خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا) ـ سعیده محبی ـ آيت‌الله میرزا علی‌اکبر فیض معروف به «مشکینی» از استادان بنام حوزه علمیه قم بود که زندگی و دوران حیاتش صرف نظر از فعالیت‌هاي سیاسی و اجتماعی، از نظر علمی نیزشاخص و برجسته  است.

آيت‌الله مشکینی از سویی مدرس حوزه‌هاي علمیه بود و در طول زندگی علمی خود هیچ گاه از تدریس غافل نماند و از سوی دیگر محقق و نویسنده‌ای پرتلاش به‌شمار می‌رفت که میراث گرانبهای زندگی وی انتشار 27 عنوان کتاب در موضوع‌های مختلف و دستنوشته‌هايی منتشرنشده و برجای‌مانده از‌ اوست؛ سندی بر یک عمر تلاش مجدانه در عرصه خلق آثار مکتوب.

علاقه آيت‌الله مشکینی به مطالعه و البته تالیف، نکته‌ای است که به‌اتفاق از سوی همه کسانی که وی را مي‌شناختند و با‌ او از نزدیک مراوده داشتند، تایید مي‌شود. یادآوری نقل قولی از آيت‌الله محمدی ریشهری دامادش در این باره خواندنی است: «درباب تالیفات‌ ایشان مي‌توانم عرض کنم که‌ ایشان در تمام دوران زندگی، همان میزان وقتی را که صرف تدریس یا مطالعه مي‌کردند، صرف تالیف مي‌کردند؛ مخصوصا‌ این اواخر که حال تدریس نداشتند، عمده وقتشان صرف تالیف مي‌شد.» و  همه‌ این علاقه، شاید مهمترین دلیل‌ بود برای تاسیس کتابخانه‌ای در یکی از نقاط محروم قم به نام «کتابخانه عمومی آيت‌الله مشکینی» درمیدان الهادی قم و در همسایگی مدرسه علمیه «الهادی» که آن را نیز خود تاسیس کرده بود.

البته توجه و فعالیت آيت‌الله مشکینی به حوزه نشر، تنها محدود به تاسیس‌ این کتابخانه مجهز به منابع روز نشد و تاسیس چاپخانه «الهادی» و موسسه نشر «الهادی» که از زیرمجموعه‌هاي موسسه «الهادی» است، ازجمله‌ این اقدامات است.

8 شهریور سالروز درگذشت آيت‌الله مشکینی بهانه خوبی بود برای گفت‌وگویی با علی حسنی مسئول کتابخانه عمومی آيت‌الله مشکینی؛ کسی که خود متولد مشکین‌شهر اردبیل است و می‌گوید سابقه آشنایی‌اش با آيت‌الله مشکینی قدمتی حدود 50 سال دارد. او از حال و احوال‌ این روزهای کتابخانه‌ای گفت که دو سال قبل از درگذشت آيت‌الله مشکینی و با هدف استفاده محققان، پژوهشگران، دانشجویان، دانش‌آموزان و طلبه‌هاي مدرسه علمیه « الهادی» تاسیس شد و در سال‌های پس از آيت‌الله نیز به همان سبک و سیاق که مد نظر وی بود و همیشه توصیه مي‌کرد، اداره مي‌شود. البته از دستخطی به‌یادگار‌مانده از آیت‌الله مشکینی در کتابخانه که با ادبیاتی زیبا و لطیف درباره کتاب‌هايش نوشته و به تعبیر خودش از‌ این مونس‌هاي قدیمی‌اش خداحافظی کرده است نیز سخن به میان آمد.

سابقه تاسیس کتابخانه آيت‌الله مشکینی به چه سالی برمی‌گردد؟
سال 1384 ــ یعنی دو سال قبل از ارتحال آيت‌الله مشکینی ــ بود که کتابخانه‌ای توسط‌ ایشان و به نام‌ ایشان در میدان الهادی قم تاسیس شد.‌ این میدان در یکی از مناطق محروم قم واقع شده است. کتابخانه در نزدیکی مدرسه علمیه «الهادی» و بیمارستان در حال ساخت «الهادی» ــ که هر دو از زیرمجموعه‌هاي موسسه الهادی بودند ــ قرار گرفت. همجواری‌ این کتابخانه عمومی با مدرسه علمیه الهادی به نوعی باعث شد که بخش مهمی ازمراجعانش دانش‌آموزان و طلبه‌هاي مدرسه علمیه الهادی باشند.

شاید هدف آيت‌الله مشکینی از تاسیس کتابخانه در نزدیکی مدرسه علمیه الهادی همین نکته بوده است؟
بله، همین طور بود.‌ ایشان اعتقاد داشتند که بیشتر حوزویان و دانش‌آموزان از کتابخانه بهره‌برداری کنند و از آنجایی که کتابخانه در کنار مدرسه علمیه الهادی تاسیس شده بود، نظر ایشان‌ این بود که بیشتر دانش‌آموزان و طلبه‌هاي مدرسه الهادی بتوانند به‌سهولت از کتابخانه استفاده ببرند.

این خواسته آیت‌الله مشکینی امروز چه قدر محقق شده است؟
الان مدرسه علمیه الهادی حدود 400 ــ 500 دانش‌آموز حوزوی دارد که در آن مشغول تحصیل هستند و بیشترشان برای تحقیق، مطالعه و پژوهش از فضای کتابخانه استفاده مي‌کنند.

مساحت کتابخانه چقدر است؟
کتابخانه عمومی آيت‌الله مشکینی زیربنایی حدود چهار هزار متر مربع دارد که در سه طبقه‌ ایجاد شده است. کتابخانه دو سالن مجزا دارد و هر سالن مطالعه حدود 500 متر مربع است که در دو واحد خواهران و برادران مشغول فعالیت است و هر روز از ساعت 8 تا 20  در اختیار مطالعه‌کنندگان و دانش‌پژوهان است.

با توجه‌ این که کتابخانه به همت آيت‌الله مشکینی تاسیس شد، تامین هزینه‌هاي آن هم بر عهده خود‌ایشان بود؟
بله، تامین هزینه‌هاي کتابخانه از همان ابتدای تاسیس بر عهده آيت‌الله مشکینی بود.‌ ایشان برای‌ این منظور منابعی را در اختیار کتابخانه گذاشته بودند که هنوز هم از همان منابع برای هزینه‌هاي کتابخانه ــ از جمله پرداخت حقوق کارکنان، خرید کتاب و خدمات مورد نیاز کتابخانه ــ استفاده مي‌شود.‌ این کتابخانه هیچ هزینه‌ای برای دولت‌ ایجاد نکرده و هیچ بودجه‌ای از جایی غیر از دفتر و بیت آيت‌الله مشکینی دریافت نمی‌کند. شاید جالب باشد بدانید که به توصیه و سفارش آيت‌الله مشکینی استفاده از خدمات‌ این کتابخانه برای اعضا و مراجعان کاملا رایگان است.‌ ایشان در زمان حیاتشان اجازه ندادند که ما از افراد بابت عضویت در کتابخانه و استفاده از خدمات آن حتی ریالی پول دریافت کنیم.


هنوز هم استفاده ازخدمات کتابخانه برای مراجعان رایگان است یا‌ این توصیه آيت‌الله مشکینی بعد از‌ ایشان فراموش شده است؟
خیر، فراموش نشده است و استفاده ازکتابخانه همچنان رایگان است چرا که‌ ایشان اعتقاد داشتند که کتابخانه در حد اعلا باید در اختیار مطالعه‌کنندگان باشد و باید همه امکانات به‌خوبی فراهم شود تا دانشپژوهان، محققان و دانش‌آموزان بتوانند به‌سهولت به کتاب های مورد نیازشان دسترسی پیدا کنند.

کتابخانه چه قدر به منابع روز مجهز است؟
این کتابخانه ظرفیت 90 هزار جلد کتاب دارد و اکثر کتاب‌هاي موجود در کتابخانه از کتاب‌هاي روز است.‌ این کتابخانه قراردادی با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی داشته که به واسطه‌ این قرارداد تازه‌هاي نشر در اختیار‌ این کتابخانه قرار می‌گرفته و همین باعث شده که عمده کتاب‌هاي کتابخانه جدید و متناسب با نیاز روز باشد. درحال حاضر 50 هزار عنوان کتاب با موضوع‌های مختلف در کتابخانه موجود است و علاقه‌مندان از آن استفاده مي‌کنند. البته مدتی است که کتابخانه در اختیار حوزه علمیه قرار گرفته اما حوزه علمیه هنوز به طور رسمی وارد کار نشده و در حال حاضر کتابخانه هنوز به همان صورت مدیریت مي‌شود که در زمان حیات آيت‌الله مشکینی اداره مي‌شد.

از آنجایی که کتابخانه در همسایگی مدرسه علمیه الهادی قرار گرفته، تسهیلات خاصی برای محققان ، دانش‌پژوهان و طلاب در نظر گرفته شده است؟
بله، سالنی در حدود 200 متر مربع با کتاب‌ها و منابع موجود، به صورت کاملا اختصاصی در اختیار محققان است. از آنجایی که در سالن مطالعه، افراد مختلف با گروه‌هاي سنی متفاوت حضور دارند و ممکن است مشکلاتی در‌ این خصوص برای محققان‌ ایجاد شود، به همین منظور ما برای راحتی حال محققان و پژوهشگران سالنی مجرا دراختیار آنها قرار داده‌ایم . آنها با حضور در‌ این سالن مي‌توانند در آرامش و سکوت از منابع خوبی که به‌ویژه در بخش کتب مرجع در اختیار آنها قرار گرفته است، استفاده کنند.

آيت‌الله مشکینی خود در زمان حیاتشان به‌ این کتابخانه سر مي‌زدند؟
ایشان دو یا سه بار بیشتر به کتابخانه نیامدند. تاسیس کتابخانه همزمان با سال‌های پایانی عمر ایشان شده بود و از آنجایی که‌ ایشان بیمار بودند، نمی‌توانستند به کتابخانه بیایند ولی من هفته‌ای یک بار خدمت‌ ایشان مي‌رفتم و گزارشی از روند کار کتابخانه مي‌دادم و‌ ایشان با علاقه پیگیر امور کتابخانه بودند. خیلی دوست داشتند که کتابخانه توسعه پیدا کند و هر بار رهنمودها و توصیه‌هايی برای این که امکانات کتابخانه بهتر شود و فضای مناسبی در اختیار طلبه‌ها و دانش‌پژوهان قرار گیرد، گوشزد مي‌کردند.‌ ایشان علاقه بسیاری به مطالعه داشتند و به همین منظور‌ این کتابخانه را هم جزو اولویت‌هاي کاری خود قرار داده بودند. بسیار جالب است که آيت‌الله مشکینی درسال 85 نامه‌ای خطاب به تولیت کتابخانه ــ که در آن مقطع فرزندشان بود ــ به بهانه اهدای کتاب‌هاي کتابخانه شخصیشان به‌این کتابخانه نوشتند که ادبیات آن بسیار جالب و شیرین است.

متن‌این نامه موجود است؟
بله؛ متن آن با دستخط خود‌ ایشان در کتابخانه موجود است.‌ ایشان در مقدمه‌ای بعد از تعریف از وضعیت کتابخانه (که من از خواندن آن صرف نظر مي‌کنم) چنین نوشته‌اند:

«با توجه به‌ این که‌ اینجانب نظارت آنجا (کتابخانه) را هم دارم با قدردانی از وضع موجود بر آن شدم که کتابهاي اصلی و عمده کتابخانه شخصی خود را به آنجا اهدا کنم.‌ این کتابها در رده‌هاي بالای کتب حوزوی و عالم روحانیت تشیع است؛ مجموعه‌ای است از کتب فقهی و حدیثی و کلامی و تفسیری. همه را در اوایل تشرفم به قم و اشتغال به تحصیل علوم دینی به‌تدریج به دست آورده‌ام. هر یک از آنها مدتی انیس من بود. من از آنها استفاده کرده‌ام و آنها از من ضرر دیده، فرسوده شده‌اند. من از انس با آنها گاهی خسته مي‌شدم و آنها هیچ گاه خستگی نداشتند. احیانا خواب بر من غلبه مي‌کرد؛ آنها هیچ گاه خواب نداشتند. من فعلا از این مونسهاي قدیمی خویش خداحافظی مي‌کنم و همه‌ این لیستی را که در دست دارید، به اصطلاح فقهی وقف جهت مي‌کنم.»

می‌بینید که متنی که‌ایشان نوشته‌اند چه قدر زیبا و لطیف است و چگونه ارتباط خود را با دنیای کتاب‌هایش در قالب‌  این جملات و عبارات ترسیم کرده و به تصویر کشیده است.

الان کتاب‌هاي شخصی آيت‌الله مشکینی در کتابخانه موجود است؟
بله، بعد از این نامه، خود‌ ایشان تمام کتاب‌هايشان را به کتابخانه اهدا کردند. کتاب‌هاي‌ ایشان همان سال 85 به‌ این کتابخانه منتقل شد و ما آنها را دربخش محققان کتابخانه قرارداده‌ایم.

با توجه به‌ این که آيت‌الله مشکینی را از سال‌ها پیش مي‌شناسید، خاطره‌ای از دوران آشنایی با‌ ایشان دارید؟
من درجایگاهی نیستم که بخواهم درباره‌ این عالم بزرگوار صحبت کنم. آيت‌الله مشکینی به‌واقع عارف و زاهد بود و دیگران باید درباره جایگاه زهد و عرفان‌ایشان صحبت کنند. با‌ این حال همه لحظاتی که من افتخار مصاحبت و دیدار با‌ ایشان را داشتم برایم خاطره و درس بوده است؛ به‌ویژه اوقاتی که برای پیگیری‌ کارهای کتابخانه و ارائه اخبار و گزارش‌هاي آن خدمتشان مي‌رسیدم و مي‌دیدم با چه دلسوزی و علاقه‌ای پیگیر کارهای مربوط به کتابخانه با هدف جذب محققان، دانش‌پژوهان و طلاب برای استفاده از فضا و منابع موجود در آن هستند.

طی سال‌های گذشته به دنبال توسعه فضای کتابخانه نبوده‌اید؟
فضای کتابخانه درحال حاضر پاسخگوی حجم مراجعات ما هست و ما هنوز به همه ظرفیت موجود نرسیده‌ایم. از طرفی با توجه به اقبال کم مردم نسبت به مطالعه و حضور در کتابخانه ــ‌ که مشکلی فراگیر و سراسری در همه کشور است ــ هنوز نیازی به توسعه فضای کتابخانه پیدا نکرده‌ایم. البته درصورت نیاز، ما فضای لازم را برای توسعه کتابخانه در اختیار داریم و مي‌توانیم‌ این کار را انجام دهیم و در این زمینه  مشکلی وجود ندارد.