دکتر علی بلوکباشی(عضو شورای عالی علمی و مدیر بخش مردم‌شناسی مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی) در بازدید از بیست و هشتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) گفت: معمولا هرساله از این رویداد فرهنگی دیدن می‌کنم. شگفت‌انگیز است که با وجود چنین استقبال آزادانه و پرشور مردم علاقه‌مند از نمایشگاه کتاب باز هم شرایط نشر و شمارگان کتاب در ایران چنین اسفناک است. تأسف‌برانگیزتر این که شمارگان کتاب در حوزه عمومی بین 500 تا 1000 نسخه است و این تعداد کم هم چند سال در انبار می‌ماند تا به طور کامل به فروش برسد.
 
چرا با نمایشگاهی چنین پربار شمارگان کتاب تغییری نمی‌کند؟

وی با اشاره به ازدحام مردم در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران اظهار کرد: وقتی امروز که روز نخست نمایشگاه کتاب ‌است به نمایشگاه می‌آمدم، سیل جمعیت بازدیدکننده به سوی نمایشگاه را دیدم. نمی‌دانم چگونه است که با وجود ازدحام بسیار زیاد مردم و حضور جامعه کتابخوان و به ویژه جوانان در نمایشگاه‌های سالانه کتاب، شمارگان کتاب تغییری نمی‌کند؟ برخی مدعی‌ هستند که نمایشگاه‌های سالانه کتاب 400 هزار نفر از مردم ایران را هرساله کتابخوان می‌کند. نمی‌دانم این نظر تا چه حد کارشناسی شده است! فکر می‌کنم این آمار از روی تفنن گفته شده، زیرا من شخصا چنین ادعایی را باور ندارم.
 
بنیانگذار مردم‌شناسی در ایران با طرح پرسش‌هایی گفت: بنده معتقدم اگر چنین آماری درست است، چرا در طول 28 سالی که از برگزاری نمایشگاه‌های کتاب می‌گذرد، شمارگان کتاب در حوزه عمومی به جای سیر صعودی، سیر نزولی پیدا کرده و از سه هزار نسخه به حد میانگین 500 نسخه تنزل یافته است؟ کارشناسان اجتماعی و فرهنگی باید پاسخی برای این پرسش پیدا کنند. شاید هجوم همه ساله جمعیت چند میلیونی بازدید‌کننده از این رویداد فرهنگی را بتوان مثل چیزهای دیگر، نشانی از جنبه نمایشی و تفریحی پیدا کردن نمایشگاه کتاب در زندگی ایرانیان دانست. همه ما می‌دانیم که شمار بزرگی از این سیل عظیم برای پرسه‌زنی و تفریح، تفرج و وقت‌گذرانی به این نمایشگاه می‌آیند.
 
صداوسیما به آشنا کردن مردم با نویسندگان و مترجمان تلاش کند

بلوکباشی درباره همکاری و همراهی دولت و موسسه‌های فرهنگی در اروپا در نشر کتاب گفت: به نظر بنده نهادهای فرهنگی دولتی باید به مسائلی که پیرامون کتاب و حوزه نشر در ایران می‌گذرد، نگرشی ویژه داشته باشند و وضعیت اسفبار شمارگان کتاب را که در حال احتضار و مرگ است، ارزیابی و ریشه‌یابی کنند و به درمان آن بپردازند. همچنین رسانه‌های نوشتاری و صداوسیما نیز بهتر است توجه بیشتری به معرفی کتاب و آشنا کردن مردم با نویسندگان و مترجمان داشته باشند و بیش از پیش به مشکلات سر راه نشر و شمارگان کتاب بپردازند و راهی برای رفع مشکلات، ارتقای جایگاه کتاب و نویسنده در جامعه بیابند. این در حالی است که در اروپا دولت‌ها و موسسه‌های فرهنگی برای بهبود انتشار کتاب تا جایی که بتوانند کمک‌های ضروری معنوی و مادی می‌کنند.
 
وی با اشاره به استقبال مردم به کتاب‌های رمان در ایران اظهار کرد: در کشور ما کتاب‌های رمان از شمارگان بالاتری نسبت به کتاب‌های عمومی، علمی و تحقیقی برخوردار است. شمارگانی که البته قابل مقایسه با شمارگان رمان در آمریکا و کشورهای اروپایی به ویژه فرانسه نیست. در کشورهای غربی شمارگان برخی رمان‌ها گاهی به چند ‌صد‌هزار و حتی یک میلیون نسخه می‌رسد. یک نویسنده با چاپ و نشر کتاب داستانش به آنچه که می‌خواهد چه مادی و چه معنوی می‌رسد. در حالی که در ایران، تنها ناشر است که از چاپ اثر نویسنده، با شمارگان پائین یا بالا سود می‌برد. نویسندگان و مترجمان از همه لحاظ سرشان بی‌کلاه می‌ماند.
 
ازدحام جمعیت در نمایشگاه فرصت انتخاب آگاهانه کتاب را می‌گیرد

این محقق و مترجم با اشاره به تفاوت وضعیت نویسندگان در ایران و کشورهای غربی گفت: شمارگان بالای کتاب در سرزمین‌های غربی در حالی روی می‌دهد که بیشتر مردم این کشورها از فضای مجازی و سایت‌ها نیز استفاده می‌کنند. با این حال هنوز اقبال مردم به کتاب بسیار بالاست. این‌جاست که فکر می‌کنم در حوزه نشر در ایران یک بیماری وجود دارد که باید آن‌ را درمان کرد. لازم است همه صاحب‌نظران، اهل قلم و دست‌اندرکاران نشر همراه انسان‌شناسان، جامعه‌شناسان، فرهنگ‌‌دوستان و روزنامه‌‌نگاران با یاری و همفکری یکدیگر به حل این مشکل بپردازند.
 
بلوکباشی در پاسخ به پرسشی درباره نحوه برگزاری نمایشگاه کتاب در ایران توضیح داد: نظر موافقی با برگزاری نمایشگاه کتاب سالانه ندارم. دلیل این مخالفت را در مصاحبه‌های قبلی در سال‌های گذشته نیز ابراز کرده‌ام. کوتاهی زمان نمایشگاه و شلوغی و ازدحام بی‌حد مردم، این فرصت را به مشتاقان کتاب نمی‌دهد که پیش از انتخاب کتاب، کم و بیش با مباحث مختلف و کمّ و کیف آن آشنا شوند و انتخابی آگاهانه و درست داشته باشند. مگر کسانی که از پیش کتاب‌های مطلوب خود را انتخاب کرده باشند و فقط به نمایشگاه برای خرید آن با تخفیف به غرفه‌های ناشران مراجعه کنند. با شتابندگی و در لابه‌لای خیل جمعیت نمی‌توان با محتوای کتاب آشنا شد و آن را خریداری کرد.
 
نمایشگاه‌ کتاب پاتوق مناسبی برای اهل مطالعه و اصحاب قلم

وی با اشاره به برگزاری نمایشگاه‌های متعدد کتاب در کشور گفت: به نظر من باید در تمام طول سال چند بار نمایشگاه‌هایی از کتاب‌، چه کتاب‌های ناشران داخلی و چه خارجی در فرهنگسراها و جاهای مناسب دیگر و در نواحی مختلف شهر تهران و شهرستان‌ها برای علاقه‌مندان کتاب برپا کرد تا علاقه‌مندان پیوسته به آنها دسترسی داشته باشند و بتوانند با فرصت کافی ساعاتی از وقت خود را در ماه با کتاب در این نمایشگاه‌ها بگذرانند. نمایشگاه‌ کتاب باید پاتوق مناسبی برای جمع شدن اهل مطالعه و اصحاب قلم و گفت‌وگو درباره کتاب و تعاطی اندیشه میان آنها باشد.
 
بنیانگذار مردم‌شناسی در ایران با اشاره به بیست و هشتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران عنوان کرد: آیا بررسی شده که این نمایشگاه‌ها تا کنون چه نقش فرهنگی در جامعه ایفا کرده است؟ آیا نمایشگاه کتاب توانسته راهی در توسعه کتابخوانی و بالابردن سطح شمارگان کتاب بگشاید؟ به نظر می‌رسد همان‌طور که قبلا پاسخ داده‌ام، نتوانسته است نقشی در این زمینه‌ها ایفا کند. چون هنوز سرانه مطالعه کتاب در ایران بسیار پائین و اندک و از طرفی مقدار شمارگان کتاب تأثرانگیز است. این نشانه پس رفت سرانه کتابخوانی، یا اگر خوش‌بین باشیم درجا زدن آن است. این رویداد بیانگر عقب ماندن ایران از قافله فرهنگی کشورهای پیشرفته جهان است.
 
تهران‌نشین‌ها از آثار خوب نویسندگان شهرستانی بی‌خبرند!

بلوکباشی با اشاره به وظیفه شهرداری در توسعه کتاب در محله‌های شهر افزود: یکی از وظایف شهرداری‌ها با توجه به امکانات مادی که شهروندان در اختیار آنها می‌گذارند، فراهم کردن بستری برای تماس بیشتر شهروندان هر شهر با کتاب، نویسندگان و مترجمان آنها است. شهرداری‌ها باید در فرهنگسراهای محله‌های هر شهر نمایشگاه‌هایی از کتاب برپا کنند و با برنامه‌هایی به ویژه کتابخوانی، بحث و گفت‌وگو درباره کتاب‌های تازه چاپ، مردم محله به ویژه جوانان را با رویدادهای فرهنگی در جامعه آشنا و آنها را به سوی کتاب در این مراکز جذب کنند.
 
وی با انتقاد از ارائه اطلاعات درباره نشر کتاب‌های تازه در ایران گفت: شیوه ارائه اطلاعات و معرفی کتاب‌های تازه نویسندگان ایرانی درست نیست. در حال حاضر اندیشمندان و نویسندگان شهرستانی ما آثار بسیار خوب و ارزشمندی پدید می‌آورند که تهران‌نشین‌ها یا اهالی شهرستان‌های دیگر از آنها اطلاع نمی‌یابند. درست است که موسسه خانه کتاب اطلاعات به روز از کتاب‌های تازه منتشر شده را در سایت خود ارائه می‌کند اما به نظر من فقط اطلاع دادن در فضای مجازی کافی نیست. این اطلاعات باید به صورت نوشتاری منتشر شود و یا دست‌کم در نسخه‌هایی به رؤیت هم پدیدآورندگان و هم علاقه‌مندان به کتاب در ایران برسد.