نشست نقد مجموعه داستان‌های کوتاه فلانری اوکانر عصر دیروز،‌ سه‌شنبه،‌ هفتم آبان ماه‌، با حضور امیرعلی نجومیان، بلقیس سلیمانی و آذر عالی‌پور (مترجم کتاب) در مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار ‌شد. در ابتدای این نشست علی‌اصغر محمدخانی، خلاصه‌ای از محتوای چند داستان کتاب را بیان کرد و گفت: در بسیاری از آثار اوکانر با افرادی ابله، ناقص و معلول روبه‌رو هستیم.

آذر عالی‌پور، مترجم مجموعه داستان‌های کوتاه فلانری اوکانر درباره چگونگی‌ آشنایی‌اش با آثار این نویسنده آمریکایی چنین گفت: حدود سال 1365 کتابی از اوکانر به طور اتفاقی به دستم رسید و با این‌که نویسنده داستان را نمی‌شناختم آن را خواندم و این داستان تاثیر زیادی روی من گذاشت. وقایع برایم باورپذیر بود و به راحتی توانستم با شخصیت‌ها ارتباط برقرار کنم.

وی به لهجه جنوب آمریکایی اوکانر اشاره کرد و افزود: او نه تنها با این لهجه صحبت می‌کند بلکه آن را در نوشته‌ها و دیالوگ‌هایش هم می‌آورد. همین موضوع سبب شده ترجمه داستان‌هایش دشوار باشد. وی غیر از سبک خاص و روایت موجزش، چهره چند وجهی شخصیت‌ها را به خوبی ترسیم می‌کند و این توانایی را دارد که پیچیدگی‌های انسان‌ها را با ظرافت‌ بازگو کند.

مذهبی بودن فلانری اوکانر موضوع دیگری بود که عالی‌پور به آن پرداخت و اظهار کرد: او نویسنده‌ای مذهبی است اما در داستان‌هایش داوری نمی‌کند، هرچند دغدغه اصلی شخصیت‌هایش هم مذهب است. نکته جالب این است که منتقدان به دلیل این قضاوت نکردن، او را متهم به نهیلیست بودن کرده‌اند. او داستان‌هایش را در دوره‌ای نوشته که به تازگی تبعیض‌های نژادی رفع شده بودند ولی باور برتری سفیدپوستان نسبت به سیاه‌پوستان در مردم نهادینه شده بود و اوکانر در صدد است دشواری پذیرش این قانون را به خوبی نشان دهد.

بلقیس سلیمانی، نویسنده و کارشناس این نشست، در سخنانش ترجمه عالی‌پور از داستان‌های اوکانر را مطلوب توصیف کرد و افزود: با اشتیاق این کتاب را خواندم و ترجمه خوب خانم عالی‌پور در کنار جذابیت داستان، خواننده را سر شوق می‌آورد. از سویی بسیاری از منتقدان بر این باورند که داستان‌های اوکانر نمونه‌ای از گروتسک هستند.

وی به تقابل سیاه‌ها و سفیدها و همچنین شمال و جنوب در جامعه آمریکایی پرداخت و گفت: نگاه منفی نویسنده به شهر به ویژه نیویورک جذاب است. شهر در داستان‌های این مجموعه سکونت‌گاهی آرام نیست و هراس و تیرگی را به مخاطب منتقل می‌کند. نکته جالب دیگر این داستان‌ها تقابل خیر و شر است که داستان‌ها بر اساس آن بنا شده‌اند. هر جا خیر حضور دارد، اوکانر شر را نیز احضار می‌کند.

سلیمانی معتقد است داستان‌های اوکانر دینی نیستند و وی بخش شر و شیطانی وجود انسان را فرا می‌خواند. این نویسنده افزود: او گاه شخصیت‌های داستانی‌اش را تبدیل به واعظ می‌کند و از قول آن‌ها بخش‌هایی از انجیل را به مخاطب یادآور می‌شود اما باز هم نمی‌توان داستان‌هایش را در آثار دینی گنجاند. در واقع پایان‌های غافلگیرکننده جزیی از داستان‌های اوکانر هستند و معمولا خیر پیروز نمی‌شود.

«پایان‌بندی‌های فجیع» توصیفی بود که سلیمانی از انتهای داستان‌های اوکانر داشت. وی توضیح داد: او مانند آثار اُهنری و آلن‌پو داستان‌هایش را به پایان می‌رساند و خشونت درون شخصیت‌ها، آن‌ها را تطهیر می‌کند. البته نقطه قوت پایان داستان‌ها این است که تصنعی نیستند.

وی با بیان این‌‌که کودکان در داستان‌های اوکانر نماد معصومیت نیستند و مانند بختک بر زندگی آدم‌ها افتاده‌اند، درباره دیگر ویژگی‌های این داستان‌ها اظهار کرد: در آثار اوکانر داستان‌های زنانه‌ای که به طور خاص در آن‌ها به مسایل زنانه پرداخته شود وجود ندارد. نبود ارتباط انسان‌ها با یکدیگر نیز در داستان‌هایش به چشم می‌خورد. وی نشان می‌دهد که نسل جدید پذیرای ارزش‌های قدیم نیستند و به دلیل جابه‌جایی فرهنگی آن نسل این ارتباط برقرار نمی‌شود.

این نویسنده در پایان صحبت‌هایش به تعریف داستان گروتسک پرداخت و گفت: برخی آثار اوکانر را نوعی گروتسک دینی می‌دانند و در حالی که همه چیز در وضعیتی مسخره پیش می‌رود ناگهان فاجعه‌ای رخ می‌دهد.

امیرعلی نجومیان، نویسنده و منتقد ادبی صحبت‌هایش را با تمجید از ترجمه کتاب آغاز کرد و گفت: یکی از ویژگی‌های این مجموعه مقدمه عالمانه‌ای است که در ابتدای آن آورده شده و این مقدمه در دوره‌ای که خود ِ مترجمان شناخت خوبی از نویسنده اثر ندارند بسیار ارزشمند است. بیش از 60 سال است که ترجمه مکتوب و مستند در ایران وجود دارد و اکنون زمان آن فرارسیده که ترجمه‌ها در مجموعه‌های کاملی شامل تمامی آثار نویسندگان منتشر شوند.

رویارویی «شمال و جنوب» و درگیری «خیر و شر» دو مضمونی‌اند که نجومیان در سخنانش از آن‌ها به عنوان محور داستان‌های اوکانر یاد کرد و گفت: شمال و جنوب مظهر شهر و روستاست و نویسنده با پارادوکس‌هایی این تقابل‌ها را نشان می‌دهد. وی می‌کوشد بر گذار از جنوب به شمال تاکید کند و این نوع تفکر، شخصیت‌هایش را در موقعیت پارادوکسی قرار می‌دهد. در ایران هم این گذار وجود داشته، مدت‌هاست ادامه دارد و مشخص نیست چه زمانی به پایان می‌رسد!

این استاد دانشگاه از دو داستان کتاب به عنوان نمونه‌ یاد کرد و گفت: در داستان «مکاشفه» مشخص نیست که حرکت شر بر اساس چه منطقی است. به نظر می‌رسد شخصیت‌های اوکانر به قطعیت نمی‌رسند و همین موضوع آثارش را جذاب می‌کنند. اوکانر همیشه با تردید درباره این گذار صحبت می‌کند و فالکنر را می‌توان نماینده بهتری برای نشان دادن وضعیت شمال و جنوب دانست.

نجومیان افزود: ادبیات زمانی برای من ارزشمند است که با تجربه زیستی‌ام ارتباط برقرار کند و ماندن میان دنیای سنت و مدرنیته، که محور اصلی داستان‌های اوکانر است، در ایران به وضوح دیده می‌شود و سبب می‌شود این داستان‌ها برای مخاطب ایرانی جذاب شود.

اخلاق و ایمان و ارتباط بین این دو، موضوع دیگری بود که نجومیان درباره آن چنین سخن گفت: از دید اوکانر اگر سرچشمه اخلاق را که همان دین است از انسان بگیریم وضعیت نامطلوبی به وجود می‌آید و به همین دلیل می‌توان عنصر مذهب را به خوبی در داستان‌ها مشاهده کرد. شخصیت‌های اوکانر به گونه‌ای می‌خواهند داعیه‌دار خیر در جهانی باشند که در آن خوبی در حال نابودی است.

«داستان‌های اوکانر اخلاق را از امری مطلق به اخلاق پرسشگری تبدیل می‌کند.» نجومیان با بیان این مطلب توضیح داد: اخلاق حکمی، که امری مطلق است، حکم می‌کند که خیر و شر دقیقا چیست ولی در داستان‌های اوکانر، اخلاق پرسشگری از خوبی و بدی می‌گوید و این سوال را در ذهن مخاطب به وجود می‌آورد که شر و خیر از کجا می‌آیند و مخاطب درباره پاسخ این سوال نمی‌تواند به راحتی قضاوت کند.

فلانری اوکانر، رمان‌نویس و داستان کوتاه‌نویس آمریکایی که در آثارش از مفاهیمی چون شر و گناه بسیار استفاده می‌کند و غالبا به کندوکاو در حساسیت‌های مذهبی اهالی جنوب آمریکا می‌پردازد. آثارش نمونه‌ احیای رمان گوتیک در ادبیات داستانی جنوب آمریکا در دوران پس از جنگ شمرده می‌شوند.

مجموعه داستان‌های فلانری اوکانر در اوایل امسال (1392) از سوی نشر آموت منتشر شد.