به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، همایش «هم‌زمان و در زمان با حافظ» عصر دیروز (18 مهر) از ساعت 15 در تالار اجتماعات مرکز فرهنگی شهر کتاب با حضور جمعی از پژوهشگران، حافظ‌شناسان و علاقه‌مندان این حوزه آغاز شد.

در روز نخست این همایش، علی‌اصغر محمدخانی، معاون فرهنگی شهر کتاب، درباره موضوع کلی همایش، رضا داوری‌اردکانی درباره‌ «تثلیث زبان، هنر و اندیشه در شعر حافظ»، غلامحسین ابراهیمی‌دینانی پیرامون «حافظ به روایت حافظ»، سعید حمیدیان درباره‌ «سخنی درباره‌ سمبولیسم حافظ» و حسن بلخاری در باب «عکس رخ یار» به ایراد سخنرانی پرداختند. همچنین سیروس کمالی سروستانی، رییس مرکز سعدی‌‌شناسی گزارشی درباره کارنامه حافظ‌پژوهی اعلام کرد.

محمدخانی: شعر حافظ پایان‌ناپذیر است 

در آغاز همایش محمدخانی گفت: با هر بار خواندن شعر حافظ نکات جدیدی در شعر او کشف می‌شود. این مساله ماجرای تمام نشدنی حافظ است. ویژگی‌های متعددی را برای شعر حافظ برشمرده‌اند اما بازهم دلیل این پایان‌ناپذیری شعر حافظ به بررسی نیاز دارد.

وی توضیح داد: شعر حافظ را می‌توان بارها و بارها خواند و هربار شگفت‌زده شد، چراکه دریچه جدیدی از شعر او به روی ما گشوده می‌شود. پژوهش‌های نوین ما را به حافظ بیش از پیش نزدیک می‌کنند. حافظ بیشترین بهره را از ظرفیت‌ها و ظرافت‌های زبان فارسی گرفته است. بنابراین شاعری ازلی و ابدی نامیده می‌شود.

محمدخانی ادامه داد: برای پرداختن به زبان و زمانه حافظ باید دید زمانه ما چه تفاوت‌هایی با عصر حافظ دارد. برای درک این مساله نیز بهتر است نگاهی به کارنامه حافظ‌پژوهی‌ها داشته باشیم، البته این حافظ پژوهی‌ها را در سه حوزه بررسی می‌کنیم.

وی افزود: این سه حوزه چاپ دیوان‌های حافظ، چاپ کتاب‌هایی پیرامون شعر، اندیشه و زندگی حافظ و فال‌نامه‌ها را شامل می‌شوند. برای مثال از مهر 1389 تا مهر 1390 حدود 12 عنوان کتاب درباره حافظ چاپ شده، اما کارهایی چندان جدی نبوده است. همچنین امسال سومین ترجمه ایتالیایی «دیوان حافظ» در ایتالیا منتشر شده است.

وی در پایان به برنامه‌هایی که به مناسبت روز بزرگداشت حافظ در نظر گرفته شده‌اند اشاره و تشریح کرد: چهارشنبه (20 مهر) با همکاری بنیاد ایران‌شناسی در مسکو نشستی با عنوان «حافظ در تحقیقات ایران‌شناسان روسی» برگزار می‌شود. در این نشست علاوه بر پژوهشگران روسی، کورش کمالی سرورستانی و مهدی محقق نیز حضور می‌یابند.

داوری اردکانی: اگر شعر نباشد، آدمی هم نیست

داوری اردکانی در ادامه به بررسی مبحث «تثلیث زبان، هنر و اندیشه در شعر حافظ» پرداخت و گفت: نگاه من به حافظ و شعر او به‌طور کلی نگاه یک دانشجوی فلسفه است. به‌طور کلی تثلیث به معنای سه‌گانگی میان زبان، شعر و اندیشه است. اما آن‌چه مدنظر من بوده، یگانگی میان این سه است.

وی توضیح داد: بیش از 600 سال است که از حافظ می‌گویند و تا زمانی‌که شعر هست، حافظ هم هست، حافظ دوست‌داشتنی‌ترین شاعر در تمام دوران‌هاست. در زمانی که غرب قدرت دارد و فرهنگ او فرهنگ مسلط است، بنابراین به‌طور طبیعی باید شاعران اروپایی در جهان مطرح باشند. به عبارت دیگر برای شاعری پارسی زبان مطرح شدن در سطح جهانی دشوار است، اما حافظ شاعری جهانی ا‌ست.

داوری‌اردکانی افزود: احترامی که افرادی چون گوته و نیچه برای حافظ قائل بوده‌اند را در ارتباط با شاعران بزرگ غربی چون هومر نمی‌بینیم.

وی ادامه داد: ما هیچ چیز را به اندازه شعر نمی‌فهمیم و فهم هیچ‌چیز دشوارتر از فهم شعر نیست. در حقیقت مساله این است که زبان شعر زبانی مفهوم نیست، اما من از زمانه‌ای که با شعر قهر کرده است راضی نیستم. ما در عمیق‌ترین لایه‌های وجود خود به شعر نیاز داریم. اگر شعر می‌خوانیم علت آن است که شعر با وجود اصیل و نخستین ما سروکار دارد.

این پژوهشگر از شعر به عنوان زبان آزادی یاد و تشریح کرد: شاعران در نظم چون و چرا می‌کنند. سرپیچی شاعر از قانون، سرپیچی تبهکاران و جنایتکاران نیست. شاعر با یاد آزادی زندگی می‌کند. شاعر نظم اخلاقی را بهم نمی‌زند، بلکه بالاتر از اخلاق قرار می‌گیرد. شاعر به ما دستور نمی‌دهد، او با ما هم‌زبان می‌شود. راه را نشانمان نمی‌دهد، تکلیفمان را روشن نمی‌کند، بلکه شعر به‌‌طور کلی نیازهای روزانه ما را برطرف می‌سازد.

وی معتقد است اگر در طول تاریخ در میان آدمیان شعر نباشد، آدمی نیز وجود ندارد؛ چراکه بشر بدون شعر نمی‌تواند زندگی کند.

داوری‌اردکانی در بخش دیگر از سخنانش با تاکید بر این موضوع که ما از زبان برای بیان موزون و مقفا استفاده می‌کنیم اظهار کرد: حافظ در برخی از اشعارش به ماهیت شعر اشاره کرده است. البته این اشعار، بهترین اشعار حافظ نیستند. هنگامی‌که شاعری می‌خواهد مضمونی را بپرورد، یعنی مضمون بر صورت شعر غلبه می‌کند، آن‌گاه شعر بهترین شعر نخواهد بود.

وی ادامه داد: حافظ درباره صورت و ماده شعر بحث‌های خوبی را مطرح کرده است. گاهی در آثار بزرگان شعر جهان صورت و مضمون یکی می‌شود و ما نمی‌توانیم آن‌ها را از یکدیگر جدا کنیم. این مساله اوج شعر را نشان می‌دهد. البته شاعر تلاش نکرده است که این‌گونه باشد بلکه بافت شعر و زبان اوست.

به باور این مدرس فلسفه، هرچه داریم به زبان تعلق دارد. به عبارت دیگر همه صفات آدمی به زبان داشتن و زبانی بودن او بازمی‌گردد. البته حافظ به این‌که با چه زبانی مطالبش را بیان کند فکر نکرده است.

وی توضیح داد: مخالفتی با این‌که بگوییم حافظ اهل معرفت و رسوا کنند ریاکاران بوده است، ندارم. اما اهمیت حافظ در بیان مطالب مهم اجتماعی در شعرش نیست. حافظ شاعر است. باید بپذیریم که شعر خود موضوعیت دارد، نه این‌که شعر باید برای چیزی باشد. هرجا که احساس می‌کنیم شعری شعر بزرگی ا‌‌ست اصلا به فکر موضوع آن نخواهیم بود.

داوری‌اردکانی در ادامه به ارتباط شعر با تفکر پرداخت و گفت: این دو همان ارتباطی را دارند که شعر با زبان پیدا می‌کند. ما در شعر تفکر جستجو می‌کنیم. به همین دلیل نمی‌توانیم شعر حافظ را آن‌گونه که هست به دیگر زبان‌ها ترجمه کنیم. اگر زبان وسیله‌ای بود که می‌شد مضمون را در آن قرار داد، به آسانی نیز می‌توانستیم شعر حافظ را به هر زبانی ترجمه کنیم.

وی تشریح کرد: زبان انواعی دارد. زبان عرفانی، عمومی، شعر، فلسفه از انواع زبان‌ها هستند. این زبان‌ها متفاوتند و نسبت آن‌ها با مضمون متفاوت است. بنابراین تثلیث این است که زبان شعر، اصل، آغاز و کمال زبان است. این کمال زبان در طی تاریخ تحقق نمی‌یابد، بلکه در آغاز شاعری‌ است.

رییس فرهنگستان علوم ادامه داد: بنابراین حافظ در سرایش اشعارش به اصل آغاز وجود بشر می‌رود. زبان شعر آن‌جاست و از آن‌جا آغاز می‌شود. زبان‌های دیگر سایه این زبان هستند و هر زبان دیگری، جلوه‌ای از این زبان است.

وی در بخش دیگر از سخنانش بار دیگر بر اهمیت شعر تاکید کرد و گفت: هنگامی‌که شعر نیست، خانه وجود آدمی ویران می‌شود. اگر شعر باشد همه چیز از شعر حاصل نمی‌شود اما نشانه و زمینه پدید آمدن آن است. زمانی‌که شعر نیست باید نگران بود که نکند افق بسته است؛ چراکه شعر افق باز است.

وی افزود: البته از زمان افلاطون تا زمان حاضر نظریه‌های متفاوتی درباره شعر بیان شده است، اما در تمام آن‌ها به‌طور مشترک، شعر، آزادی‌ است.

داوری‌اردکانی در پایان یادآور شد: فراموش نکینم که به‌طور کلی ما به حافظ نیاز داریم و اگر در خانه‌ها ما کنار کتاب آسمانی، دیوان حافظ نیز دیده می‌شود، علت آن است که ما یک نیاز نادانسته و بیان نشده به شعر و حافظ داریم.

همایش « هم‌زمان و در زمان با حافظ» عصر دیروز (18 مهر) از ساعت 15 تا 18 و 30 دقیقه در تالار اجتماعات مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار شد.