به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نشست «مطالعات منبع‌شناسی با تکیه بر سکه‌شناسی در ایران باستان» با حضور حسن رضایی باغ‌بیدی، استاد گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران و سردبیر مجله زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، روزبه زرین‌کوب، عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه تهران، محمدتقی ایمان‌پور، عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد با دبیری زهیر صیامیان دوشنبه (۱۸ دی‌ماه) در دفتر «کتاب ماه تاریخ و جغرافیا» خانه کتاب برگزار شد. 

زرین‌کوب در این نشست گفت: در مطالعات ایران باستان آثار مکتوب نسبت به دیگر دوره‌ها بسیار اندک است، بنابراین نگاه خاص به سکه‌شناسی و هر آن‌چه در فرهنگ مادی، مانند اثر مُهرها، پاپیروس‌ها، کتیبه‌ها و الواح وجود دارد در این مطالعات بااهمیت‌اند، با این‌حال در مطالعات سکه‌شناسی ایران کتابی با رویکرد دقیق و علمی تالیف نشده است. 

وی ادامه داد: به سکه بیشتر به‌عنوان سوژه‌ای هنری نگاه می‌شود. مطالعات سکه‌شناسی با لمس سکه قابل انجام است و نه دیدن عکس آن‌ها که متاسفانه به این مساله در ایران توجه نمی‌شود و حتی کاتالوگی نیز از سکه‌های موزه‌ها در ایران وجود ندارد.

عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه تهران افزود: این‌که سکه‌شناسی چه اهمیتی دارد، مساله اصلی است. در کتاب‌های سکه‌شناسی، آن را شاخه‌ای از باستانشناسی می‌دانند، در حالی‌که چنین نیست. باستانشناس، سکه‌شناس نیست و وظیفه‌اش یافتن سکه و در اختیار گذاشتن آن برای سکه‌شناس است. سکه‌شناس، همزمان تاریخدان، زبانشناس و باستانشناس است. در واقع سکه، واقعیتی خام و متعلق به دوره‌ای تاریخی بدون تفسیر و تحلیل را به پژوهشگر ارایه می‌دهد. 

وظیفه موزه‌ها تنها نگهداری از اشیا نیست

رضایی باغ‌بیدی در ادامه درباره سکه‌شناسی و تاثیر آن بر مطالعات باستانشناسی گفت: سکه‌ها از منابع دست اول به‌شمار می‌آیند و گاه مدعیانی را معرفی می‌کنند، افرادی را که مدعی تاج‌ و تخت بودند و سکه ضرب کردند، درحالی‌که در منابع به آن‌ها اشاره‌ای نشده یا کم پرداخته شده است.

عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی افزود: در محدوده‌های فرمانروایی در بعضی مواقع، تنها منبع سکه‌ها به‌شمار می‌روند اما دوره‌هایی نیز وجود دارد، مانند دوره هخامنشی که سکه‌های دریک که ۹۸ درصد طلای خالص بودند و حتی یونانیان ترجیح می‌دادند با آن‌ها تجارت کنند یا به‌عنوان سرمایه نگه دارند.

این استاد زبان‌های باستانی بیان کرد: در واحدهای درسی رشته باستانشناسی، تنها در دوره کارشناسی، دانشجویان دو واحد درسی سکه‌شناسی می‌گذرانند و این بسیار ناچیز است. در دیگر کشورها نیز رشته جدایی به‌عنوان سکه‌شناسی نداریم و معمولا افراد فعال در این بخش بین‌رشته‌ای عمل می‌کنند. در هر حال برای مطالعات نیاز است تا دیگر حوزه‌ها تکمیل‌کننده یکدیگر باشند و نباید تنها با استناد بر یک حوزه نتیجه‌گیری تاریخی کرد.

رضایی باغ‌بیدی با تایید این‌که به یافته‌های باستانشناسان دسترسی نداریم، گفت: از دلایلی که سکه‌شناسی در ایران تخصصی نشده است، باید به اجازه و دسترسی نداشتن به گنجینه‌های سکه اشاره کرد. همچنین موزه‌های تخصصی و انجمن سکه‌شناسی نیز در ایران وجود ندارد و افراد به‌راحتی نمی‌توانند مجموعه داشته باشند. از سوی دیگر وظیفه موزه‌ها تنها نگهداری از اشیا نیست بلکه باید به بررسی و شناسایی سکه‌ها بپردازند و آن‌ها را معرفی کنند، این درحالی است که حتی کاتالوگی از سکه‌های موزه‌های بزرگ و معتبر ایران وجود ندارد. تنها موزه‌های معدودی مانند موزه ملک، کاتالوگ برخی از سکه‌هایی را که نگهداری می‌کند، منتشر کرده است.

سکه نقش موثری در شناساندن تاریخ ایران کهن دارد

ایمان‌پور نیز در این نشست با اشاره به منابع باستانشناسی گفت: منابع تاریخی به دو بخش نوشتاری و غیرنوشتاری تقسیم می‌شوند و هر کدام ویژگی‌هایی دارند اما سکه‌شناسی در هر دو دسته منابع قرار می‌گیرد و نقش دوگانه‌ای دارد، همچنین در مستندسازی وقایع و شناساندن تاریخ کهن به پژوهشگران نقش موثری ایفا می‌کند.

این مدرس دانشگاه افزود: آثار نوشتاری به‌تنهایی نمی‌توانند در شناخت گذشته نقش داشته باشند اما سکه‌ها از ابعاد گوناگون سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و هنری در مطالعات باستانشناسی نقش دارند. نام پادشاهان، تصویر آن‌ها، سلسله‌ها، لقب افراد، عیار سکه‌ها، وزن و گستره تعداد سکه‌ها در سراسر امپراتوری در خوانش تاریخ کمک عمده‌ای می‌کند. 

وی در ادامه افزود: از سوی دیگر دیدگاه‌های مذهبی و دیگر نمادهایی که بر سکه‌ای نقش بسته است، نشان از فضای مذهبی و فرهنگی آن جامعه دارد. البته سکه‌هایی که نوشتار دارند، در دیگر بحث‌ها تکمیل‌کننده و روشنگرند. در بحث اقتصادی به‌طور مثال، سکه‌های دوره هخامنشی از طلا و نقره بودند، در حالی‌که سکه‌های اشکانی، نقره و مسی بودند و این از وضعیت اقتصادی کشور در این دو دوره خبر می‌دهد.

این پژوهشگر تاریخ ادامه داد: مطالعات سکه‌شناسی همزمان با مساله شرق‌شناسی در قرن نوزدهم میلادی آغاز و برای شناخت دیانت زردشتی و زبان‌های کهن استفاده شد. در دپارتمان‌های خارج از کشور، رشته یا گرایش سکه‌شناسی وجود ندارد و بیشتر افرادی که در این حوزه فعالیت می‌کنند به‌دلیل نیاز به مطالعات از رشته‌هایی مانند فرهنگ و زبان‌های باستانی یا تاریخ به آن روی می‌آورند.

ایمان‌پور درباره سکه‌شناسی در ایران توضیح داد: نگاه غیرعلمی حاکم بر نوع نگهداری از سکه‌ها در موزه‌های ایران به‌گونه‌ای است که به پژوهشگران اجازه بررسی و مطالعه را نمی‌دهند در حالی‌که این دسترسی برای خارجیانی که به این موزه‌ها مراجعه می‌کنند بسیار راحت‌تر است.

صیامیان، دبیر این نشست نیز در آغاز توضیح داد: بحث سکه‌شناسی به لحاظ مادی بودن این داده تاریخی و تعلق مستقیم آن به دوره‌ای خاص، نقش ویژه‌ای در پژوهش‌های ایران باستان دارد. برخلاف درک رایج از آموزش و پژوهش در حوزه تاریخ، در دانشگاه‌های ایران، اصل بر منابع مکتوب و متون تاریخ‌نگاری است. متاسفانه جایگاه منبع‌شناسی این داده تاریخی دقیق در عرصه‌های مختلف مطالعات تاریخی نادیده گرفته می‌شود و آموزش کافی دراین‌باره به دانشجویان نمی‌دهند.

وی ادامه داد: در رویکردهای جدید مطالعات تاریخی از سکه‌شناسی برای محدودکردن حوزه تفسیرهای موجود از گذشته استفاده می‌کنند تا به پژوهشگران بیاموزند درباره حقایق تاریخی با احتیاط و دقت سخن بگویند.