به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)؛ نشست «معرفی کتاب‌های کودک و نوجوان جشنواره فجر (دو سال اخیر)» صبح شنبه (۲۳ اردیبهشت‌ماه) در سالن جوایز کتاب نمایشگاه کتاب ۱۴۰۲ با حضور حمید هنرجو، بابک نیک‌طلب، طیبه شامانی و سیداحمد میرزاده برگزار شد.
 
جشنواره‌ها باید در وضعیت کتابخوانی مردم خود را مسئول بدانند
حمید هنرجو که عضو هیئت علمی جشنواره شعر فجر کودک و نوجوان در سال گذشته بوده است در ابتدای صحبت خود از برگزاری نمایشگاه کتاب امسال که شروع بهار کتاب است ابراز خشنودی کرد و درباره وضعیت کمیت و کیفیت کتاب‌های کودک و نوجوان توضیح داد: بحث کمیت و کیفیت در همه حوزه‌ها مطرح است؛ اما این‌جا حرف ما درباره فرهنگ است و قلب فرهنگ هم، کتاب است. اگر کتاب و اندیشه نباشد ما قطعا شعر، موسیقی، سینما حتی تاریخ هم نخواهیم داشت. کتاب مجموعه‌ای از همه این داده‌هاست. وام‌گیرندگی همه عرصه‌ها از کتاب است؛ پس کتاب ریشه است.

وی افزود: در همه دنیا کتاب‌های با تاریخ مصرف پایین داریم. در غرب می‌گویند Bestseller یعنی کتاب‌هایی که پرفروش هستند و اوغاتی از مخاطب را پر می‌کنند؛ ولی ممکن است اثر ماندگاری بر مخاطب نگذارند. ما ایران فرهنگی هستیم ‌و شعر شاعران مشهورمان در دنیا تدریس می‌شود؛ این نشان می‌دهد ایران ما فرهنگ‌مدار و کتاب‌مدار است و بر همین اساس، خلق آثار خوب برای مخاطبان در این کشور مطلب مهمی است. ما باید مخاطب‌مان را دسته‌بندی کنیم. وقتی نوباوه و کودک و نوجوان می‌گوییم آنها را نهال‌هایی می‌بینیم که از هر نسیم و باد و باران می‌توانند اثرپذیری مثبت و منفی داشته باشند. کتاب نقش آب و انرژی و نور دارد. کتاب می‌تواند چشم و دل کودک و نوجوان را روشن کند و اندیشه او را به جهان فردا اندیشه‌ای پویا جلوه دهد.

هنرجو ادامه داد: غیر از جشنواره فجر، جشنواره‌های دیگر هم در کشور برگزار می‌شود و ما آنها را رصد می‌کنیم. حضور جشنواره شعر فجر کودک و نوجوان در کشور لازم بود و حالا قدمتی ۱۸ساله دارد. به جشنواره شعر هم نقد وارد بوده است و هم محاسنی دارد که دارد سال به سال خودش را در بین مخاطبان و دوستداران شعر، فرهنگ و ادب کشور پیدا می‌کند. بر ادبیات کودک و نوجوان ما با همه هیاهویی که پشتش است و نیازهایی که در آن احساس می‌شود، باید سرمایه‌گذاری حقیقی شکل بگیرد.

این داور جشنواره شعر فجر اولین رسالت شعر کودک و نوجوان را حفظ و حراست و ارزش‌گذاری بر زبان مادری دانست و موارد دیگر را این‌چنین برشمرد: باید سوژه‌ها از دل مخاطب بیرون بیاید. اگر مخاطب اثر ما را بخواند و احساس کند این سوژه قرابتی با او ندارد کتاب را کنار می‌گذارد. مسئله بعدی این است که ناشران ما نیز باید حمایت شوند. در زمینه کمّی ما آثار زیادی داریم که خیلی از آنها ضعیف و برای یک‌بار خواندن هستند؛ ولی متاسفانه از نظر کیفی آثار محدودی داریم؛ یعنی اثری که در قدوقواره اثر برگزیده سال در بخش شعر کودک و نوجوان باشد طی این دو سال پیدا نکردیم و نتوانستند رضایت جمعی داوران را جلب کنند. ما باید کاری کنیم که علی‌رغم میل باطنی‌مان کتاب و محصولات فرهنگی ارزان به دست مردم برسند؛ به این دلیل می‌گوییم ناراحت‌ایم زیرا واقعا کتاب فاخر را نباید نصف‌قیمت عرضه کنیم.

حمید هنرجو درباره تفاوت جشنواره شعر فجر با سایر جشنواره‌ها گفت: فجر، ملی است و برگزارکننده آن نهاد دولتی؛ نهادی که به کتاب مجوز نشر می‌دهد، اشراف کامل به این حوزه دارد و با دو گروه ناشران و مولفان هم تعامل مستقیم دارد. این جشنواره می‌تواند سالانه و حتی ماهانه به مردم گزارش دهد که در حوزه نشر چه اتفاقی دارد می‌افتد. موضوع بعد این است که جشنواره شعر فجر صاحب رسانه است و می‌تواند با مردم تعامل کند‌. در هر استانی مرکز جشنواره وجود دارد و این می‌تواند باعث ارتباط راحت‌تر شاعران بومی برای ارسال اثرشان به جشنواره شود. نگاه جشنواره شعر فجر انحصاری نیست و داوران با همه‌پرسی بین اهالی قلم انتخاب می‌شوند. جشنواره شعر فجر حالا پس از گذشت دوره‌های مختلف، توانسته است نگاه داشته باشد و خودش را مطرح کند؛ اما نارسایی‌هایی هم دارد که می‌توان با کمک اهالی رسانه و قلم برطرف کرد. به طور کل، امیدواریم این جشنواره در خروجی نشر ما اثرگذار باشد؛ زیرا جشنواره‌ها باید خود را مسئول بدانند و در کتابخوانی مردم نقشی داشته باشند.
 
شعر کودک و نوجوان ما حتی جایگاه ملی هم پیدا نکرده است
سیداحمد میرزاده، داور جشنواره شعر فجر کودک و نوجوان به عنوان مهمان بعدی مراسم، مقدمه‌ای درباره ماهیت داوری شعر در جشنواره گفت: ما با پدیده‌ای مثل شعر روبه‌رو هستیم که یک هنر است و تکنیک هم دارد. مباحث زیبایی‌شناسی شعر مهم است و اگر اثری این‌ها را نداشته باشد، کنار گذاشته می‌شود؛ اما بخش دیگر سلیقه و پسند است و در این امر، نسبیت به وجود می‌آید و حتی سلیقه یک فرد هم در دو زمان فرق می‌کند. باید بپذیریم که ذوق و سلیقه هر داور متفاوت است. مسئله دیگر در شعر کودک و نوجوان، مخاطب است که این هم نسبی است. مفهوم کودکی کاملا شناور است و پارامترهای مختلف بیولوژیکی، روان‌شناسی و جامعه‌شناسی دارد؛ یعنی مفهوم کودکی و نوجوانی از بافت خانواده‌ای به خانواده دیگر متفاوت است. ممکن است داوری بگوید فلان شعر کودکانه نیست و دیگری بگوید کودکانه است. امر مخاطب هم تا حد زیادی در شعر کودک و نوجوان سیالیْت دارد و در داوری هم خواه‌ناخواه خود را نشان می‌دهد.

وی به مسئله تفکیک رده‌های سنی خردسال، کودک و نوجوان اشاره و بیان کرد: ما اهالی شعر کودک و نوجوان بر مسئله تفکیک رده‌های سنی پافشاری داریم؛ ولی این نکته برای مسئولان جا نمی‌افتد و در جشنواره و نمایشگاه هم خود را نشان می‌دهد. ما به‌شدت اصرار داریم خردسال، کودک و نوجوان از هم جدا هستند و معیار بررسی شعر هر رده سنی نیز متفاوت است؛ حتی در نمایشگاه هم باید این تفکیک انجام شود.
 
وی درباره ماهیت جشنواره شعر فجر در دوره‌های اخیر گفت: جشنواره در دوره‌های قبل شعرمحور بود؛ اما اکنون کتاب‌محور است و در آن، کل مشخصات کتاب را بررسی می‌کنیم. یکی از موارد این است که در بحث زبان با بی‌مبالاتی عجیبی در کتاب‌های شعر کودک مواجه هستیم که شاعر بی‌دلیل بعضی از رکن‌های اصلی را تغییر می‌دهد. اکنون شاعران از نظر ذهنی و تخیلی به کودکان خیلی نزدیک شده‌اند؛ اما در زبان نزدیک نیستند. مسئله دیگر این است که شاعر در شعر حدیث نفس می‌گوید و مشکلات و دغدغه‌های شخصی را در شعر کودک و نوجوان می‌آورد و گاهی فضایی سیاه و ناامیدانه را در اثرش روایت می‌کند؛ حتی در مسئله عشق در شعر نوجوان هم در ابتدا مصطفی رحماندوست شعر عاشقانه گفت و خوب بود؛ اما حالا اشعار عاشقانه نوجوان دقت کافی ندارند.

میرزاده در پاسخ به این سؤال که «آیا شعر کودک و نوجوان ما مانند کتاب‌های شعر کلاسیک ظرفیت جهانی‌شدن دارند یا خیر؟» بیان کرد: تردید دارم که شعر کودک و نوجوان ما حتی جایگاه ملی پیدا کرده باشد؛ اما به طور کل، به دلیل اینکه شعر آن‌قدر ظرفیت ترجمه ندارد نمی‌توان روی جهانی‌شدنش حساب کرد. زیبایی‌ها و ظرافت‌های شعر در هر زبانی مخصوص همان زبان است.

این شاعر و داور شعر کودک و نوجوان در پایان با اشاره به تعداد کم شعرهای نوجوان در جشنواره شعر فجر گفت: روزبه‌روز اقبال مخاطبان به شعر نوجوان کمتر می‌شود و حجم زیادی از آثار تولیدشده در گونه محاوره‌ای شعر خردسال هستند که بیشتر نیت تجاری داشته‌اند؛ اما همچنان معتقدم که شعر خردسال، کودک و نوجوان باید در جشنواره‌ها تفکیک شوند و سه بخش مجزا داشته باشند.
 
ملاک داوری شعر کودک و نوجوان زبان سالم اثر است
طیبه شامانی، داور دوره اخیر جشنواره شعر فجر درباره بها دادن به شعر و نثر کودک در جشنواره‌های داخلی بیان کرد: در سال‌های اخیر بخش شعر کودک دارد حذف می‌شود. ظاهرا امسال جشنواره انقلاب هم بخش شعر کودک و نوجوانش را حذف کرده است. نمی‌دانم چرا! شعر مغفول است. ما شب شعر کودک و نوجوان هم اصلا نداریم.

وی درباره کتاب‌های دیده‌شده در جشنواره امسال گفت: مسلما این آثار جزو بهترین‌ها بوده‌اند. جشنواره شعر فجر یکی از سالم‌ترین جشنواره‌هاست. کتاب‌های بازاری زیاد شده است و مولفان و ناشران هم توقع دارند این آثار در جشنواره‌ها دیده شوند؛ ولی چون کتاب خوبی ارائه نکرده‌اند ما نمی‌توانیم آن اثر را انتخاب کنیم. در این زمینه، من پیشنهاد می‌کنم در اداره ارشاد به وزن و دیگر عناصر شعر قبل چاپ توجه شود و به شاعر بگویند که شعرش را تصحیح کند بعد به چاپ برسانند.

این شاعر کودک و نوجوان ملاک داوری در این دوره را زبان سالم شعر دانست و افزود: این عنصر در اشعار ما خیلی افت کرده است؛ اما دو کتاب «دلتنگم و می‌دانی...» اثر مریم زندی و «قلب کوه از سنگ نیست» سروده غلامرضا بکتاش زبان شعر سالمی داشتند و آموزندگی‌شان غیرمستقیم بود که از نکات مهم داوری به حساب می‌آید.
 
از مسئولان می‌خواهیم نگاه مهربانانه‌ای به ادبیات کودک و نوجوان داشته باشند
در بخش پایانی برنامه، بابک نیک‌طلب از داوران دوره‌های گذشته جشنواره شعر فجر کودک و نوجوان درباره هویت شعر کودک و نوجوان کشور گفت: تقریبا ۴۰ سال است که دارم برای شعر کودک و نوجوان کار می‌کنم. هویت و استقلال شعر کودک و نوجوان به دست آمده و خوش‌حالم که این موضوع رقم خورده است. فرقی نمی‌کند به کدام شاعر یا کتاب جایزه را اهدا کنیم؛ چون این یک حرکت ادبی برای شعر کودک و نوجوان است. ما باید دوره کودکی و نوجوانی را با شعر طی کنیم. شعر کودک و نوجوان موجودیت دارد و بچه‌ها با آن ارتباط گرفته‌اند و با این حوزه غریبه نیستند؛ یعنی در جلسات نقد شعر بدون راهنمایی، به راحتی و صراحت درباره شعر اعلام موضع می‌کنند. این نشان می‌دهد که شعر کودک و نوجوان به هویت خودش رسیده است. خوشبختانه همیشه در عرصه شعر فجر ما با معیارهای خودمان داوری کرده‌ایم و فشارهای داخلی و خارجی نبوده یا اثری نداشته است. انتخاب‌مان بر اساس نیازها، دغدغه‌ها و فکرهایی بوده است که برای مخاطب کودک و نوجوان مهم است.

وی افزود: پیشنهادم این است که در بخشی از داوری خود کودکان و نوجوانان حضور داشته باشند و نظر دهند. واقعیت این است که جشنواره شعر فجر نتوانسته است در بخش کودک و نوجوان به حد بچه‌های ایران جایزه دهد و اعتبار قائل شود. در بخش کودک و نوجوان همه بچه‌ها باید شعر بخوانند و شعر همه شاعران را هم بخوانند. به اعتقاد من هر ساله ما باید نماینده شعر کودک و نوجوان را داشته باشیم؛ یعنی قرار نیست هر سال در حد شاهنامه فردوسی کتاب شعر داشته باشیم پس اثری که درخور توجه است باید دیده شود. در پایان از مسئولان خواهش دارم نگاه مهربانانه‌ای به ادبیات کودک و نوجوان داشته باشند و در بخش توزیع کتاب‌های برگزیده کمک کنند. شمارگان ۳۰۰ نسخه برای یک اثر برگزیده خیلی عدد پایینی است در نسبت با ۱۸ میلیون کودک و نوجوان کشور!


سی‌و‌چهارمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران ۲۰ تا ۳۰ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۲ با شعار «آینده خواندنی است» در مصلای امام خمینی‌(ره) برگزار می‌شود.