اختيار انسان 

موضع اختيار گرايي يا جبرانگاري در فلسفه سياسي اهميت زيادي دارد. موضع جبرانگار از حيات سياسي، جامعه سياسي، ارزش‌هاي اخلاقي و سياسي و ترسيمي ارائه مي‌دهد كه به كلي با موضع اختيارگرا متفاوت است. حكمت متعاليه، مكتبي اختيارگراست و تلاش حكيمانه متعاليه اين بوده كه با رويكرد شيعي و از موضع نه جبر و نه تفويض، براساس مباني اين مكتب، از اختيار تبيين و تفسيري درخورد ارائه بدهند.
از ديدگاه حكمت متعاليه، فاعليت انسان نسبت به افعال خود، فاعليت بالقصد است و فهم اختيار انساني از ديدگان اين حكمت انساني، نيازمند بررسي برخي ويژگي‌هاي فاعلِ بالقصد است.
فعل فاعل بالقصد مسبوق به اراده‌اي است كه به غرضي زايد و بر ذاتِ فاعل و زايد بر ذاتِ فعل تعلق گرفته است. يعني اين اراده، ذاتي فاعل و ذاتي فعل نيست؛ بلكه هم فاعل مي‌تواند از اين اراده منصرف گردد و هم فعل ممكن است از آن تخلف نمايد.
اين اصل، بياني از علت غايي در فاعليت فاعل بالقصد است و مي‌توان آن را تعريف فاعليت بالقصد لحاظ كرد. علت غايي به دو معنا به كار مي‌رود: ما لأجله الوجود و ما الي اجله الوجود. در اين اصل، معناي اصلي علت غايي كه همان ما لأجله الوجود است، مدّنظر است.
فاعلِ بالقصد پيش از ارادة غرض، به آن علم دارد و اين علم مفارق از ذات اوست؛ يعني علم انسان به غرض، ذاتي او نيست و بايد تحصيل شود. البته، بنا بر مباني حكمت متعاليه، هيچ علمي ذاتي انسان نيست.
اراده، يك معناي عام دارد و آن عبارت از خواستار چيزي بودن است و در ويژگي اول، منظور از اراده، همين معناست. اما اراده، يك معناي خاص هم دارد كه در ويژگي دوم مدّنظر است. 

صفحات 117 و 118 حكمت سياسي متعاليه/ ابوالحسن حسني/ سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي/ سال 1390/ 328 صفحه/ 5000 تومان