به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، دهمین نشست از سلسله نشست‌های «نظریه چیست؟» معاونت پژوهشی خانه هنرمندان با موضوع «نظریه‌های انسان‌شناسی در هنر» با سخنرانی ناصر فکوهی در تالار امیرخانی خانه هنرمندان ایران برگزار شد. فواد نجم‌الدین، دکترای پژوهش هنر و محقق در این حوزه نیز، دبیری این نشست را بر عهده داشت. 

فکوهی ابتدا منابعی راکه عمده مباحث سخنرانی‌اش در آن قابل خوانش است، این‌گونه معرفی کرد: کتاب «انسان‌شناسی هنر» تالیف فکوهی و کتاب «نظریه‌های فلسفی و جامعه‌شناسی در هنر» تالیف دکتر علی رامین دو کتابی است که مخاطبان می‌توانند بیشتر مباحثی را که در این جلسه ارایه می‌شود، جست‌وجو کنند. 

وی افزود: همچنین نشریه خیال در شماره‌های 17 و 20 و نشریه «پژوهش‌های انسان شناسی ایران» که در دانشگاه تهران و با سردبیری خودم منتشر می‌شود، نیز مطالبی درباره موضوع این سخنرانی دارند. 

فکوهی در ادامه با اشاره به این نکته که انسان‌شناسی هنر، خود یک تخصص جدید است، گفت: من در این جلسه به عنوان انسان‌شناس هنر صحبت نمی‌کنم، بلکه از دیدگاه انسان‌شناسی سخنرانی خواهم کرد که برای شرح و بسط نظریات خود از هنر نیز استفاده می‌کند. همچنین زمانی‌که از انسان‌شناسی هنر صحبت می‌کنیم، منظور اصلی ما انسان‌شناسی هنرهای تجسمی، چون نقاشی و مجسمه‌سازیِ غیر شهری است. انسان‌شناسی یا مردم‌شناسی حوزه‌های تئاتر و موسیقی خود مباحث جداگانه‌ای هستند. 

وی در ادامه به تبارشناسی واژه «نظریه» پرداخت: تبارشناسی واژه نظریه در زبان فارسی امکان‌پذیر نیست، چرا که نظریه معنای خاصی در زبان فارسی ندارد، از طرفی برای شرح و بسط این مقوله تبارشناسی لازم است، بنابراین چاره‌ای نداریم تا در زبان لاتین به تبارشناسی واژه نظریه بپردازیم. 

فکوهی گفت: واژه فارسی نظریه از واژه یونانی «تئوریا» می‌آید و تئوریا فرمی از اندیشیدن است. در کنار تئوریا مفهوم «تامل و مشاهده و بررسی» طرح می‌شود. تئوری یعنی مجموعه‌ای از مفاهیم و ابزارهای نظری که به ما امکان می‌دهد تا یک پدیده خاص را درک کرده و درباره آن نظر بدهیم. تئوری باید به امکان بدهد تا درباره جریانی مشخص، قوانینی را مرتبط کرده و درباره این پدید فکر کنیم. 

این عضو هیات علمی دانشگاه تهران در ادامه با اشاره به این نکته که تئوری در مواردی می‌تواند کاملا بی‌ربط و تخیلی باشد، گفت: نمی‌توان لزوما ادعا کرد که تئوری‌های هنر پایه‌ای برای اعتبار دادن به هنر هستند. 

فکوهی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به مفهوم نبودن هنر از دیدگاه انسان‌شناسی گفت: انسان‌شناسی علم شناخت انسان در چهار شاخه زیستی، تاریخی، زبانی و فرهنگ است. زمانی‌که در مباحث انسان‌شناسی این چهار پارادایم مطرح می‌شوند، به هیچ وجه نمی‌توان از تحلیل‌های چهاربعدی خارج شد. 

فکوهی در ادامه به تبارشناسی واژه هنر نیز پرداخت: در زبان‌های یونانی و رومی واژه‌های «Ars»، «Tekhne» و « aesthetics» ما را به مفهوم هنر می‌رساند. «تخنه» مفهوم تکنولوژی و فن را می‌رساند و «استتیک» نیز در معنای زیبایی‌شناسی حسیک است. با این وجود ابهامی در این واژه‌ها بوده که از زمان یونان باستان تا به امروز موجب بروز مناقشه‌هایی شده است. 

وی افزود: از نظر انسان‌شناسی هر سه مفهوم «آرس، تخنه و استتیک» قابل دفاع است و از طریق پارادایم‌های چهارگانه تحلیل می‌شود. هنر محصول بازنمایی است به سمت کنش خلاقانه، یعنی ساخت دیگری بوسیله خود. وقتی هنرمندی اثری را خلق می‌کند، خودش را تبدیل به دیگری کرده است. این بحث را امروزه اندیشمندان پسامدرن چون «ژاک دریدا» هم مطرح کرده‌اند که «اثر هنری پس از خلق دیگر به هنرمند اختصاص ندارد. 

فکوهی همچنین هنر و زیبایی از منظر بیولوژیک را این‌گونه تعریف کرد: هنر چیزی است که ما را به سمت انبساط حسی می‌برد. این مقوله در امر زبانی هم قابل تعریف است، به عنوان مثال مراد از «موسیقی آرامش‌بخش» یا «موسیقی خاطره‌انگیز» دریافت‌های حسی است. 

فکوهی همچنین در بخش دیگری از سخنرانی خود به کتاب‌ها و نوشتارهای دو تن از مشهورترین انسان‌شناسان قرن یعنی «آلفرد جل» با کتاب «هنر و عامليت؛ به سوی نظريه جديد انسان‌شناختی» و «فرانتس بوآس» با کتاب «مردم‌شناسی هنر؛ هنر ابتدایی» اشاره و نظریات این دو انسان‌شناس درباره هنر را تحلیل کرد. 

دهمین نشست «نظریه چیست؟» با سخنرانی ناصر فکوهی در موضوع «نظریه‌های انسان‌شناسی در هنر، عصر پنجشنبه، 30 خرداد در تالار امیرخانی خانه هنرمندان برگزار شد. سلسله نشست‌های «نظریه چیست؟» به همت معاونت پژوهشی خانه هنرمندان ایران برگزار می‌شود. 

ناصر فکوهی عضو هیات علمی گروه انسان‌شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران است. او تالیفات و ترجمه‌های متعددی در حوزه انسان‌شناسی داشته است. 

از مهم‌ترینآثار تالیفی وی می‌توان به کتاب‌های «انسان‌شناسی هنر»، «اسطوره شناسی سیاسی»، «تاریخ اندیشه و نظریه‌های انسان‌شناسی»، «انسان‌شناسی شهری»، «همسازی و تعارض هویتی» و «پاره‌های انسان‌شناسی» اشاره کرد.

همچنین از میان ترجمه‌های منتشر شده فکوهی نیز می‌توان از «هنر و تاریخ» نوشته اکتاویو پاز، «زندگانی تولستوی» و «خاطرات جوانی» هر دو نوشته رومن رولان، «امپراتوری نشانه‌ها» نوشته رولان بارت، «محکومان، مبارزه طبقاتی در شوروی» نوشته شارل بتلهایم، «درآمدی بر انسان‌شناسی» نوشته کلود ریویر و «انشان شناسی شناختی و تجربه میدان» نوشته موریس بلوک، یاد کرد.