبر در دنیا به تدریس این رشته می‌پردازند و حتی درباره تاریخ شفاهی ایران کار می‌کنند.
 
ابوالحسنی با تاکید دوباره بر این نکته که مسکوت بودن رشته تاریخ شفاهی، مشکلات تحقیق در این حوزه را حل نمی‌کند، گفت: یکی از نکات مثبت کتاب این است که می‌تواند فتح باب مناسبی برای ورود تاریخ شفاهی به فضای آکادمیک باشد و کسانی‌که در قبال این حوزه و فعالیت آن به‌صورت دانشگاهی سکوت کرده‌اند، را به صدا دربیاورد.
 
نگاهی به کتاب «تاریخ شفاهی و جایگاه آن در تاریخ‌نگاری معاصر ایران»

کتاب «تاریخ شفاهی و جایگاه آن در تاریخ‌نگاری معاصر ایران»، اثر مشترک مرتضی نورایی و مهدی ابوالحسنی ترقی است که از سوی پژوهشکده تاریخ اسلام منتشر شده است. 

کتاب حاضر، از سه بخش تشکیل شده است. بخش اول دارای عنوان «مباحث نظری و روش‌شناسی تاریخ شفاهی» است. این بخش شامل 6 فصل «تاریخچه و فلسفه تاریخ شفاهی»، «سنت شفاهی و تاریخ شفاهی»، «خاطره‌نگاری و تاریخ شفاهی»، «موضوع و موضوع‌یابی در تاریخ‌نگاری شفاهی» و «مصاحبه، ساز و کار تاریخ شفاهی» و «مشکلات نظری و کارکردی تاریخ شفاهی» است.
 
طرح اولیه کتاب بر مطالعه علمی و تئوریک تاریخ شفاهی و ساز و کارهای آن است که خود، نخستین قدم را در تنظیم و تدوین هر تحقیق تشکیل می‌دهد. بنابراین این بخش، ضمن بازکاوی روند شکل‌گیری تاریخ‌نگاری علمی و استفاده از روش تاریخ شفاهی در مطالعات تاریخی، ماهیت، جایگاه و نقش تاریخ شفاهی را در دنیای معاصر تبیین و تشریح کرده است و دو چالش اساسی را در استفاده از تاریخ شفاهی و خاطره‌نگاری به تاریخ شفاهی، به طور مشروح مورد نقد و ارزیابی فنی قرار داده است.
 
بخش دوم، شامل «کارکرد تاریخ شفاهی در تولیدات تاریخ معاصر» نام دارد. این بخش شامل 4 فصل است. فصل اول، «جایگاه تاریخ معاصر در مطالعات تاریخی»، فصل دوم، «روش علمیِ تاریخ شفاهی در مطالعاتِ تاریخ معاصر»، فصل سوم، «معرفی و تحلیل تولیدات تاریخ شفاهی ایران(داخل کشور)» و فصل چهارم، «معرفی و تحلیل تولیدات تاریخ شفاهی ایران(خارج کشور)» نام دارد.

مدخل این بخش، مبحث تاریخ معاصر و ضرورت‌های توجه محققان به آن است. افزون بر این، نقش و تأثیر انقلاب ایران بر شکل‌گیری دیدگاه‌های نوین تاریخ‌نگاری و استفاده از روش‌های مدرن گردآوری آگاهی‌های تاریخی در ایران، مدخل ورود به بحث اصلی است. در این بخش، هفت مرکز و مؤسسه عمده دست‌اندرکار تاریخ شفاهی در ایران را شامل بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی ایران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، سازمان اسناد و کتابخانه ملی، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی و مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، به ترتیب شکل‌گیری و فعالیت معرفی شده‌اند و به نتایج حاصل از تحلیل و ارزیابی گزیده آثار تاریخ شفاهی آنها پرداخته شده است.

افزون بر این، تاریخ شفاهی جنگ ایران و عراق را نیز به اختصار بیان کرده است. همچنین در بخش تواریخ شفاهی ناآگاهانه، گزیده‌ای از کتاب‌هایی را که با عناوین دیگری غیر از تاریخ شفاهی، ولی در قالب تاریخ شفاهی منتشر شده‌اند، تحلیل و نقد کرده و در ادامه، روند شکل‌گیری سه طرح تاریخ شفاهی ایران را در خارج از کشور، یعنی تاریخ شفاهی بنیاد مطالعات ایران، تاریخ شفاهی ایران دانشگاه هاروارد و تاریخ شفاهی چپ ایران، ذکر شده و نتایج تحلیل و ارزیابی گزیده آثار تاریخ شفاهی این مراکز نیز ارائه شده است.
 
بخش سوم کتاب، «ویژگی‌ها و آسیب‌شناسی تاریخ شفاهی ایران» است که در برگیرنده 3 فصل، با عناوین «ویژگی‌ها»، «آسیب‌ها» و «راهکارها» است. در این بخش، امتیاز‌ها و آسیب‌های مراکز و تولیدات تاریخ شفاهی ایران را بیان می‌کند و در آخر، راهکارهایی را برای بهینه‌سازی کارکرد تاریخ شفاهی در تاریخ‌نگاری معاصر ایران پیشنهاد می‌دهد.

کتاب «تاریخ شفاهی و جایگاه آن در تاریخ‌نگاری معاصر ایران» در 430 صفحه، شمارگان هزار نسخه به بهای 25 هزار تومان از سوی انتشارات پژوهشکده تاریخ اسلام منتشر شده است.