به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، جلسه نقد و بررسی رمان «در خرابات مغان» نوشته داریوش مهرجویی، عصر دیروز سه‌شنبه 31 مرداد با حضور امیرعلی نجومیان، شیوا مقانلو، داریوش مهرجویی و علی‌اصغر محمدخانی، معاون فرهنگی موسسه شهر کتاب و دبیر جلسه در موسسه شهر کتاب برگزار شد. 

نجومیان، یکی از منتقدان این جلسه گفت: در نقد این رمان نمی‌توان نام مهرجویی را کنار گذاشت، چرا که این اسم باعث ایجاد یک رابطه بینامتنی بین این اثر و دیگر آثار مهرجویی می‌شود و ما ناچاریم در نقد به سینما باز گردیم.

وی افزود: ساختار روایت‌پردازی اثر مرا به یاد رمان «ناتور دشت» سالینجر انداخت. ما یک شخصیت و یک راوی اصلی داریم که درباره خود و جامعه حرف می‌‌زند. در ادبیات آمریکا انتخاب این نوع روایت یک سنت شده است، سنتی که با رمان «هاکلبری‌فین» شروع شد.

این نشانه‌شناس در ادامه با بیان این نکته که این اثر را باید در سنت ادبیات آمریکایی بررسی کرد، گفت: شکل این چنینی روایت در ادبیات ایران همانندی ندارد و در سنت ادبی آمریکا قابل بررسی است. در این رمان ما با شخصیت محمود ملکی روبه‌رو هستیم که مثل شخصیت ناتوردشت در مرحله گذار است و با جامعه کشمکش دارد.

نجومیان گفت: کشمکش اصلی در این رمان ایمان است. ملکی مدام از خود و علت حضور خود در جهان پرسش می‌کند. این مساله باعث شده که شخصیت اثر در برخی مواقع حالتی فانتزی و پارودی پیدا کند. به نظرم قرار نبوده این اثر کمدی باشد، اما وضعیت یک مسلمان متعصب در زمانی که فضای آمریکا ضد اسلام است، وضعیت را به اين جهت برده است.

این مدرس دانشگاه در ادامه با بیان این نکته که این اثر در قالب ادبیات مهاجرت هم قابل طرح است، گفت: این رمان به نظر من شبیه فیلمنامه است و بسیار آماده برای ساختنش به صورت فیلم، چرا که در آن از صناعات ادبی کم استفاده شده است و این به اثر ضربه می‌زند. اگر از رمزگان‌های ادبی بیشتری در خلق این رمان استفاده می‌شد ما اکنون با اثر بهتر و موفق‌تری روبه‌رو بودیم.

محمدخانی دبیر این نشست هم در ابتدا گفت: یکی از برنامه‌های مهم ما در سال‌های گذشته تلاش برای نزدیک کردن سینما و دیگر هنرها با فلسفه و ادبیات بوده است. بر این اساس چون داریوش مهرجویی خود در اکثر این حوزه‌ها تجربه‌های عملی داشته، می‌تواند در راستای این نزدیکی مثال جالب و در عین حال مطرحی باشد.

وی افزود: کتاب «جهان هولوگرافیک» با ترجمه مهرجویی بیش از 25 بار تجدید چاپ شده و همچنین نخستین رمان او یعنی «به خاطر یک فیلم بلند لعنتی» از زمان اولین چاپش یعنی سال 1388 تاکنون سه یا چهار بار تجدید چاپ شده است. آیا این آثار به دليل نام مهرجویی است که فروش مناسبی دارد یا این‌که خود آثار خوب و با کیفیت هستند؟ آیا آثار ادبی مهرجویی در تاریخ ادبیات ایران مانند آثار سینمایی او در تاریخ سینما، ماندگار خواهد شد؟

این فعال فرهنگی در ادامه به مضامین عمده آثار سینمایی مهرجویی اشاره کرد و گفت: «عشق و ایمان» و «سنت و تجدد» از مضامین عمده آثار سینمایی مهرجویی است. مساله عرفان هم یکی از کلان روایت‌های آثار این سینماگر به شمار می‌رود. مهرجویی با فلسفه و عرفان اسلامی کاملا آشناست و این نکته شاید به دلیل آشنایی و دوستی او با پروفسور داریوش شایگان و از این رهگذر آشنایی و خوانش آثار هانری کربن، باشد.

محمدخانی در ادامه با ذکر این سوال که آیا مخاطبان می‌توانند با آثار ادبی مهرجویی ارتباط برقرار کنند، گفت: اصولا چرا مهرجویی باید رمان بنویسد، مگر او نمی‌تواند تمام حرف‌هایش را در مدیوم سینما بیان کند؟ آیا فیلم «در خرابات مغان» که فیلمنامه‌اش نوشته شده، موفق‌تر خواهد شد یا رمان «در خرابات مغان».

محمدخانی در انتها به طور خلاصه خط سیر داستانی «در خرابات مغان» را برای حاضران خواند و چند ایراد ویراستاری کتاب را گوشزد کرد.

در ادامه، داریوش مهرجویی گفت: من همیشه وسوسه نوشتن داشتم، به طوری‌که اغلب فیلمنامه‌هایم را خودم نوشته‌ام. همچنین سعی داشتم که در جریان بهترین آثار ادبیات دنیا و ایران باشم و مدام این منابع را مطالعه کرده‌ام.

مهرجویی در پاسخ به این سوال محمدخانی که چرا رمان می‌نویسد، گفت: نمی‌شود همیشه فیلم ساخت. رمان امکانات بیشتری دارد؛ به عنوان مثال ساختن همین «در خرابات مغان» بسیار سخت است و هزینه‌های بسیاری دارد. اکنون قصه‌اش را نوشته‌ام و در آرزوی این هستم که روزی فیلمش را هم بسازم.

در ادامه، شیوا مقانلو نقد خود را با بیان این جمله که نام مهرجویی باعث می‌شود که منتقد سخت‌گیرانه نقد کند، آغاز کرد: راوی این رمان اول شخص است. این راوی بدان جهت که احتیاج به تغییر لحن ندارد، بسیار خوب است، اما پاشنه آشیل این راوی آن‌جاست که چون خط سیر ماجراها برایش روشن است، ممکن است مخاطب را هم آگاه به این حوادث بپندارد  و در مواردی پرگویی یا کم‌گویی کند.

وی افزود: در مواردی که ممکن است این راوی ایجاد اشکال کند، ذهن تدوینگر به کار می‌آید. نویسنده و راوی در این رمان خرده‌روایت‌ها و حرف‌های جذابی درباره درون انسان‌ها بیان می‌کنند. این خرده روایت‌ها باید به گونه‌ای به هم چسبیده شود که برای مخاطب جذاب باشد.

این مترجم در ادامه گفت: نقطه ضعف این رمان عدم تدوینگری درونی است و خرده روایت‌ها در جای مناسب به هم نمی‌رسند و کار از ریتم می‌افتد. نقش ویراستار در این مساله بسیار مهم است که امیدوارم در چاپ‌های بعدی این اثر نقش ویراستار بیشتر شود. هرچند گمان نمی‌کنم دست ویراستار ادبی در متن مانند تدوینگر در سینما باز باشد.

مقانلو در پایان با اشاره به شخصیت اصلی این رمان گفت: اغلب ما بیشتر فیلم‌ها و رمان‌ها ماندگار را به خاطر شخصیت‌های جذاب آن‌ها می‌شناسیم؛ مثلا حمید هامون، اما شخصیت اصلی این رمان خوب پرداخته نشده است.

در انتهای جلسه مهرجویی گفت: به نظر من منتقدان در ایران به سه دسته تقسیم می‌شوند؛ دسته نخست کسانی هستند که ابتدا داستان رمان و یا فیلم را مي‌كنند و بعد می‌گویند که بسیار بد است. دسته دوم منتقدانی هستند که دوست داشتند داستان را خود می‌نوشتند، مثلا بیان می‌کنند که رمان باید این‌گونه نوشته می‌شد. این دسته بیشتر نگاه ایده‌آلیستی به اثر دارند.

وی افزود: دسته سوم امتزاجی از دو دسته قبل است؛ این دسته با مقایسه فرامتنی شدید این اثر را با آثار قبلی مولف مقایسه می‌کنند. من نمی‌توانم به عنوان یک مولف خودم را با سلیقه‌های گوناگون وفق بدهم؛ من آن‌چه که از درونم می‌جوشد، به روی کاغذ مي‌آورم.

«در خرابات مغان» دومین رمان داریوش مهرجویی را نشر قطره در 304 صفحه و به بهای هفت هزار و 500 تومان منتشر کرده است.