به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست «سنخ‌شناسی تاریخ‌نگاری اسلامی» صبح امروز (دوشنبه 28 فروردین) با حضور دکتر سیدصادق سجادی، مدیر گروه تاریخ دایره‌المعارف بزرگ اسلامی و علی بهرامیان، عضو هیات علمی گروه تاریخ دایره‌المعارف بزرگ اسلامی و همچنین زهیر صیامیان، دبیر نشست، در سرای اهل قلم برگزار شد.
حاضران در این نشست کوشیدند به مباحث جزیی در سنخ‌شناسی بپردازند و از اهداف تاریخ‌نگاری اسلامی نخستین سخن بگویند.
در ابتدا، صادق سجادی از دسته‌بندی‌های مختلف در تاریخ‌نگاری سخن گفت و افزود: از نقطه نظرهای مختلفی می‌توان به بحث نگاه کرد؛ می‌توان نگاهی ابداعی داشت یا ابداع را با نگاه متقدمان تلفیق کرد. از سویی دیگر می‌توان این دو را کنار گذاشت و دیدگاهی روش‌شناسانه را به کار برد.
وی افزود: اگر مراد از سنخ‌شناسی تاریخ‌نگاری اسلامی گونه‌هایی است که تاریخ‌نگاری اسلامی به معنای عام در قالب آن‌ها پدیدار شده و مورد مطالعه قرار گرفته، خود مبتنی بر اصول خاصی است. برای مثال می‌توان مکتب‌های تاریخ‌نگاری اسلامی را به دو حوزه مهم اهل حدیث و اخباری تقسیم کرد.
مدیر گروه تاریخ دایره‌المعارف بزرگ اسلامی دیدگاه این دو حوزه را متفاوت از هم دانست و گفت: اگر می‌گوییم مکتب اهل حدیث یا مدینه اساسا این اخباریون از بررسی و توجه به سیره پیامبر وارد تاریخ‌نگاری شدند، در برابر لازم است توجه کنیم که وجه نظر اخباری یا مکتب عراق (نه به معنای جغرافیایی آن، بلکه دیدی کلی که ایران هم شامل آن می‌شود) راویان قبیله‌ای و راویان ایام‌العربی هستند که در عصر اسلامی قالب و شکل‌شان تغییر کرده است.
سجادی تقسیم‌بندی‌هایی از تاریخ‌نگاری را نام برد و ارایه تعریف از سنخ‌شناسی را وابسته به زاویه دید محقق دانست.
علی بهرامیان صحبت‌هایش را با این بحث آغاز کرد که مسلمانانی که سیره پیامبر را به صورت شفاهی نقل می‌کردند و روایت‌هایشان سپس به صورت کتبی درمی‌آمد، از چه الگویی پیروی می‌کردند. وی از «ابن‌اسحاق» نام برد که فردی ایرانی با تباری مسیحی بود و به جمع‌آوری اسناد و احادیث مشغول بود. بنابراین رویکرد وی در تالیف اثرش را متاثر از سنت‌های مسیحی و ایرانی دانست که در بافتی اسلامی تدوین شده است.
سجادی به این نکته اشاره کرد که بزرگترین تاریخ‌نگارانی که آثار مهمی در این زمینه پدید آوردند ایرانی یا ایرانی نسب بودند. سجادی معتقد است ایرانیان یک سنت تاریخ‌نگاری داشتند که تاثیر آن حتی در سیره‌نگاری اهمیت بسیاری داشت. نخستین اثر برآمده از فکر تاریخ‌نگری مسلمانان، سیره پیامبر است و این موضوع دارای یک پشتوانه عظیم ایرانی و مسیحی است.
وی افزود با آمدن کاغذ و تغییر حکومت از امویان به عباسیان، ناگهان همه چیز تغییر کرد و کمبود آثار مستند در دوره‌هایی خاص مانند دوره امویان را نمی‌توان به مخالفت حکومت با تدوین تاریخ نسبت داد.
زهیر صیامیان، دبیر نشست، نيز به نقش عرب‌ها در دنیای ان روز اشاره کرد و جایگاه تاریخی عرب‌ها را به عنوان جامعه ای تاثیرگذار در جریان کلی تاریخ پیش از ظهور اسلام، تثبیت نشده دانست، در حالی که معتقد است ایرانیان حضور و هویت تاریخی خود را به روشنی درک می‌کردند.
سجادی در ادامه این صحبت‌ها به شعور و درک تاریخ‌نگری تاکید کرد و گفت: باید به بررسی این نکته بپردازیم که آیا عرب‌ها شعور تاریخ‌نگری داشتند؟ برای مثال در گردآوری ایامالعرب مشخص است که این متن اصول تاریخ‌نگری را رعایت نکرده و مبتنی بر اصول خاصی نیست. زمان در تاریخ‌نگاری عنصر مهمی است اما در آثاری چون ایامالعرب به کار نرفته و وقایع خارج از ظرف زمان کنار هم قرار می‌گیرند.
وی در ادامه بحث را به سمت اهمیت توجه به چرایی نگاشته‌شدن حوادث و روایت‌های تاریخ اسلام در قالب سنخ های مختلف برد و گفت: باید به این مساله بپردازیم که چرا یک شخص با زبان شعر به تاریخ پرداخته و دیگری که یک فیلسوف اخلاق‌گرا یا فقیهی متشرع بوده به تاریخ روی آورده و نظرش درباره تاریخ چه بوده؟ این‌ها نکاتی است که باید در سنخ‌شناسی تاریخ‌نگاری اسلامی به آن پرداخته شود.
صیامیان با تایید بر این نکته که هدف نشست بررسی چرایی ظهور محتوای متون تاریخ نگاری نخستین به ونه‌ای خاص در قالب های معین است، افزود: باید بررسی کنیم که چرا وقتی مساله زمان سالشمارانه و تاریخ به میان می‌آید تاریخ خلافت نوشته می‌شود و باعث می‌شود الان ذهنیت ما از تاریخ اسلام چیزی غیر از تاریخ خلافت نباشد. در نتیجه تاریخ اسلام به تاریخ خلافت اسلامی تقلیل یافته است.
بهرامی در پاسخ این پرسش گفت: مردم نقش خاصی در تاریخ‌نگاری و حوادث نداشتند و مردم‌شناسی در تاریخ‌نگاری مورد توجه قرار نمی‌گرفته. در واقع تاریخ‌نگاری اسلامی، تاریخ دربارها و انسان‌های مشهور است.
صیامیان با اشاره به ضرورت شناسایی علت و دلایل ظهور متون تاریخ نگاری عمومی و جهانی، از نسبت شرایط سیاسی و فکری جامعه اسلامی و ظهور این گونه‌های تاریخ‌نگاری پرسش کرد.
به گفته سجادی، جغرافی‌دانان قدیم، ایران را مرکز جهان می‌دانستند و مرکز ایران در آن زمان عراق بود. مورخان این دوره هم در تاریخ‌نگاری، نگاهی جهانی داشتند و جدا از اعتقادات مذهبی این موضوع هم در تاریخ‌نگاری آن‌ها موثر بود.
هدف تاریخ‌نگاری اسلامی مبحث دیگری بود که در این نشست مطرح شد. سجادی در این‌باره چنین توضیح داد: می‌توان گفت هدف، تبیین گزارش سلطه در قالب خلافت عباسی بوده و سایر حوادث در حول محور این موضوع می‌چرخیده، به طوری که در منابع ادبی شاید بتوان حوادث اجتماعی آن دوره را مشاهده کرد.
کارشناسان این نشست حجم آثار تاریخی در دنیای اسلام را در سراسر جهان بی‌سابقه دانستند. برای مثال سجادی در این‌باره گفت: مسلمانان در این دوران معتقدند به اعتبار مسلمان بودنشان، مرکزیت دارند و همه انسان‌ها در نهایت به اسلام روی می‌آورند در نتیجه باید در بدترین شرایط هم تاریخ‌نگاری ادامه داشته باشد و نوعی نگاه جهانی در آن نهفته شود.
كتاب ماه تاريخ و جفرافيا در سلسله نشست‌هاي تخصصي خود كه به كوشش موسسه خانه كتاب برگزار می‌شود، هر بار موضوعی محوری را پیگیری می‌كند و پس از نقد و بررسی با استادان تاریخ، كارشناسان و پژوهشگران، گزارش و گفت‌وگوهاي اين نشست‌ها را در بخش گفت‌وگو و گزارش نشريه كتاب ماه تاريخ و جغرافيا به چاپ می‌رساند.
نشست «سنخ‌شناسی تاریخ‌نگاری اسلامی» پيش از ظهر امروز (28 فروردین) با حضور دکتر سیدصادق سجادی، و علی بهرامیان در سرای اهل قلم برگزار شد. زهیر صیامیان نیز دبیر این نشست بود.
دوشنبه ۲۸ فروردین ۱۳۹۱ - ۱۵:۰۴
نظر شما