به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) به نقل از موسسه فرهنگی هنری و انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی به مناسبت روز دانشجو، این مرکز برترین آثار خود در این زمینه را به علاقه‌مندان معرفی می‌کند.
 
بعد از کودتاي 28 مرداد 1332، رژيم شاه که توانسته بود با کمک اربابان بر اريکه قدرت بازگردد، درصدد برآمد تا پايه‏‌هاي حکومت خود را تثبيت کند، اما غافل از اين‌که مردم در نخستین فرصت، خشم و انزجار خويش را نشان خواهند داد. سه ماه و نيم بعد، نيکسون، معاون رئيس‌جمهوری آمريکا، راهي ايران شد تا نتيجه سرمايه‌گذاري 21 ميليون دلاري سازمان جاسوسي سيا را که در راه کودتا و سرنگوني دولت مصدق هزينه کرده بود، از نزديک مشاهده کند. در اعتراض به اين سفر، دانشجويان دانشگاه‌‏هاي تهران، تظاهرات پرشوري عليه رژيمِ کودتا برپا کردند که اين اعتراضات در روز پانزدهم آذر، به خارج از دانشگاه کشيده شد. صبح روز 16 آذر 1332، گارد شاهنشاهي براي نخستین بار وارد صحن دانشگاه شد تا فرياد مخالفان را در گلو خفه کند. به دنبال آن، تعدادي از ماموران نيروي ويژه گارد شاهنشاهي رژيم پهلوي، سه نفر از دانشجويان معترض به نام‏‌هاي مصطفي بزرگ‌‏نيا، احمد قندچي و مهدي شريعت رضوي را به شهادت رساندند. رژيم، در روز بعد بدون توجه به اين جنايت خود، دکتراي افتخاري حقوق را در اين دانشگاه به نيکسون اعطا کرد. از آن تاريخ، به ويژه پس از پيروزي انقلاب اسلامي، اين روز به عنوان روز دانشجو نام گرفته است.



 
 
تاریخ‌ شفاهی جنبش دانشجویی مسلمان

جنبش دانشجویی در ایران قدمتی به اندازه عمر دانشگاه و نهاد آموزش عالی دارد و نتیجه‌ واكنش دانشجویان به مشكلات جامعه و بازتاب دغدغه‌های آنها در قبال حل معضلات است. از آن‌جایی كه دانشجویان به ‌عنوان قشر تحصیل‌كرده و فرهیخته جامعه به مناسبات اقتصادی، سیاسی ـ اجتماعی حاكم بر جامعه حساس‌اند و به علت قرارگرفتن در دوران جوانی و اقتضائات این دوره، آرمان‌خواهی و عدالت‌طلبی از مشخصه‌های ویژه این جنبش شده است كه در طول تاریخچه نسبتا طولانی این جنبش همواره مطرح است.

در دوران حكومت پهلوی به ‌علت ممنوع‌بودن فعالیت نهادهای مدنی، احزاب و گروه‌های برخاسته از بطن جامعه، جنبش دانشجویی جای خالی این تشكل‌ها و نهادها را پر می‌كرد و ضمن فعالیت در عرصه‌ علم و دانشگاه عرصه اجتماع و سیاست را نیز زیر نظر داشت. پس از كودتای 28 مرداد و تعطیلی احزاب و دستگیری و منزوی‌كردن رهبران نهضت ملی‌شدن نفت، جنبش دانشجویی از معدود جریان‌هایی بود كه در مقابل استبداد و دیكتاتوری حكومت پهلوی ایستاد و پرونده‌ای درخشان از خود به‌جای گذاشت، همچنان‌كه تلفات سنگینی را نیز متحمل شد.

پیروزی انقلاب اسلامی ایران كه گام بزرگی در تحقق مردم‌سالاری دینی در كشور و حاكم شدن اراده مردم بر سرنوشت خویش بود، با پیشگامی جنبش دانشجویی در بیشتر حوادث سرنوشت‌ساز پس از انقلاب همراه بود. تسخیر لانه‌ جاسوسی، انقلاب فرهنگی در دانشگاه‌ها و حضور در جبهه‌های جنگ تحمیلی و... از اقدامات درخشان جنبش دانشجویی در دوران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی است كه آرمان‌خواهی و عدالت‌طلبی دو ویژگی اصلی آن است. به هر روی جنبش دانشجویی با وجود تمامی فراز و نشیب‌ها و دگردیسی در برخی از تشكل‌های دانشجویی همچنان ایفای نقش می‌كند.

جنبش دانشجویی در ایران از تاسیس تا پیروزی انقلاب اسلامی

این اثر روایت‌های دانشجویان قدیم و فعلی از روند جنبش دانشجویی در برهه‌های مختلف و میزان تاثیرگذای آنها در سیر حوادث است   .

  بی‌شك یكی از روش‌های شناخت یك پدیده، مطالعه و دقت در اجزای به وجود آورنده آن است. البته لازم است كه اجزای منفك‌شده برای مطالعه، به درستی انتخاب شده باشند. به عبارت دیگر، اجزای انتخاب‌شده می‌بایست به بهترین نحو ممكن ما را در شناسایی پدیده به مثابه كل، یاری کنند. این روش شناسایی هر چند دقیق و یاری‌رسان محقق است اما درباره پدیده‌های مربوط به اجتماعات انسانی (مسائل اجتماعی) پیچیده می‌شود. به عنوان مثال، در تحقیق پیرامون ماهیت پدیده انقلاب اسلامی ایران، مطابق این روش‌شناسی، اجزای پدیده از جمله عوامل و ریشه‌ها، رهبران، وقایع سیاسی، گروه‌های مختلف انقلابی و... قابل شناسایی هستند.

به وضوح قابل مشاهده است كه تحقیق به این نحو مستلزم شناسایی و مطالعه ده‌ها جزء از اجزای تشكیل‌دهنده كلیت پدیده اجتماعی است و همین كار تحقیق را مشكل و پیچیده می‌كند. به نظر می‌رسد كتاب «جنبش دانشجویی در ایران» به كوشش علیرضا كریمیان كه در سال 1381 از سوی مركز اسناد انقلاب اسلامی در دسترس محققان و علاقه‌مندان به مطالعه انقلاب اسلامی ایران قرار گرفته است، تلاش برای بررسی اجزای ساختار پدیده انقلاب اسلامی در ایران است. به زعم نویسنده «در ایران هر چند دانشجویان و دانشگاهیان در طی چندین دهه نتوانسته‌اند به لحاظ علمی و فنی به موفقیت چشمگیری در پیشرفت و توسعه این سرزمین دست یابند، اما از بعد اجتماعی و سیاسی، دانشگاه از بدو تاسیس همواره از جایگاه و ارزش ویژه‌ای برخوردار بوده است.»




اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان خارج از کشور به روایت اسناد

اتحادیه‌ انجمن‌های اسلامی دانشجویانِ خارج کشور از جمله تشکل‌های دانشگاهی بود که به ‌عنوان پایگاهی برای متحدکردن دانشجویان سالیانه و مناسبتی و یا به واسطه‌ نشریات اتحادیه، ضمن آشنایی بیشتر با آموزه‌های مکتب اسلام، ذهنیت مناسبی از وضعیت سیاسی نامساعد داخل کشور و همچنین تلاش کشورهای غربی برای عقب‌نگه‌داشتن کشورهای اسلامی پیدا می‌کردند. همچنین این اتحادیه با پیام‌ها و بیانیه‌های خود به صورت مستمر پیوند خود را با حرکت اصیل امام، علمای مبارز و حوزه‌های علمیه اعلام می‌کرد. البته در این میان دور بودن آنها از دسترس ساواک باعث می‌شد تا دانشجویان با فراغت بیشتری به مبارزات خود ادامه داده و بعضا برخی دشواری‌های مبارزاتی برای نیروهای انقلاب داخل کشور را جبران می‌کردند. نقطه‌ عطف فعالیت‌های اتحادیه‌ انجمن‌های اسلامی اروپا و آمریکا به هنگام عزیمت امام از نجف به پاریس در ماه‌های منتهی به انقلاب اسلامی و تلاش آنها در همراهی با نهضت امام محسوب می‌شود.




دانشجویان و گروگان‌ها (تاریخ شفاهی دانشجویان پیرو خط امام)

پیروزی انقلاب اسلامی اگرچه نفوذ آمریكا را در ایران تحلیل برد، اما منجر به زوال كامل قدرت و دخالت‌های آن نشد و بقایای عوامل آمریكا در درون مملكت مشغول توطئه بودند؛ به‌ویژه این‌كه با روی كارآمدن دولت موقت استكبار به آن امیدوارتر شد. در این شرایط دولت موقت كه امور كشور را در دست گرفته بود، متاثر از دیدگاه نهضت آزادی كه از قضا بیشتر اعضای دولت از یاران سابق بازرگان انتخاب شده بودند، چندان به پاكسازی ادارات و استقرار جمهوری اسلامی نمی‌پرداختند و مطالبات امام و مردم انقلابی برآورده نشده بود.

تساهل دولت بازرگان در برخورد با حركت‌های تجزیه‌طلبانه‌ داخلی كه كشور را به سوی اغتشاش می‌برد و عدم اتخاذ مواضع انقلابی در مقابل استكبار جهانی، دانشجویان مسلمان را بر آن داشت تا با حركتی انقلابی اعتراض خود را به عملكرد دولت موقت نشان دهند. دانشجویان چند دانشگاه تهران تحت عنوان «دانشجویان پیرو خط امام» لانه‌ جاسوسی آمریكا را تسخیر كردند و به افشای عملیات این سفارتخانه در قبال انقلاب و نظام اسلامی پرداختند.

مجموعه حاضر شامل مصاحبه‌هایی است با چندین تن از دانشجویان پیرو خط امام كه هر یك با رجوع به حافظه‌ خود و فراخوار پرسش‌هایی كه از آنها شده است، به بازگویی حوادث لانه و حال و هوای آن روزها پرداخته‌اند. علت تسخیر لانه‌ جاسوسی به دست دانشجویان، تركیب دانشگاه‌های شركت‌كننده در این واقعه و نحوه‌ تعامل آنها با همدیگر، برخورد مسئولان نظام با دانشجویان و حوادث تلخ و شیرینی كه در درون لانه‌ جاسوسی می‌گذشت در مصاحبه با آنها روشن شده است. مطلب بسیار مهم دیگری كه در خلال مصاحبه‌ها به آن اشاره شده طرز عملكرد و موضع‌‌گیری برخی از اشخاص است كه اتفاقا بعد از اتمام جریان گروگان‌گیری در مسئولیت‌های مختلف نظام اسلامی بودند و در نحوه‌ انتشار اسناد لانه‌ جاسوسی دست داشتند.