خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - سمیرا مرادی: کتاب «گرافیک خبری و اطلاع رسان»، نوشته دکتر یونس شکرخواه و مریم سلیمی، امسال به بازار کتاب آمده است. گرافیک خبری موضوعی جذاب در عصر رشد فراگیر رسانه است. مفهوم آن در واقع نمایش تصویری اطلاعات به صورت مصور است. وضعیت ارائه اطلاعات برای مخاطب امروز دگرگون شده است؛ چراکه دیگر متن خبر به‌تنهایی پاسخگوی نیاز مخاطب نیست. مخاطب رسانه در این زمان به عناصر مکمل دیگری مانند تصویر و صدا به همراه متن خبر نیاز دارد. سیل بی‌امان ویدیوهای خبری و تعداد بازدیدکنندگان از آنها نشان‌دهنده این امر است.

واژه «اینفوگرافی» در ایران، بدون در نظر گرفتن مرزی برای گرافیک اطلاع‌رسان و خبری به کار برده می‌شود. این کتاب می‌کوشد ضمن مشخص کردن مرزهای این دو نوع گرافیک و تبیین تفاوت‌ها و شباهت‌های آنها از دید صاحب‌نظران، به معرفی الزامات، اصول و چگونگی طراحی آنها بپردازد. از ویژگی‌های بارز این کتاب می‌توان به بدیع بودن، جنبه آموزشی و نثر روان آن اشاره کرد.

آگاهی یافتن از ماهیت گرافیک اطلاع رسان، قسمت اعظم چیزی است که مخاطب از این کتاب دریافت خواهد کرد. در پیش‌گفتار کتاب می‌خوانیم: «گرافیک اطلاع‌رسان که در ایران از آن با نام‌های اینفوگرافیک، داده‌نما و گرافیک اطلاعاتی یاد می‌شود، نمایش‌گر بصری اطلاعات است که از توان ارائه حجم بالایی از اطلاعات در یک فضای محدود برخوردار است. این نوع گرافیک، ضمن نمایش ساده اطلاعات حجیم و پیچیده، امکان درک سریع و به ذهن‌سپاری آسان‌تر آنها را توسط مخاطبان فراهم می‌کند.»

پنج بخش مفصل، محتوای این کتاب را در خود جای داده است. «رسانه و گرافیک»، «اطلاع و خبر»، «گرافیک اطلاع‌رسان»، «گرافیک خبری» و «کاربرد گرافیک خبری و اطلاع رسان»، فصول کتاب حاضر هستند.

 مقدمه کتاب را کامران افشارمهاجر نوشته است، که در آن از اهمیت گرافیک اطلاع‌رسان و خبری صحبت شده و بر ضرورت استفاده از روش‌های نوین گرافیکی در امر خبر تاکید شده است. مهاجر در مقدمه می‌گوید: «در ارائه اطلاعات به مخاطب، جداول، موفق‌تر از واژگانی که به صورت متن و نثر پیوسته ارائه می‌شود، عمل می‌کنند و نیز جداولی که به جای واژه در آنها از آیکون، علائم تجریدی یا نقش‌مایه استفاده شود، تأثیرگذاری بیشتری دارند. گرافیک اطلاع‌رسان متکی به علامت‌ها و شکل‌های ساده شده و ایجاز بصری است و نه‌تنها حقایق را به نمایش می‌گذارد، بلکه ارتباطات بین آنها را نیز برای مخاطبان شفاف‌سازی می‌کند».

اولین فصل کتاب شامل توضیحات مفصلی درباره رسانه و گرافیک و تعاریف آنها و نیز ارتباط‌شان با یکدیگر است. رسانه در معنای عام، بر روش یا ابزار فنی یا مادی تغییر شکل پیام به علامت‌هایی دلالت می‌کند که مناسب انتقال از یک مجرای معین هستند. از طرفی گرافیک یعنی ارائه راه‌حل مناسب بصری برای تسهیل در ارتباطات مورد نیاز جامعه. در علم ارتباطات، گرافیک مظهر ارتباطات غیرکلامی است. ارتباطات غیرکلامی نیز در سطح گسترده‌ای، تصویری‌اند. اما گرافیک به خاطر دو خصلت عمده، جایگاه ویژه‌ای در علم ارتباطات دارد؛ یکی، افزایش سرعت در انتقال پیام و دیگری، تاثیر بیشتر و عمیق‌تر بر مخاطب.

فصل دوم، حوزه اطلاع و خبر را تحت پوشش قرار می‌دهد؛ چراکه برای درک بهتر گرافیک اطلاع‌رسان، باید رسانه، گرافیک و خبر را به طور کامل شناخت. اطلاع، خبر یا آگاهی، یکی از اشکال ارتباط بین افراد و گروه‌هاست. اگر خبر را گزارشی بی‌طرفانه، دقیق و در عین حال صحیح و عینی از یک رویداد مفروض بدانیم، وجود برخی از شاخص‌ها و معیارها به انتخاب آن رویداد به عنوان خبر کمک می‌کند.
این معیارها همان ارزش‌های خبری مانند دربرگیری، شهرت، استثنا و شگفتی، مجاورت و... هستند.

در ادامه رابطه تنگاتنگ خبر و اطلاع با تصویر بیان شده است. در همین خصوص «رولان بارت» بر این باور است که بی شک تصاویر آمرانه‌تر از نوشتار هستند. آنها معنا را در چشم برهم‌زدنی تحمیل می‌کنند، بدون آن‌که آن را تحلیل یا تضعیف کنند. در نهایت می‌توان نتیجه گرفت که تصویر امکان برقراری ارتباط مؤثرتر و مستقیم‌تری را به مخاطب می‌بخشد. بهره‌گیری از تصاویر و انگاره‌های دیداری، علاوه بر کسب جذابیت‌های ظاهری برای رسانه‌ها، آنها را خواندنی‌تر کرده و حتی به جذب بیشتر مخاطب منجر می‌شوند.

دو فصل اول کتاب، در واقع پایه و بنیانی برای سه فصل بعدی هستند. در فصل سوم وارد مبحث گرافیک اطلاع‌رسان به‌طور تخصصی می‌شویم. تعریف جامع‌تری از گرافیک اطلاع‌رسان در این فصل ارائه شده. «والرو سانچو» در این تعریف می‌گوید: «گرافیک اطلاع‌رسان یک داده خبری است که در روزنامه‌ها چاپ می‌شود. در شکل‌گیری آن عناصر شمایلی(آیکونی) و چاپی وجود دارد و درک وقایع یا فعالیت‌ها را تسهیل می‌کند. گرافیک اطلاع‌رسان می‌تواند همراه متن اصلی بیاید یا به کل جایگزین آن شود.»

در واقع گرافیک اطلاع‌رسان فقط عکس یا طرح نیست، بلکه این دو حوزه با روش خاصی به هم مربوط شده‌اند. شاخه خاصی از طراحی وجود دارد که بیشتر از شاخه‌های دیگر به گرافیک اطلاع‌رسان مربوط است و آن طراحی اطلاعات، هنر سازمان‌دهی اطلاعات و بیان حجم عظیمی از اطلاعات به طریقه بصری است. همین‌طور باید بگوییم گرافیک اطلاع‌رسان، فقط از طراحی اطلاعات مشتق نمی‌شود، بلکه روزنامه‌نگاری سهم عظیمی در این رشته دارد.

در دنیای امروز به واسطه وجود اینترنت و شبکه جهانی ارتباطات، افراد از فرهنگ‌ها و زبان‌ها و کشورهای مختلف با یکدیگر تماس برقرار می‌کنند و نیاز به ابزارهایی برای هرچه بهتر بودن این ارتباطات را حس می‌کنند. گرافیک اطلاع‌رسان می‌تواند همچون روشی جدید برای مشاهده مفاهیم و درک اطلاعات، به مردمی که دارای زبان و افکار مختلف هستند، این امکان را بدهد که مفهوم کلی یک مطلب را درک کنند.

ابزارهایی که گرافیک اطلاع‌رسان از آنها استفاده می‌کند شامل نمودار، نقشه، دیاگرام، جدول و...هستند. گرافیک اطلاع‌رسان انواع متفاوتی دارد؛ نوع «ایستا» که قابل استفاده در همه رسانه‌ها اعم از چاپی، الکترونیک، دیجیتال و آنلاین است. نوع «متحرک» آن در انواع رسانه‌ها به غیر از رسانه‌های چاپی استفاده می‌شود. و نوع «تعاملی» یا برهم کنشی، قابل استفاده در رسانه‌های دیجیتالی و آنلاین است. البته در سال‌های اخیر نمونه‌های تلفیقی(ترکیبی از انواع گرافیک اطلاع‌رسان) و چندرسانه‌ای( ترکیبی از متن، تصویر، صدا و فیلم) نیز ارائه شده‌اند.

گرافیک خبری و اطلاعات مربوط به آن در فصل چهارم کتاب آمده است. گرافیک خبری بر طبق متون این فصل، گزارشی دیداری و گرافیکی (با تلفیقی از رنگ، کلمات، تصویرسازی، عکس، نقشه و انواع علائم اعم از تجریدی، شمایلی و تلفیقی) از کل یا بخشی از یک رویداد یا حادثه دانست که توسط یک طراح گرافیک با پایبندی به اصول روزنامه‌نگاری تهیه و تولید می‌شود. بهره گیری از گرافیک خبری به‌عنوان یک ابزار رقابتی در ارائه سریع، عینی و جذاب اخبار و اطلاعات، سبب ورود این گرافیک به رسانه‌های مختلف چاپی، الکترونیکی، دیجیتال و آنلاین شده است.

آخرین فصل کتاب مشتمل بر مبحث کاربرد گرافیک خبری و اطلاع‌رسان است. صاحب‌نظران این عرصه معتقدند که مهم‌ترین کاربرد گرافیک خبری و اطلاع‌رسان، نمایش بصری و جذاب اخبار و اطلاعات پیچیده به شکلی ساده، قابل فهم و با امکان درک سریع برای مخاطبان است. برای این‌که کاربرد گرافیک اطلاع‌رسان در بهترین شکل ممکن به وقوع بپیوندند الزاماتی نیاز دارد، از جمله نیروی انسانی حرفه‌ای، نرم‌افزارها، بسترهای فنی و مخابراتی، سرمایه لازم با لحاظ هزینه‌ها و اراده مدیریتی.

نتیجه‌گیری نویسندگان از موضوع گرافیک اطلاع‌رسان این است که لازمه افزایش کاربرد و بهره‌گیری از گرافیک‌های خبری و اطلاع‌رسان در رسانه‌های مختلف ایران، فراهم کردن الزامات تهیه این نوع گرافیک‌هاست.

کتاب گرافیک خبری و اطلاع‌رسان شامل 254 صفحه است که انتشارات دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها آن را منتشر کرده است.