به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست نقد و بررسی کتاب «مطالع الانوار» اثر قطب‌الدین رازی (چهارشنبه، ششم آبان ماه) با حضور ضیاء موحد، سید محمود یوسف‌ثانی، اسدالله فلاحتی، مهدی عظیمی و ابوالقاسم رحمانی به عنوان مصحح و شارح اثر در موسسه پزوهشی حکمت و فلسفه ایران برگزار شد.

«زبان» از منطق جدید تا قدیم

موحد که دبیری نشست را نیز بر عهده داشت تنها به بیان چند نکته اکتفا کرد و گفت: رساله «مطالع الانوار» به دارا بودن متنی سنگین معروف است. اساسا مشکلی که امروز ما با منطق قدیم دارد در مساله‌ای با عنوان «زبان» است. علامه قطب‌الدین رازی برای «کل» چهار واژه در نظر گرفته است.

موحد در ادامه سخنانش به بررسی زبانی در بین فلاسفه اسلامی پرداخت و طور مشروح و با ارائه فرمول‌های خاصی به بیان این موضوع در نظرگاه فلاسفه‌ای مانند ابن‌سینا اشاره کرد.

این متفکر افزود: تصحیح این کتاب در سه جلد نشان می‌دهد، که این رساله مورد توجه شارح قرار گرفته و هر کدام را در بیش از 400 صفحه نگاشته است.

«مقدمه طولانی»؛ پاشنه آشیل کتاب

سید محمود یوسف‌ثانی، پژوهشگر فلسفه در ادامه این نشست گفت: شرح این رساله از سوی رحمانی، از متن رساله مهمتر است. در تاریخ منطق اسلامی، بعد از منطق «شفاء»، رساله فوق از مهمترین رساله‌های تاریخ منطق اسلامی است. این رساله تا قرن‌ها به عنوان متن درسی استفاده شده و به بیشتر آثار قبل از خود نیز مراجعه کرده است.

وی با بیان این‌که، این رساله، دارای خط سیری منطقی است، افزود: قطب‌الدین رازی، جزو علمای اسلامی خوش اقبالی است که شارحی این‌چنین سراغ آن رفته و بیشتر منابع را بررسی و با این رساله مقابله داده است.

یوسف‌ثانی ادامه داد: شارح، مقدمه طولانی و مفصلی بر این رساله نوشته و مطالب فرعی بسیاری را در آن عنوان کرده است. به شارح این رساله پیشنهاد می‎‌دهم تا یک جلد از این سه جلد را منتشر کنند زیرا حمل این سه جلد کتاب کمی مشکل است.

نسخه‌های خطی در کتابخانه‌ها خاک می‌خورد

مهدی عظیمی، دیگر پژوهشگر فلسفه در ادامه نشست بررسی کتاب «مطالع الانوار» به اهتمام بیشتر پزوهشگران به نسخه‌های خطی پرداخت و گفت: توجه و پژوهش در نسخه‌های خطی نخستین گام برای احیای تمدن اسلامی در عصر حاضر است. ما به عنوان مسلمان باید به فکر احیای عصر طلایی تمدن اسلامی دیروز خودمان باشیم. اگر از این کار غفلت کنیم و به دنبال آن، بخواهیم تاریخ منطق اسلامی را مطالعه کنیم، متوجه می‌شویم که نتوانسته‌ایم این میراث را بررسی و آن را مکتوب کنیم. متاسفانه باید بگویم هم اکنون، دست ما خالی است، به همین دلیل اکیدا توصیه می‌کنم، باید به فکر احیای نسخه‌های خطی باشیم.

وی اظهار کرد: تاریخ جامع منطق نیازمند نگاه دقیق مصصحان و البته ارتباط آنها با استادان است. تاریخ منطق، جزو علوم عقلی تمدن اسلامی است و متاسفانه، این میراث عقلی هم‌اکنون در کتابخانه‌ها خاک می‌خورند.

عظیمی با اشاره به طولانی بودن مقدمه کتاب گفت: در مقدمه می‌توان مواد خامی را یافت که باید از سوی مصحح و شارح این رساله پرداخته شوند. چاپ مقدمه به این شکل این شبهه را در ذهن خواننده پیش می‌آورد که شارح، فیش‌برداری خود را به صورت متصل و بدون ویرایش در کتاب منتشر کرده است. این مقدمه صورت وحدانی و یکپارچه ندارد.

این پژوهشگر فلسفه خطاب به شارح این رساله گفت: به نظر من، نباید سنت را با روش سنت خواند بلکه باید روش مناسبی برای قرائت از سنت داشت.

مقدمه می‌تواند کتابی کامل شود

اسدالله فلاحی، دیگر سخنران این نشست بود. وی در سخنان کوتاهی اظهار کرد: شارح این رساله قطب‌الدین رازی، بسیاری از منابع را مطالعه کرده و نسخه‌های معتبر را اخذ کرده و با توجه به آنها دست به شرح و تصحیح این کتاب زده است. متاسفانه در نمایه‎ای که برای این کتاب چاپ شده، چند صفحه‌ای جابه جا شده است.

فلاحی افزود: مقدمه کتاب، قابلیت این را دارد که در یک جلد مستقل به چاپ برسد، توصیه می‌کنم، شارح این رساله برای مقدمه نیز، فهرست اجمالی بنویسد.

وی در ادامه به نوع کار قطب‌الدین رازی و اورموی پرداخت.

رساله‌ها نیازمند، شرح صِرف نیستند

ابوالقاسم رحمانی، شارح رساله «مطالع الانوار» درباره روند شرح و تصحیح این رساله گفت: سابقه آشنایی من با این رساله به 10 سال گذشته، هنگامی که در حوزه علمیه قم تحصیل می‌کردم، مربوط می‌شود. بعد از اتمام شرح «منطق منظومه» تصمیم گرفتم این رساله را شرح و تصحیح کنم.

وی با اشاره به احیای تمدن اسلامی اظهار کرد: این موضوع دارای چند ساحت است. نخست این‌که، باید در آن حوزه صاحب تخصص باشم. در درجه دوم شیوه تصحیح متن را باید با یک روش منظم و استاندارد در پیش بگیریم. اگر در تصحیح چنین کتاب‌هایی صِرفا به تصحیح توجه کنیم، همچنان بخش اعظم کار را انجام ندادیم.

رحمانی با بیان این‌که، به مدت سه سال با این رساله زندگی کردم، گفت: 13 نسخه را برای شرح و تصحیح رساله قطب‌الدین رازی را از نظر گذراندم. اگر فردی قصد ورود به ورطه تصحیح و شرح رساله را دارد باید به این نکته توجه کند که باید نسخه‌های زیادی را مطالعه کند. خوشبختانه در حال حاضر، رابطه مناسبی بین استادان و علاقه‌مندان به وجود آمده است. این رابطه به علاقه‌مندان کمک می‌کند تا رساله‌ها و نسخه‌های مناسب را بشناسند.

وی کتاب‌های شیعه را دریای مواجی دانست و گفت: کسانی که «مطالع الانوار» را می‌خوانند، به راحتی می‌توانند به سراغ «شفاء» ابن‌سینا بروند.