اکبر ايراني مدير مرکز پژوهشي ميراث مکتوب با بيان اين مطلب به خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا) گفت: «علي‌نامه» اثري است كه به سبک شاهنامه فردوسي سروده شده و مربوط به اواخر قرن پنجم هجري است و درباره دلاوري‌هاي حضرت علي (ع) در جنگ‌هاي صدر اسلام به نظم در آمده است.

وي افزود: تاريخ کتابت اين اثر نشان مي‌دهد که حدود صد سال بعد از سرايش شاهنامه فردوسي سروده شده است. نسخه اصلي اين منظومه در موزه قونيه بوده و مجتبي مينوي به صورت ميکروفيلم آن را از قونيه به ايران آورد كه با مقدمه دکتر محمدرضاشفيعي‌کدکني منتشر شده است.

ايراني،ريال خاطرنشان كرد: سراينده منظومه علي نامه، يک ايراني گمنام اهل توس و متخلص به «ربيع» بوده که اين اثر را در قرن پنجم هجري و در نوعي اعتراض به شاهنامه فردوسي سروده است.

وي افزود: ربيع معتقد است زماني که شاهنامه سروده شد عده‌اي از شعراي هم عصر فردوسي زبان به اعتراض گشودند و به گونه‌اي با متهم کردن فردوسي به پول پرستي معتقد بودند وي شاهنامه را با هدف دريافت صله از سلطان محمود غزنوي سروده است!

مولف كتاب «حال دوران» (نگرش جامعه‌شناختي به موسيقي از جاهليت تا آغاز عباسيان) خاطرنشان كرد: «ربيع» در ابتداي منظومه علي نامه با اشاره به انگيزه‌اش از سرودن آن آورده است هنگامي که پيامبر اکرم (ص) و امام علي (ع) با دلاوري در جنگ‌هاي صدر اسلام حماسه آفريدند بهتر بود فردوسي شاهنامه را درباره جنگ‌هاي اين دو شخصيت بزرگ اسلام مي‌سرود نه درباره رستم و سهراب که افسانه‌اند.

ربيع در اين منظومه خطاب به فردوسي مي‌گويد: تو که شيعه هستي بعيد بود نسبت به پيامبر (ص) و ائمه (ع) بي تفاوت باشي. بديع اين منظومه را در بحر متقارب يعني همان وزن حماسي و به زبان فارسي سروده است.

وي افزود: «علي نامه» سبك و بياني حماسي در حوزه توصيف و تصويرگري و ابزارهاي آن سروده شده و ارزش بسياري در تاريخ ما دارد. زيرا اين عناصر، وسيله‌اي است براي ملموس و محسوس‌تر كردن صحنه‌هاي متنوع و مختلفي كه در بستر شعر حماسي روي مي‌دهد و به عنوان يكي از معيارهاي سنجش كيفي اثر حماسي به شمار مي‌آيد.

اين نسخه‌پژوه خاطرنشان كرد: دکتر کدکني معتقد است که يک سوم اين منظومه اشعاري قوي دارد که در خور توجه است اما در واقع اين اثر دغدغه‌هاي شيعيان را نشان مي‌دهد که مي‌خواستند در زمان خلافت عباسيان حضور معنوي خود را اعلام کنند.

به گفته دكتر ايراني، منظومه «علي نامه» سند ملي زبان فارسي و سند هويت مذهب و فرهنگ ايراني است و شايد دليل اينکه تا کنون مورد توجه قرار نگرفته بود اين باشد که استاداني همچون مجتبي مينوي نخواستند اين منظومه را در برابر شاهنامه مطرح کنند.

وي همچنين بيان کرد: نخستين بار عبدالباقي گولپينارلي بود كه منظومه «علي نامه» را شناسايي و معرفي كرد. اين مرکز طي ديداري با استاد محمدرضا شفيعي کدکني، اجازه انتشار مقاله‌اي که وي آن را 10 سال پيش درباره اين اثر نوشته، به عنوان مقدمه کتاب «علي نامه» اخذ کرده ‌است.

وي به مراحل انتشار اين منظومه كهن اشاره كرد و افزود: ميراث مكتوب موفق شده است كه گنجينه بي نظير «علي نامه» را به صورت عكسي منتشر كند تا ماهيت و چگونگي آن براي همگان قابل استفاده باشد. اين نخستين متن كهن حماسي شيعي است كه تاكنون پيدا شده است زيرا تا چندي پيش گمان مي‌رفت «خاوران نامه» (از قرن 8) قديمي‌ترين حماسه شيعي است. 

مدير مركز پژوهشي ميراث مكتوب خاطرنشان كرد: نسخه منحصر به فرد اين كتاب در موزه قونيه نگهداري مي‌شود. گويا شادروان محمدامين رياحي هم آن نسخه را ديده است. با اين همه شادروان مجتبي مينوي بود كه عكسي از «علي نامه» را تهيه كرد و به كتابخانه مركزي دانشگاه تهران فرستاد. گويا «علي نامه» در اصل در 3 جلد بوده؛ اما يك جلد آن مفقود شده است. تاريخ كتابت آن نيز چندان مشخص نيست و احتمالا در قرن 6 يا 7 هجري نوشته شده است. 

ايراني يادآور شد: حدود 10 سال پيش استاد محمدرضا شفيعي كدكني مقاله مهمي درباره «علي نامه» در 70 صفحه منتشر كرد. وقتي ميكروفيلم آن منظومه را ديديم دريغ‌مان آمد كه چاپ نشود، هم به صورت حروفي و هم به گونه چاپي؛ هرچند عكس نسخه بسيار تيره و تار بود.

ايراني يادآور شد: اندكي بعد با حمايت و مشاركت رسول جعفريان؛ رئيس كتابخانه مجلس شوراي اسلامي، عكس رنگي «علي نامه» از قونيه تهيه شد و با تشويقي كه استادان كردند، آن را به صورتي كه امروز رونمايي مي‌شود، منتشر كرديم. مقاله استاد كدكني هم در ابتداي كتاب آمده است. همچنين مقاله دكتر اميد سالار به زبان انگليسي در آغاز اين چاپ ديده مي‌شود. اين اثر بايد در اختيار محققان قرار بگيرد و از جنبه‌هاي مختلف بررسي شود.