به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا) به نقل از ستاد خبري سراي اهل قلم بيست و پنجمين نمايشگاه بين المللي كتاب تهران، نشست «دسترس پذيري اسناد: موانع و مشكلات» عصر امروز(13 ارديبهشت) با حضور بهناز زرين كلكي، غلامرضا اميرخاني، سوسن اصيلي و غلامرضا عزيزي از سوي سازمان اسناد و كتابخانه ملي ايران در سراي كارنامه نشر نمايشگاه كتاب برگزار شد. 

در ابتداي اين مراسم سوسن اصيلي، مدير بخش نسخ خطي كتابخانه مركز دانشگاه تهران درباره موانع و مشكلات دسترس‌پذيري به اسناد گفت: در بسياري از آرشيوها، اسناد خانواده‌ها مطرح مي‌شود و به همين دليل دسترس‌پذيري به آن سخت مي‌شود. اسناد خصوصي در آرشيوها بسيار زياد است و تصميم‌گيران با اين مسايل مواجه مي‌شوند كه به چه شكل مي‌توانند اين اسناد را در اختيار محققان قرار دهند، بنابراين وجود اسناد خصوصي در آرشيوها محدوديت تحقيقاتي ايجاد مي‌كند.

وي ادامه داد: علاوه بر اين محدوديت‌ها، خود اسناد نيز دچار مسايلي هستند كه با مشكلات كتاب‌ها متفاوت است؛ اسناد از لحاظ موضوعي بسيار متنوع هستند و فهرست نويسي و طبقه‌بندي آن‌ها بسيار مشكل است.

اين پژوهشگر حوزه سند با بيان اين‌كه نمايه سازي اسناد نيز يكي ديگر از مشكلاتي است كه اين حوزه با آن رو به‌رو است افزود: نمايه‌سازي اسناد كار سختي است و سيستم يكپارچه‌اي براي اين كار وجود ندارد. استانداردسازي اسناد وظيفه آرشيو ملي است، البته كارهايي در اين زمينه انجام مي‌شود اما لازم است تا اقدامات جدي‌تري در اين زمينه صورت بگيرد. 

اين دكتراي تاريخ اضافه كرد: اسناد مانند كتاب‌ها نيستند كه بتوان به راحتي تاريخ و مشخصات آن‌ها را مشخص كرد بنابراين اميدواريم تا سيستم يكپارچه‌اي براي استفاده از منابع اسنادي تهيه شود.

اميرخاني مديركل تنظيم و پردازش سند كتابخانه ملي در بخش ديگري از اين نشست از «انحصار طلبي» در حوزه اسناد و انتشار ندادن اطلاعات به عنوان يكي از مشكلات اصلي اين عرصه ياد كرد و گفت: با توجه به اينكه رشته‌‌اي به نام اسناد نداريم، انحصارگرايي در اين حوزه وجود دارد. در حوزه سند شاگردپروري زيادي صورت نگرفته و افراد براساس ذوق و علايق خود در حوزه سند كار كرده‌اند. اين ذوقي كاركردن افراد انحصارطلبي بوجود مي‌آورد. 

وي تصريح كرد: متأسفانه ما ايراني‌ها در انتشار علوم خساست به خرج مي‌دهيم؛ انحصار طلبي موجب مي‌شود كه وقتي يك استاد از دادن سند به ديگران ابا داشته باشد، سند به دست ما نرسد و اين خساست هم به ما منتقل مي‌شود. 

اميرخاني در ادامه سخنانش گفت: رسول جعفريان در كتابخانه مجلس انقلاب كرده و ايشان دسترس پذيري را به اسناد آسان كرده است. امروز بايد ديد سازمان‌هاي ديگر مانند كتابخانه ملي و دانشگاه تهران در اين زمينه چه كاري انجام داده‌اند. بايد ببينيم چگونه مي‌توان نگاه انحصار طلبي به سند را از بين برد؟

در بخش ديگر اين نشست،‌ زرين كلي، مدير كل اطلاع‌رساني و ارتباطات آرشيو‌ ملي ايران نيز به ارايه سخناني درباره موضوع نشست پرداخت و گفت: در هيچ نقطه‌اي از دنيا دسترس‌پذيري به اسناد به صورت آزاد و مطلق وجود ندارد چراكه هيچ عقل سليمي نمي‌پذيرد كه همه چيز به همه فرد در همه زمان‌ها تعلق پيدا كند.

وي افزود: چه كسي، كجا و چه زماني سه مشخصه‌اي است كه دلايل محدوديت در دسترس پذيي اسناد را تشكيل مي‌دهند؛ ما بايد خست در دادن اطلاعات را بزداييم اما بايد تصميم‌گيري و اطلاع‌رساني را از خود گرفته و به قانون بدهيم. اين كار باعث مي‌شود كه در همه حوزه‌ها به صورت شفاف ارايه سند را داشته باشيم.

اين سند پ‍ژوه اضافه كرد: در قانون آمده آنچه منافي امنيت ملي است نبايد منتشر شود؛ اين امنيت تفسير پذير است و افراد بايد در سازمان‌ها براي اين تعاريف چارچوب داشته باشند. بايد سعي كرد تفسيرهاي شخصي را تا آنجا كه مي‌توان محدود كرد. حفظ آبروي افراد نيز بايد در اسناد حفظ شود. سوابق پزشكي نيز يكي ديگر از محدوديت‌هاي دسترس پذيري به اسناد است.

وي ادامه داد: نبايد اطلاع‌رساني به افراد خاص تعلق گيرد ولي بايد محدوديت‌هايي نيز با توجه به شرايط مكاني، زماني و مخاطب اعمال شود.

اميرخاني در ادامه اين نشست با اشاره به نقش فضاي ديجيتال در سهولت دسترسي به اسناد گفت: امروزه بسياري از نسخ خطي كه در فضاي واقعي به سختي به دست مخاطب مي‌رسد از طريق فضاي مجازي به راحتي در دسترس قرار مي‌گيرد.

وي تاكيد كرد: در حوزه سند متأسفانه اصل بر ندادن اطلاعات است مگر اينكه عكس آن ثابت شود. بايد اين موانع حل شود.

عزيزي، ديگر سخنران اين نشست نيز درباره محدوديت‌هاي زماني براي ارايه اسناد گفت: قانون دسترسي‌پذيري به اسناد وظايف شوراي اسناد سازمان اسناد و كتابخانه ملي را برشمرده است؛ در قانون آمده تا 40 سال از يك سند نگذرد قابليت ارجاع به مخاطب ندارد.
 
وي ادامه داد: دستگاه‌هاي دولتي كه اسناد را در اختيار سازمان اسناد قرار مي‌دهند تا 40 سال سند را به صورت موقت به سازمان اسناد واگذار مي‌كنند. در سال گذشته محدوديت 40 ساله برداشته شد و هم‌اكنون تنها محدوديت توصيف و تنظيم در ارايه سند وجود دارد و هر سند بعد از توصيف و تنظيم مي‌تواند در اختيار مخاطب قرار گيرد. با اين وجود هيچ آرشيوي را نه شنيدم و نه ديدم كه اسناد خود را به محض دريافت در اختيار مخاطب قرار دهد و آن‌ها هم يك محدوديت زماني معمولا 5 ساله را در ارايه سند دارند تا امكان سوء استفاده از آن از بين برود.

اصيلي در ادامه اين نشست درباره اينكه چه تمهيداتي براي سهولت دسترسي به اسناد در كتابخانه مركزي دانشگاه تهران به كار گرفته شده گفت: 17 هزار جلد نسخه خطي و 80 هزار برگ سند تاريخي در اين كتابخانه وجود دارد. با ديجيتال كردن منابع تحول عظيمي در دسترس‌پذيري اتفاق افتاده و محدوديت ارايه اسناد از طريق فضاي مجازي از بين رفته است.

وي ادامه داد:‌ نكته ديگر تغيير مخاطبان است؛ در گذشته هيچ دانشجويي به دنبال سند و نسخ خطي نبود و اين دغدغه استادان بود، ولي اكنون با توجه به تاسيس رشته‌هاي جديد در حوزه اسناد، دانشجويان رغبت بيشتري به استفاده از اسناد دارند.

اين پژوهشگر تاريخ افزود: افزايش تقاضا موجب شده تا‌ آرشيوها نيز بهتر، سريع‌تر و آسان‌تر خدمات خود را ارايه كنند. ديدگاه آرشيوها نيز تغيير پيدا كرده و اكنون آرشيوها معتقدند كه بايد اسناد را در اختيار مراجعه‌كنندگان براي تحقيقات قرار دهند و اين ديدگاه دسترس‌پذيري را ساده‌تر كرده است.

اصيلي با اشاره به اين كه ممكن است كتابخانه‌هاي خصوصي در ارايه اسناد سخت‌گيرتر باشند تصريح كرد: اما ساير آرشيوهاي دولتي به سمت سهولت دسترسي به اسناد حركت كرده‌اند.

زرين كلكي نيز ضمن صحه گذاشتن بر تغيير نگاه مخاطبان گفت: مخاطبان كنوني بسيار هوشمندند و علاوه بر حفظ ميراث، به فراگيري دسترس پذيري اسناد نيز اعتقاد دارند. در ايران آرشيوهاي دولتي روش خود را دارند اما در دنيا هم اكنون روش ماركتينگ در ارايه اسناد به افراد حكمراني مي‌كند و اگر در دنيا سندي بخواهيد بايد بهاي آن را بپردازيد.

اميرخاني، عضو هيات علمي كتابخانه ملي ايران در بخش پاياني اين نشست گفت: علي‌رغم حضور فضاي مجازي و سهولت دسترسي به اسناد هنوز همه انحصار طلبي در اين عرصه وجود دارد. برخي به كتابخانه مجلس انتقاد مي كنند كه چرا اسناد را به راحتي در اختيار مراجعه‌كنندگان قرار مي‌دهند در حاليكه بايد بدانيم دكتر جعفريان قبل از اينكه آرشيويست باشند پژوهشگر بودند و سختي‌هاي دسترسي به اسناد را مي‌دانند. 

وي تاكيد كرد: اگر از نگاه پژوهشگر به سختي‌هاي تحقيق نگاه ‌كنيم و مسوولان آرشيوي بتوانند خود را به جاي پژوهشگران بگذارند بسياي از موانع دسترسي به اسناد تسهيل مي‌شود.
در پايان اين نشست به پرسش و پاسخ حاضران از سوي كارشناسان پاسخ داده شد.