صاحبنظران حاضر در نشست پژوهشي ادبيات پايداري و انقلاب اسلامي بر اين باورند كه ادبيات مقاومت چكيده تجربه بشريت است. امروز گونه ادبي خاطره توانسته است از شعر پيشي بگيرد و مخاطبان خود را در جامعه بيابد اما نقد اين آثار و انجام كار پژوهشي درباره آن ها از ضروريات توجه به ادبيات انقلاب و دفاعمقدس است.-
این نشست با پرسش مجري برنامه درباره ديدگاه كلي هر يك از صاحبنظران نسبت به ادبيات انقلاب آغاز شد و عليرضا كمري به عنوان يكي از سخنرانان به پنجاهمين سالگرد نهضت امام خميني (ره) اشاره كرد و توجه به اتفاق های اين نهضت را در حوزه هنر، انديشه و ادبيات مهم دانست و سپس از درگذشتگان و شهيدان وابسته به حوزه هنری، مانند سید مرتضي آويني، محمد مددپور، ابوالفضل عالي، قيصر امينپور، حسن حسيني، حسين حداد و داود بختياري دانشور به عنوان هنرمندان و پيشگامان ادبيات انقلاب ياد كرد.
وي در ادامه جایگاه هنر در ایران را به چهار قلمرو تقسيم كرد و گفت: اين قلمروهاي موضوعي عبارتند از هنر ديني، هنر اسلامي، هنر انقلابي و هنر انقلاب اسلامي. در اينجا مقصود از هنر صرف هنرهاي تجسمي و سينما نيست بلكه مشتمل بر ادبيات هم ميشود.
كمري در ادامه وظايف حوزه هنري را به چهار بخش تقسيم كرد و افزود: حوزه هنري در توليد متن ميتواند معيار و تراز باشد، گستره فعاليتهاي علمي و پژوهشي را مورد توجه قرار دهد و به فعاليتهاي آموزشي و شناسايي و ساماندهي اطلاعات و عرضه اطلاعات به داخل و خارج از مجموعه خود در ساختاری تحقيقی و پژوهشي بپردازد.
وي ادامه داد: در كنار اين چهار مساله كه به صورت انداموار به هم مرتبط است ميتوان پنجمين مساله را توزيع و انتشار و جاريسازي فعاليتها در بيرون از سازمان حوزه هنري قرار داد. در اين زمينه توقع از روابط عمومي و انتشارات وجود دارد و البته در سالهاي اخير انتشارت حوزه هنری توانسته است ويترين فعاليتهاي این حوزه باشد.
اين نشست با پرسش ديگري درباره مباني، مولفهها و مضامين ادبيات انقلاب و دفاع مقدس ادامه يافت. شاه آبادي در پاسخ به اين سوال مولفههاي ادبيات مقاومت را برشمرد و سپس به تعريف ادبيات كه شكل فرهيخته كلام است پرداخت و گفت: ادبيات مقاومت آن كلامی است كه موضوع خود را مقاومت قرار ميدهد. در اين مواقع فرقي ميان يك سرباز و يك نويسنده نيست زيرا آنها در دل مقاومت خود به دنبال حفظ وضع موجودند. اين اتفاق مهم ترين مساله در ادبيات مقاومت است و به همين دليل داستانهایی که در بطن مقاطع مبارزات و جنگ تولید می شود، شعاري و يكسويه ميشود. البته نميتوان انتقادي به اين وضعيت وارد كرد زيرا اين ادبيات ويژه دوران مقاومت و جنگ است.
وي ادامه داد: اما همين نگاه، بعد از جنگ متفاوت است و در اينجا موضوع مقاومت تحليل ميشود. در واقع جنگ اين امكان را ميدهد كه آدمها و زندگي آنها را در وضعيتي نامتعادل ببينيم. اين اتفاق گنجينه مهمي براي يك نويسنده است. جنگ ميتواند به مردم درس بياموزد و به نسبت آن مخاطب را به حرفهاي گوناگونی برساند زيرا ادبيات مقاومت چكيده تجربه بشريت است كه به واسطه جنگ به دست ميآيد و همه ملتها از جنگ به عنوان ميراث تاريخي خود ياد ميكنند.
گودرزياني در ادامه به تعريف مولفههای ادبيات پايداري پرداخت و گفت: ادبيات پايداري گستره وسيعي دارد و در کشور ما، هر وقت حرفي از آن به ميان ميآيد ذهنها به سرعت به ادبيات انقلاب اسلامي و دفاعمقدس سوق مييابد. هر يك از ادبيات براي خود تعريف جغرافيايي و تاريخي دارد. در واقع مجموعه آثاري كه به مبارزات انقلاب بين سالهاي 1342 تا 1357 می پردازد ادبيات انقلاب است و ادبيات دفاعمقدس مقطع سالهاي 1359 تا 1367 را در بر ميگيرد.
وي ادامه داد: آثاري كه در اين حوزه توليد شده، كم نيست ولي زياد هم نيست. توليد اين آثار بعد از انقلاب و جنگ شروع شد و در ميان آثار منتشر شده خاطره نوشته ها در دهه 1370 پا گرفت و نويسندگان خاص خود را پیدا و جذب كرد. از دهه 1380 هم نويسندگان و ناشران تجربه بیشتری در اين زمينه را در پیش گرفتند و در اين ميان ميل رسانهها به سمت معرفی اين نوع آثار هم ديده شد و جامعه به يك آشنايي نسبي با اين ادبيات دست يافت و سپس شاهد كتابهاي مطرحي همچون «دا» بودیم.
گودرزياني گفت: مساله ديگر كاستي نقد و بررسي آثار ادبيات مقاومت است. در جلسه های نقد بيشتر به رونمايي توجه ميشود و حرف جديدي درباره آثار مطرح نميشود، همچنین بيشتر نقدهاي نوشته شده بر كتابها نقد توصيفي است. كتاب «دا» که يكي از آثار مطرح در حوزه خاطرهنويسي است حدود 150 نوبت تجديد چاپ شد اما به ندرت مورد نقد جدی قرار گرفته است.
سوال ديگري كه در اين جلسه مطرح شد درباره موفقيت ادبيات انقلاب يا ادبيات دفاعمقدس در جامعه بود.
كمري در پاسخ به این سوال گفت: اين مهم است كه بايد از كجا شروع كنيم و به كجا برسيم؛ اول به نظر ميرسد ادبيات انقلاب اسلامي را بايد شرح اسم كرد. واژه ادبيات متاخر است و در گذشته با نام ادب از آن ياد ميشد و نكته ديگر توجه به آن است كه ادب و ادبیات ناظر بر چه مفاهيم و معاني ای، در حوزه تفسير ادبيات انقلاب محل اعتناست. يكي از مشخصههاي محتوايي و درون متني معطوف به ادبيات پايداري و انقلاب آموزهاي ديني و اخلاقي است زيرا وقتي متن اين نوع كتابها را ميخوانيد حس دعوت انسان به بهتر شدن را ميبينيد. ادبيات مقاومت را بايد در زير ساختهاي معنایي توضيح داد زيرا ادبيات مقاومت در تفسير و توضيح، متفاوت از ادبيات پايداري است كه برابر نهاده واژه «المقاومة» عربي است.
كمري افزود: اگر مبناي تاريخ ادبيات انقلاب اسلامي را كه اعم آن ادبيات انقلاب است، سال 1342 در نظر بگيريم، ميبينيد همين تقسيمبندي تاريخي به زمزمههاي ادبيات انقلاب در اشعار سال 1342 و متنهاي چاپ شده در روزنامههای سال 1356 اشاره دارد. در همين مسير ادبيات شفاهي انقلاب شكل ميگيرد. در حوالي رخداد انقلاب تا پيروزي آن نيز حوادث مخالفي در جامعه ادبي روي داد. مانند مجلس های شبانه شعر یا انتشار پارهاي از مكتوبات كه در اين زمينه بيتاثير نبود.
وي در ادامه به سه قسم موضع گيري در مقابل ادبيات انقلاب اشاره كرد و گفت: اول باورمندان و كنشگران انقلاب و جنگ هستند كه وجه حماسي و عاطفي آن را در نظر ميگيرند و دوم گروهي كه جنگ را نگفته يا نهفته بوده است به عمد. اين گروه بيشتر روشنفكراني را مد نظر قرار ميدهد كه نگاهي نقادانه دارند و گروه سوم آنها هستند که حاصل فعالیت شان با خوارداشت همراه است و نمونه آن را در برخي دايره المعارف ها ميتوان ديد كه مدخل ادبيات انقلاب ندارد. این گروه در مقابل اين ادبيات موضع گرفتهاند.
وي در ادامه حوزه هنري را به عنوان پايگاه هنر و ادبيات انقلاب و مقاومت قلمداد كرد و گفت: حوزه هنري بايد زمينه تاليفات علمي را فراهم آورد و استعدادهاي بالقوه را كه در حوزه كم نيستند، شناسايي و به بالفعل تبديل كند.
شاه آبادي در ادامه نشست پژوهشي ادبيات پايداري و انقلاب اسلامي در پاسخ به سوالی درباره جريانهای تاريخي و مفهومي ادبيات معاصر و میزان موفقیت هر يك از گونههای ادبي توضيح داد: جريان تاريخ ادبيات انقلاب، مسير ادبيات دفاعمقدس است زيرا مردم دفاع مقدس را با همان انديشههاي ديني انقلاب پيش بردند و اين نكته مهم است كه شهادت و شهادت طلبي كه در دوران انقلاب آرمان بود در جنگ هم از همين اهميت برخوردار بود و باعث شد شاعران ما غزل حماسي را بسرايند. به نظر من ادبيات انقلاب همان ادبيات جنگ است و هيچ تعريف متفاوتي ندارد.
كمري در ادامه گفت: با نگاه تاريخي مشخص ميشود كه ادبيات دفاعمقدس از زير مجموعههاي ادبيات انقلاب است اما نكتهاي كه بايد به آن توجه داشت آن است كه انقلاب اسلامي پايان پيدا نكرده است و فقط محدود به ايران هم نبود. بايد به صحيفه امام(ره) مراجعه كنيم و ببينم امام خمینی(ره) چه گفته است. در اين جا ممكن است گسترههاي مفهومي از هم متفاوت شود.
گودرزياني در ادامه درباره میزان موفقیت گونههاي ادبي ادبيات انقلاب و دفاعمقدس گفت: در ادبيات انقلاب و دفاعمقدس شعر با موفقیت ظاهر شد اما قالب خاطره و خاطرهنويسي و گسترده شدن نهضت گونه این فعالیت در سراسر كشور رقابتی جدی ایجاد کرد. اين نهضت باعث شد تا بسیاری تشویق شوند، هر آنچه را از انقلاب يا دفاع ميدانند به نگارش درآورند و اين گونه ادبی توانسته است از ديگر گونهاي ادبي جلو بيفتد.
وي ادامه داد: انتشار كتابهاي خاطرات رابطه نزديکي با فرهنگ شفاهي جامعه ما دارد که در آن بيشتر از تعريف خاطره لذت ميبرند. البته اين توقع از ادبيات انقلاب و دفاعمقدس هم وجود دارد كه اين مواد خام كه در قالب خاطره باز پروري شده است با زبان ادبی تر وارد داستان ها شود.
كمري در ادامه خاطرهنگاري را وابسته به تاريخ كهن ايران دانست و درباره جايگاه كتاب «دا» در جامعه ایران گفت: اين كتاب از سوي استادان و عامه افراد جامعه مورد توجه قرار گرفته است. اين مساله نشان ميدهد كتاب «دا» با رويكردها و زمينهها و زير ساختهاي جامعه تناسب دارد. اين كتاب به مواجه انسان با بحران ميپردازد و در مضمون و محتوا خرمشهر را به نماد تبدیل ميكند. اين مساله كتاب را ترجمه پذير و مرزهای جغرافيايي را برای آن گسترده کرده است .
شاه آبادي در ادامه به آسیب شناسی در حوزه ادبیات دفاعمقدس و انقلاب پرداخت و گفت: متاسفانه نويسندگان متعددي هستند كه قدرت كار ادبي لازم را ندارند اما با بهرهگرفتن از موضوع دفاعمقدس ميخواهند كتابهاي خود را توسط نهادهاي دولتي چاپ كنند. مساله ديگر نگاه توريستي به جنگ است. نويسندگان چنین آثاری بيشتر به ظاهر جنگ و ستيز و نبردها اشاره ميكنند و نگاهي سحطي به وقايع دارند.
گودرزياني هم در ادامه به نگاه انساني مولفان به جنگ در دهه اخير اشاره كرد و گفت: در این دهه انتشار اسناد وقايع و حوادث جنگ و انقلاب و نيز نظرات و مجادله ها درباره آن ها بر كار نويسندگان تاثير گذاشته است. همچنین نگاه نويسندگان به جنگ درونی شده و در پرداخت حوادث به باطن شخصيتهاي اصلي رجوع ميكنند و آن را محور قرار ميدهند. زبان آثار هم با توجه نویسندگان به شيوههاي جديد روايت تجربه های تازهای را از سر گذرانده است.
نشست پژوهشي ادبيات پايداري و انقلاب اسلامي، آخرین نشست از سلسله نشست های گرامیداشت روز هنر انقلاب اسلامی (سالروز شهادت سید مرتضی آوینی) در حوزه هنری بود.
نظر شما