خبرگزاری كتاب ايران(ايبنا) به گزارش ستاد خبری سراهای اهل قلم بيست و چهارمين نمايشگاه بين‌المللی كتاب تهران، در ابتدای اين نشست دكتر مهين حاجي زاده با موضوع "مطالعات آواشناسی سيبويه و نظريات زبانشناختی جديد" به ارائه ديدگاه‌های خود درباره اثر اين انديشمند ايرانی و نشانه‌های آواشناختی استخراجی از كتاب وی پرداخت.
حاجی‌زاده با اشاره به اثر ارزشمند سيبويه به نام "الكتاب" عنوان كرد: بسياری ديدگاه‌ها در زبان عربی وجود دارند كه از آنها با عنوان نظريه‌ها و دستاوردهای جديد زبانشناختی نام می‌برند حال آن‌كه با مطالعه الكتاب از اشاره سيبويه به اين مطالب آگاه می‌شويم.
وی ادامه داد: اين اعتقاد وجود دارد كه روی آوردن به آواشناسی در زبان عربی در ابتدا دارای انگيزه‌های ديني بود، چراكه با گسترش اسلام و شايع شدن گفتار عربی نادرست، تازه مسلمانان غير عرب‌زبان، دغدغه تحريف قرآن كريم به وجود آمد و علمای مسلمان و در رأس آن نحوی‌ها برای جلوگيری از اين موضوع به اين نتيجه رسيدند كه مطالعات زبان عربی بدون آواشناسی تكميل نخواهد شد.
استاد دانشگاه تربيت معلم ضمن اشاره به موضوع اصلی "الكتاب" در صرف و نحو عربی، افزود: سيبويه در باب "الإدغام" به بررسی اصوات و آواهای عربی پرداخته است. نگاهی به مطالعاتی كه بعد از وی در مباحث آوايی صورت گرفته نشان می‌دهد كه دستاوردهای بعدی نكته جديدی بر نظريات او نيفزوده و از توصيف‌های آوايی سيبويه پيروی كرده است.
وی با اشاره به برخی تفاوت های موجود در آواشناسی معاصر با نظرات سيبويه بيان كرد: اين اعتقاد وجود دارد كه سيبويه در بررسی‌های آواشناختی خود به "حنجره" اشاره نكرده و فقط آواهای حلقی را مدنظر قرار داده است، اما بايد گفت سخن سيبويه از آواهای حلقی، حنجره را هم شامل می‌شود. ضمن آن‌كه سيبويه "همزه" و "ألف" را در كنار هم ذكر می‌كند و مخرج هر دو را به حنجره نسبت می‌دهد درحالی كه در آواشناسی امروز مخرج "ألف" به حنجره نسبت داده نمی‌شود.
وی در ادامه به حرف "ضاد" در زبان عربی اشاره كرد و افزود: تلفظ مورد نظر سيبويه درباره "ضاد"، با تلفظ آن در حجاز قديم هماهنگی دارد و تلفظ مورد نظر او با آن‌چه امروزه در كشورهای منطقه شام و مصر رواج دارد متفاوت است.
حاجی‌زاده ضمن تأكيد بر اين‌كه شيوه كار سيبويه در تقسيم بندی آوايي زبان عربی، در جايگاه توليد مانند يك آواشناس معاصر است افزود: سيبويه آواهای زبان عربی را بر اساس حرف و صوت به آواهای اصلی و فرعی تقسيم می‌كند كه امروزه شاهد همين تقسيم‌بندی با عنوان "آواهای واك‌دار" و "آواهای بی‌واك" در بين زبان‌شناسان هستيم.
در ادامه نشست دكتر "صادق خورشا" سخنان خود را با ابياتی از صاحب كتاب تفسير زمخشری درباره سيبويه و "الكتاب" وی آغاز كرد كه می‌گويد: "درود پروردگار بر سيبويه كه كتابی تأليف كرده كه هيچ صاحب قلم و هيچ سخن‌سنجی از آن بی‌نياز نيست".
عضو هيأت علمی دانشگاه علامه طباطبايی ضمن توصيف "الكتاب" با عنوان يك "معجزه" زبانشناختی و دستوری گفت: علمای نحو در تشبيه اثر سيبويه به يكی از القاب قرآن كريم با عنوان "الكتاب"، اين اثر گرانقدر را نيز "الكتاب" ناميدند. اگرچه اين قياس، قياسی مع الفارق است اما گويای جايگاه والای اين اثر در بين دستورشناسان زبان عربی است به طوری كه اين كتاب را دايرة المعارف علوم صرفی، نحوی و لغوی در زبان عربی ناميده‌اند.
خورشا كه سخنانش را با عنوان "سيبويه و مبانی زبانشناختی توصيفي" آغاز كرده بود در ادامه به زبان‌شناسانی چون فرديناند دوسيسو و نوام چامسكي اشاره كرد و افزود: اگر فرديناند دوسيسو را به عنوان پدر زبان‌شناسی توصيفي بدانند بايد سيبويه را نيز پدر زبان‌شناسی توصيفي زبان عرب دانست. وی ضمن اشاره به زبان‌شناس معروف آمريكايی نوام چامسكي تأكيد كرد اين زبان شناس به طور قطع تحت تأثير الكتاب سيبويه قرار گرفته و مساله كنش و توانش مطرح شده در نظريات او را می توان با برخی نظريات سيبويه در الكتاب مرتبط دانست.
خورشا در نهايت ضمن ابراز تأسف از آن‌كه اثر گرانقدر اين انديشمند ايرانی كه "أم الكتاب نحو عربی" ناميده می‌شود تا كنون به زبان فارسی ترجمه نشده، ابراز اميدواری كرد كه با همت اهل قلم و حمايت نهادهای ذيربط اين كتاب ماندگار ايرانی به زبان ايرانيان هم ترجمه شود.
ابوبشر عمرو بن عثمان (۱۴۰ تا ۱۸۰هجری قمری) معروف به سیبویه، دانشمند ایرانی و بنيانگذار دستور زبان عربی است. وی در شهر بيضا از توابع فارس به دنيا آمد. برای كسب علم به عراق رفت و در "مكتب بصره" از استادانی چون الخليل فراهيدی و اخفش بهره جست. سپس به تألیف کتابی در نحو با عنوان "الكتاب" پرداخت که ابن ندیم درباره آن می‌نویسد: "نه پیش از وی کسی مانند آن را تألیف كرده و نه بعد از او کسی تألیف خواهد کرد". سيبويه سرانجام در ۴۰ سالگی در شهر شیراز، دار فانی را وداع گفت.
پنجشنبه ۱۵ اردیبهشت ۱۳۹۰ - ۱۶:۴۰
نظر شما