خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- دهم مهرماه 1393 مصادف با هشتم ذی‌الحجه، سالروز شهادت امام محمد باقر (ع)، پنجمین امام شیعیان است؛ امامی که به سبب هموار‌ ساختن دشواری‌های دانش و گشایش پیچیدگی‌های معرفت، «باقرالعلوم» (موشكاف در دانش‌ها) لقب گرفته‌ است. زندگی علمی امام محمد باقر (ع) در کنار حیات سیاسی او، الگویی ناب و درخور تأمل را از رسم و راه زندگی در برابر دیدگان رهپویان حقيقت قرار می‌دهد.

این نوشتار بر آن است تا ضمن اشاره‌اي کوتاه به زندگی امام محمد باقر (ع) به معرفی کتاب‌های منتشرشده طی 35 سال گذشته در حوزه شناخت و معرفی آن حضرت بپردازد. اطلاعات کتابشناسی این گزارش برگرفته از وبگاه «خانه کتاب» و «کتابخانه ملی ایران» است. 

بركات حیات
امام محمد باقر (ع)، سوم صفر يا اول رجب سال 57 هـ.ق در مدينه دیده به جهان گشود. دوران امامت آن حضرت از سال 95 هـ.ق آغاز شد و مدت 19 سال ادامه داشت. دوره حیات وی و فرزندش امام جعفر صادق (ع) با ویژگی‌های سیاسی و مذهبی متنوعی همراه بود؛ مسائلی مانند انقراض امويان و بر سر کار آمدن عباسيان، پيدا شدن مشاجرات سياسی و ظهور سرداران و مدعيانی مانند «ابوسلمه خلال» و «ابومسلم خراسانی» در کنار ترجمه کتاب‌های فلسفی و مجادلات کلامی در اين دوره پيش آمد. همچنین در این برهه از تاریخ با پیدایش مشايخ صوفيه، زاهدان و قلندران وابسته به دستگاه خلافت مواجهیم. علاوه بر این، ظهور قاضیان و متکلمانی که به دلخواه مقامات رسمی و صاحب‌قدرتان پديد آمدند و فقه، قضا، عقايد، کلام و اخلاق را به انحراف کشیدند، از دیگر پدیده‌های این دوره به شمار می‌آید. به فراموشی سپردن برخي احاديث و جعل احادیث ديگر به نفع نظام سیاسی هم از مواردی است که در تاریخ آن زمان، قابل ردیابی‌اند.

اين عوامل متعدد و خطرناک تا حدی توان تخريب و تحريف باورها و معارف اصيل اسلام را داشتند که سبب شدند امام محمد باقر (ع) و پس از وی امام جعفر صادق (ع) از موقعيت نسبتاً مساعد سیاسی روزگار برای نشر آموزه‌هاي ناب و معارف حقه اسلام بهره جویند تا جايي كه امروزه بيشترين شمار احاديث موجود در كتب روايي شيعه متعلق به اين دو امام است.

حضرت امام محمد باقر (ع)، سرانجام در هفتم ذي‌حجه سال 114 هجری در سن 57سالگی در مدينه به وسيله هشام بن عبدالملك خليفه عباسي مسموم شد و به شهادت رسید.

تجلی پنجمین پیشوا در قلم باقرپژوهان
• حضرت باقر (ع) پيشواي پنجم
هيات تحريريه موسسه اصول دين، موسسه اصول دين، 27 صفحه، چاپ اول سال 1358.

• حضرت امام محمد باقر (ع)
اعلمي، 40 صفحه، چاپ اول سال 1359.

• حضرت امام باقر (ع): سرچشمه‌هاي نور
سازمان تبليغات اسلامي، چاپ و نشر، 92 صفحه، جيبي، چاپ اول سال 1368، 5000 نسخه، 160 ريال.

• كتابنامه امام باقر (ع)
تدوين: ناصرالدين انصاري ‌قمي، سازمان تبليغات اسلامي، مركز چاپ و نشر، 112 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ اول سال 1372، 5000 نسخه، 8500 ريال.

• برگزيدگان: سيري كوتاه در زندگي چهارده معصوم (حضرت امام محمدباقر(ع))
مهدي رحيمي، بنياد بعثت، 112 صفحه، جلد 6، رقعي (شوميز)، چاپ سوم سال 1374، 5000 نسخه، 2000 ريال.

• در جستجوي رهبر: داستان زندگي حضرت امام محمدباقر (ع)
پيام آزادي، 120 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ پنجم سال 1374، 10000 نسخه، 1500 ريال.

• نگاهي بر زندگي امام باقر (ع)
محمد محمدي ‌اشتهاردي، نشر مطهر، 144 صفحه، چاپ اول سال 1374، 3000 نسخه، 1500 ريال.

• هدايتگران راه نور: زندگاني باقرالعلوم حضرت محمدبن علي (ع)
سيد محمدتقي مدرسي، مترجم: محمدصادق شريعت، محبان الحسين (ع)، 88 صفحه، جلد 7، رقعي (شوميز)، چاپ دوم سال 1379، 5000 نسخه، 2600 ریال.

• جزاء اعداء الامام الباقر في دارالدنيا
سيد هاشم ناجي‌موسوي ‌جزايري، دار الكتاب الاسلامي، 128 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ اول سال 1379، 550 نسخه، 5000 ريال.

• عجايب و معجزات شگفت‌انگيزي از امام باقر (ع)
واحد ‌تحقيقاتي‌ گل ‌نرگس‌ (عج)، گل ياس، 148 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ اول سال 1379، 3000 نسخه، 5500 ريال.

• لبخند خورشيد: چهل قصه از زندگي امام محمدباقر (ع)
ناصر نادري، نقاش: محمدحسين صلواتيان، پيام محراب، 104 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ اول سال 1380، 5000 نسخه، 4500 ريال.

• ملاقات در شب باراني: مجموعه دوازده قصه از زندگي امام محمدباقر (ع)
مسلم ناصري؛ نقاش: مرتضي امين، پيام آزادي، 96 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ سوم سال 1381، 5000 نسخه، 4000 ريال.

• 14 نور پاك عليهم‌السلام: زندگي امام محمد باقر (ع) شكافنده علوم و معارف
عبدالرحيم عقيقي ‌بخشايشي، دفتر نشر نويد اسلام، 140 صفحه، (در 14 جلد )، جلد 7، وزيري (شوميز)، چاپ اول سال 1381، 2000 نسخه، 5500 ريال.

• پرسشهاي مردم و پاسخهاي امام باقر (ع)
مترجم: محمدحسين رحيميان، نشر حاذق، 592 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ اول سال 1381، 2000 نسخه، 25000 ريال.

• زلال معرفت: پژوهشي در زندگاني امام محمد باقر (ع)
محمدباقر طاهري، گلستان ادب، 64 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ اول سال 1381، 5000 نسخه، 3000 ريال.

• معجزات امام محمد باقر عليه‌السلام
به‌اهتمام حبيب‌الله اكبرپور، نشر الف، 132 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ اول سال 1382، 3000 نسخه، 5500 ريال.

• آفتاب دانش: حضرت امام محمدباقر (ع)
حسين صالح، نقاش: سعيد گائيني، حضور، 80 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ 2 سال 1383، 5000 نسخه، 8000 ريال.

• پنجاه و هفت درس زندگي از سيره عملي حضرت امام محمدباقر (ع)
گردآورنده: حميدرضا كفاش؛ ويراستار: نعمت‌الله كاظمي‌ فرامرزي، عابد، 48 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ اول سال 1383، 5000 نسخه، 3000 ريال.

• زندگاني حضرت امام محمد باقر (ع)
جمعي ‌از علماي ‌لبنان، مترجم: حميدرضا كفاش، عابد، 40 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ پنجم سال 1383، 3000 نسخه، 2000 ريال.

• امام باقر (ع) الگوي زندگي
حبيب‌الله احمدي، فاطيما، 272 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ اول سال 1383، 3000 نسخه، 10500 ريال.

• سيري در زندگاني امام محمدباقر (ع) (باقرالعلوم)
سيد محمد صالحي، معيار انديشه، 192 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ اول سال 1384، 3000 نسخه، 15500 ريال.

• فضائل الباقر (ع)
علي‌اكبر تلافي، داريان، 40 صفحه، جيبي (گلاسه)، چاپ اول سال 1384، 10000 نسخه، 1200 ريال.

• آفاق انديشه: نگاهي به زندگاني امام محمدباقر (ع)
ابوالفضل هادي‌منش، مركز پژوهشهاي‌ اسلامي ‌صدا و سيما، 160 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ اول سال 1384، 1500 نسخه، 10000 ريال.

• باران و كوير: نگاهي نو به زندگي و زمانه امام باقر (ع)
كمال سيد، مترجم: حسين سيدي ‌ساروي، نسيم انديشه، 64 صفحه، پالتويي (شوميز)، چاپ اول سال 1385، 3100 نسخه، 9500 ريال.

• در مكتب فجر دانش‌ها امام محمدباقر (ع)
علي قائمي‌، پيام مقدس، 108 صفحه، پالتويي (شوميز)، چاپ اول سال 1385، 3000 نسخه، 5000 ريال.

• آفتاب دانش (روايت داستاني زندگي امام محمدباقر (ع))
بهزاد دانشگر، ويراستار: زينب عطايي، سازمان فرهنگي تفريحي شهرداري اصفهان، 116 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ اول سال 1386، 3000 نسخه، 15000 ريال.

• امام باقر (ع): جلوه امامت در افق دانش
احمد ترابي، بنياد پژوهشهاي اسلامي، 344 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ چهارم سال 1387، 3000 نسخه، 29000 ريال.

• باقر تورات: شرح حال و زندگاني امام باقر (ع)
عليرضا اسداللهي‌فرد، صبح ‌پيروزي، 320 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ اول سال 1387، 3000 نسخه، 32000 ريال.

• حياه الامام محمد الباقر عليه‌السلام: دراسة و تحليل
باقر شريف قرشي، محقق: مهدي ‌باقر قرشي، مهر دلدار، 424 صفحه، جلد 1، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1387، 1000 نسخه.

• صد پند و حكايت درياي علم: امام محمدباقر عليه‌السلام
بازنويسي: مريم شيرخاني، پيام ياس، 92 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ اول سال 1388، 3000 نسخه، 17000 ريال.

• سیصد و چهل پرسش در محضر امام باقر (ع)
عليرضا زكي‌زاده‌ رناني، حديث نينوا، 416 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ اول سال 1388، 5000 نسخه، 42000 ريال.

• صد و ده نكته ناب از سخنان گوهربار امام محمد باقر (ع)
سيدحسين طباطبايي، قصر كتاب، 96 صفحه، بياضي (شوميز)، چاپ اول سال 1389، 3000 نسخه، 12000 ريال.

• سيره تربيتي امام محمد باقر (ع)
احمد ميريان‌ آكندي، رمضان مهدوي‌ آزادبني و ايوب سرايلو، مهرنوش،رسانش، 176 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ اول سال 1389، 1000 نسخه، 35000 ريال.

• تيري به جان علم: كوتاهه‌هايي از زندگاني امام باقر (ع)
مهدي قزلي، زيرنظر محمدحسين اقارب‌پرست، اميركبير، كتابهاي جيبي، 104 صفحه، جيبي (شوميز)، چاپ اول سال 1390، 3000 نسخه، 15000 ريال.

• حكمتهاي باقري: ترجمه و توضيح چهل حديث از امام باقر (ع)
جواد محدثي، آستان قدس رضوي، به نشر، 96 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ اول سال 1390، 3000 نسخه، 15000 ريال.

• زندگي‌نامه امام محمدباقر (ع) همراه با چهل داستان و چهل حديث
به‌اهتمام سيد محمد اخلاصي، بحارالانوار، آرمان خرد،امين‌الله، 84 صفحه، پالتويي (شوميز)، چاپ اول سال 1390، 1000 نسخه، 15000 ريال.

• زندگينامه حضرت امام محمد باقر (ع)
گردآورنده: فاطمه جعفري‌ نيكو، ويراستار: منصوره عسكري ‌منفرد، ساحل، آواي عشق، 112 صفحه، وزيري (شوميز)، چاپ دوم سال 1390، 1500 نسخه، 20000 ريال.

• شكافنده علوم: امام محمد باقر (ع)
محسن ماجراجو، ويراستار: مهدي صباغي، اصباح، 192 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ اول سال 1390، 3000 نسخه، 30000 ريال.

• قلم و عالم: محمد بن علي (ع)
سيد علي پورحسيني، موسسه فرهنگي هنري و انتشاراتي ضريح آفتاب، 110 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ اول سال 1390، 1000 نسخه، 23000 ريال.

• ترجمه مسند ابوجعفر امام باقر محمد بن علي بن الحسين (ع)
عزيزالله عطاردي ‌قوچاني، مترجم: محمدرضا عطائي، عطارد، 554 صفحه، (در 6 جلد )، جلد 2، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1391، 2000 نسخه، 900000 ريال.

• امام باقر (ع) از ديدگاه اهل سنت
رمضان قوامي ‌دربندي و مرضيه علاقه‌مند، صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران، مركز پژوهشهاي اسلامي، 176 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ اول سال 1392، 1200 نسخه، 53000 ريال.

• امام محمد باقر (ع): برگرفته از كتاب شريف منتهي‌الآمال
عباس قمي، برهان صادق، 186 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ اول سال 1392، 500 نسخه، 100000 ريال.

• برگزيده‌ي كتاب ژرفاي دانش: پژوهشي در زندگاني و سيره امام باقر (ع)
ابوالفضل هادي‌منش، بهار دل‌ها، 80 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ اول سال 1392، 5000 نسخه، 20000 ريال.

• چهل گل از گلستان شكافنده علوم، امام باقر (ع)
تدوين: محسن ماجراجو، اصباح، 64 صفحه، 1/2 جيبي (شوميز)، چاپ اول سال 1392، 10000 نسخه، 10000 ريال.

• زندگاني با قرآن محمد (ع): گوهر علم همراه با داستاني پندآموز
فاطمه دهكردي، كاشف، 204 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ اول سال 1392، 1100 نسخه، 135000 ریال.

• ژرفاي دانش: پژوهشي در زندگاني و سيره‌ امام باقر (ع)
ابوالفضل هادي‌منش، بهار دل‌ها، 160 صفحه، رقعي (سلفون)، چاپ اول سال 1392، 2000 نسخه، 60000 ريال.

• ميراث‌دار رسول: برگزيده‌اي از سيره‌ امام محمدباقر (ع) (برگرفته از كتاب چهارده آينه خورشيد)
ابوالفضل هادي‌منش، بهار دل‌ها، 60 صفحه، پالتويي (شوميز)، چاپ اول سال 1392، 5000 نسخه،15000 ريال.

• امام باقر محمد بن‌ علي (ع) در يك نگاهك همراه با چهل حديث باقري
گردآورنده: محمدحسين مجاهد، فقه، 80 صفحه، 1/2 جيبي (شوميز)، چاپ اول سال 1393، 2000 نسخه.

• پنجمين خورشيد: روايتي آزاد از زندگاني امام محمد باقر (ع)
سيد مرتضي هاشمي‌ گلپايگاني، حميد محمودزاده، حنيف، 48 صفحه، خشتي (شوميز)، چاپ اول سال 1393، 2000 نسخه، 58000 ريال.

• حيات پاكان: داستان‌هايي از زندگي امام محمد باقر، امام جعفر صادق و امام موسي كاظم (ع)
‌مهدي محدثي، مؤسسه ‌بوستان‌ كتاب ‌قم، 108 صفحه، جلد 3، رقعي (شوميز)، چاپ چهارم سال 1393، 1000 نسخه، 40000 ريال.

• زندگاني باقر آل محمد (ع): گوهر علم همراه با داستاني پندآموز
فاطمه دهكردي، آثار سخن، 208 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ اول سال 1393، 500 نسخه، 135000 ريال.

• شكافنده علم: شرح حال زندگاني حضرت امام باقر (ع)
‌تدوين: اعظم‌السادات حسيني، برگا، 196 صفحه، رقعي (شوميز)، چاپ اول سال 1393، 1100 نسخه، 100000 ريال.

• طب جامع امام باقر (ع)
لطيف راشدي و سعيد راشدي، گنجينه، 304 صفحه، وزيري (گالينگور)، چاپ اول سال 1393، 1000 نسخه، 120000 ريال.