به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، «خیزش‌های عقلانی شدن در طلوع ایران مدرن» نوشته مجید ادیب‌زاده در 6 فصل با عنوان‌های «دوره پادشاهی مطلقه ايلی»، «سرآغاز گذار به نظم بوروکراتيک»، «پادشاهی مطلقه و بوروکراسی جديد»، «دوره پادشاهی مشروطه»، «دوره بحرانی گذار به نظم جديد» و «دوره پادشاهی بوروکراتيک مدرن» شکل‌گیری بروکراسی و عقلانی شدن را در ایران بررسی می‌کند.
هر فصل از کتاب به دو بخش تقسیم می‌شود که فصل نخست به دو موضوع «تمایزیافتگی ساختارهای دولت ایلی» و «ناآگاهی از اوضاع جهان» پرداخته است. ادیب‌زاده در بخشی از این فصل می‌نویسد: «روش حکومت قاجار برای اداره مملکت مبتنی‌بر استقرار شاهزادگان ذکور در مناطق تحت حکمرانی خویش بود، یعنی همان روشی که پس از تسلط سلجوقیان بر ایران رایج شد. ساختار دربار در آغاز سلطنت قاجار نیز همان ساختارهای دوران حکمرانی زندیه بود و به دیوانسالاران سنتی ایران با تمایزات و تفکیک‌های ساده و ابتدایی و فاقد هر گونه ساختار تخصصی همانند دولت‌های جدید غربی، متکی بود.»
«ظهور سیاست‌های اصلاحی جدید» و «گرایش به شناخت دنیای جدید» بخش‌های فصل دوم به‌شمار می‌آیند. در این فصل به سفرنامه‌های رجال توجه ویژه‌ای شده است، چرا که حاوی شرح و گزارشی از سفر به فرنگ و شیوه زندگی روزمره و آداب و رسوم طبقات بالای کشورهای دیگر بود. در بخشی از آن نوشته شده است: «در حقیقت بنیانگذاران بروکراسی جدید در ایران، از جمله میرزا مسعود انصاری و میرزا سعیدخان انصاری و میرزا تقی‌خان فراهانی، در حین همین سفرهای دیپلماتیک بود که به لزوم بازسازی دستگاه‌های اداری خود پی بردند.»
در بخشی از فصل سوم که به بیان «معماری بوروکراسی جدید» و «پیدایش نهاد آموزشی جدید» می‌پردازد، آمده است: «میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله برای اولین بار در سال 1276 ه.ق، با اقتباس از اصول تنظیمات عثمانی، به تدوین مجموعه‌ای از قوانین با عنوان دفتر تنظیمات یا کتابچه غیبی پرداخت و آن را به ناصرالدین‌شاه عرضه کرد، اما چون شاه با این اصلاحات موافق نبود و هم این‌که کاربرد اصطلاح «قانون» توسط میرزا ملکم‌خان، مخالفت‌های شدیدی را از سوی عده‌ای از درباریان، شاهزادگان و روحانیون سنت‌گرا به وجود آورده بود، این طرح با شکست روبه‌رو شد.»
در فصل چهارم که به «استقرار مجلس قانونگذاری ملی» و «تاسیس قانون اساسی» پرداخته شده است، تاسیس قانون اساسی را نشان‌دهنده ظهور نظم قانونی ـ عقلانی مدرن در ایران می‌داند که در برابر حوادث سیاسی داخلی و بین‌المللی تاب مقاومت نیاورد و در جریان انفعال شدید دولت، انحلال مجلس قانونگذاری، حضور مداخله‌گرانه قدرت خارجی در ایران و بروز هرج و مرج در سراسر مملکت همزمان با جنگ جهانی اول، جای خود را به نظم استبدادی مدرن عصر رضاشاه داد.
فصل «دوره بحرانی گذار به نظم جديد» این‌گونه آغاز می‌شود: «تقسیم اروپا به بلوک‌های متخاصم جدید از سال 1907 م.، باعث افزایش تنش‌های سیاسی در این قاره و گسترش دامنه رقابت دولت‌های اروپایی به دیگر مناطق جهان شد.» در ادامه این بخش مسایلی که منجر به کودتای سوم اسفندماه 1299 و روی کار آمدن رضاشاه شد، پی گرفته و به «ایجاد بروکراسی نظامی ملی» و «ظهور امنیت بوروکراتیک در ایران» پرداخته است.
فصل ششم کتاب به «دوره پادشاهی بوروکراتيک مدرن» اختصاص دارد و در این فصل «شکل‌گیری دولت مدرن» و «حرکت به سوی صنعتی کردن جامعه» شرح داده شده و در بخشی از این فصل آمده است: «تحولات زیربنایی و صنعتی این دوره تاریخی باعث ظهور بوروکراسی‌های صنعتی مدرن شد، چرا که کارخانه‌های صنعتی برای رشد و توسعه خویش وابسته به سیستم‌های پیچیده بوروکراسی بودند تا چرخه تولید و توزیع کالاهای صنعتی از طریق آن‌ها کنترل و هدایت شود و با محاسبات عقلانی منظم اداره شود.»
بخش‌های پایانی «خیزش‌های عقلانی شدن در طلوع ایران مدرن»، «نتیجه‌گیری» و «کتابشناسی» هستند.
چاپ نخست «خیزش‌های عقلانی شدن در طلوع ایران مدرن» اثر مجید ادیب‌زاده در 216 صفحه، شمارگان یک‌هزار و 100 نسخه و بهای 9 هزار تومان از سوی نشر ققنوس در اختیار پژوهشگران و علاقه‌مندان قرار گرفته است.
پنجشنبه ۸ اسفند ۱۳۹۲ - ۱۰:۳۰
نظر شما