کتاب در پنج فصل با عنوان‌های «مبانی پژوهش شهر خوب»، «اصول شهرسازی در زندگی روزمره»، «مفاهیم پایه در توسعه اسلامی شهر»، «مفاهیم اصلی در شهر متعالیه اسلامی» و «الگوی شهر ایرانی - اسلامی خوب» تدوین شده است.
در نخستین فصل کتاب درباره ویژگی‌های شهر خوب آمده است: «از دیدگاه حکمای مسلمان، عالم هستی خوب است، چون فعل خداوند است. هستی از نظر فلوطین از سه اقنوم الهی یعنی احد، نفس و عقل تشکیل گشته است. طبق قاعده سنخیت بین علت و معلول، خدایی که مظهر کامل حُسن است، هر عملی را به نحو احسن صورت می‌دهد... همه شهر‌هایی که در نقاط مختلف جهان پدید آمده‌اند، خواسته یا نا‌خواسته فعل خداوند هستند و از نظر حکمت متعالیه اسلامی خوب قلمداد می‌شوند.»
در بخش دیگری از محتوای این فصل نویسنده در ذیل سرفصلی با عنوان «شناخت‌شناسی معماری و شهرسازی اسلامی» تعیین اهداف کارکرد‌‌ها و کار ویژه هر شهر را نخستین و اصلی‌‌ترین گام در طراحی و تأسیس شهر و سامانه آن دانسته است. تأسیس شهر به مثابه تولید یک سازه، هنگامی هدفمند تعریف می‌شود که در مقام پاسخ‌گویی به یک نیاز و برآوردن یک احتیاج باشد. براین اساس ابتدا بایستی ویژگی‌های اصلی و کار ویژه شهر تعریف شود.
وی در ادامه اشاره می‌کند: «پروفسور نجم‌الدین بمات در کتاب «شهر اسلامی» اعتقاد دارد اسلام برای شهر‌ها مدل ارائه کرده است. وی می‌گوید که در شهر اسلامی فضا با پیچ و خم‌های محافظ شهر به شکل فرم‌های مدور حلزونی یا اسپیرال است. وی در تحلیل شهر فاس که ژاک برک آن را شهر و مدینه‌‌ای به معنای واقعی کلمه می‌داند، آن‌را دارای تمامی خصوصیات تشکیل‌دهنده یک شهر در اسلام می‌داند. پلان این شهر که به‌صورت دوایر متحد‌المرکز است با مرکزیت مسجد، سپس مدرسه‌ها و کتابفروشی‌ها، محکمه قاضی آغاز و در اطراف شهر به سلاخ‌ها، دباغ‌ها و رنگرزان می‌رسد.»
در دومین فصل کتاب درباره پسماند، زیرساخت‌ها و انواع حریم‌ها در شهر به‌ویژه پسماند شهری پسماند‌ها می‌خوانیم که پسماند‌ها موادی اجتناب‌ناپذیر ناشی از فعالیت‌های انسانی است که در حال حاضر و در آینده نزدیک نیازی به آن نیست و پردازش و یا دفع آن ضروری است. پسماند محصول جانبی و فعالیت‌های انسانی است. از لحاظ فیزیکی، پسماند حاوی همان موادی است که در محصولات مفید وجود دارد و تنها تفاوت آن‌ها در بی‌ارزش بودن پسماند است.
در فصل سوم در تشریح سرفصل «ادراک طبیعت در محیط انسان‌ساخت» آمده است: «وابستگی انسان به طبیعت با چگونگی دستیابی وی به ایمنی، معاش و آسایش وی در رابطه مستقیم قرار می‌گیرد. این وابستگی علاوه بر این بر پایه دریافت و ادراکات انسان از محیط به‌ویژه ادراک زیبایی‌شناسانه طبیعت و عناصر طبیعی در محیط زندگی نسج یافته است.»
در چهارمین فصل کتاب نیز نویسنده درباره «اصل مصونیت مسکن و آزادی در انتخاب محل سکونت» آورده که حق آزادی در انتخاب محل سکونت از حقوق شهروندی محسوب می‌شود و انتخاب محل سکونت و نقل و انتقال براساس میل و اراده افراد، علی‌الاصول انجام می‌شود. البته این اصل دارای موارد استثناء نیز است.
«سکونت، معماری خانه‌ها و محیط زیست» نیز یکی از موضوعات محوری فصل پایانی کتاب است. براساس محتوای این بخش از کتاب، شهر‌های اسلامی همواره توسعه‌های افقی و بدون برنامه را تجربه کرده‌اند، زیرا اولا دسترسی به آب در شکل‌گیری معابر اصلی انتظام‌بخش بوده که شکلی اندام‌واره بدان بخشیده است و ثانیا به‌علت محترم بودن مالکیت خصوصی، هر‌کس مطابق با میل خود محدوده مکان زندگی خویش را مشخص می‌نمود. بدین خاطر است که شهر‌ها بدون حصار بوده‌اند و تا روستاهای اطراف کشیده می‌شوند و این توسعه تدریجی و بدون قبلی موجب کثرتی می‌شود که البته به وحدت فکر و رویه ساخت و ساز شهر‌های اسلامی باز می‌گردد.
نخستین چاپ کتاب «فراتر از شهرسازی (آنچه برنامه‌ریزان و طراحان ایرانی باید بدانند)» با شمارگان یک‌هزار نسخه در 272 صفحه، به بهای 12 هزار و 500 تومان از سوی انتشارات آرمانشهر منتشر شده است.
برای کسب اطلاعات بیشتر به نشانی زیر مراجعه کنید:
نظر شما