سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): نخستین نشست از سلسله نشست‌های «صد کتاب ماندگار قرن» که به بررسی و معرفی صد کتاب موثر و مهم تالیفی یک صد سال اخیر می‌پردازد؛ ۲۸ آبان ۱۴۰۲ همزمان با هفته کتاب برگزار شد. در این نشست دو کتاب «تاریخ پیامبر اسلام»، اثر محمدابراهیم آیتی و «نثر طوبی؛ دایره‌المعارف لغات قرآن کریم» اثر علامه ابوالحسن شعرانی بررسی شد. اکبر ثبوت، استاد دانشگاه و از شاگردان بنام علامه ابوالحسن شعرانی در بررسی کتاب «نثر طوبی؛ دایره‌المعارف لغات قرآن کریم» گفت: یرفع‌الله الذین آمنوا منکم والذین اوتوالعلم درجات.
علامه ذوفنون و استاد بزرگوار ابوالحسن شعرانی اعلی‌الله مقامه مصداق راستین این بیت بود که: فی کل فن بارع کانه / لم یتخذ فنا سواه فنه. در میان آثار آن دانشمند جلیل‌القدر نیز کتاب نثر طوبی به راستی فرهنگ‌نامه‌ای بسیار گرانقدر است که در باب معارف و دانش‌های متعدد و مرتبط با قرآن مطالب بسیار عمیق و دقیق و نکته‌سنجی‌های هوشمندانه و نغز در آن می‌توان یافت و به دلیل محدودیت وقت، در اینجا به ذکر پاره‌ای از آراء استاد در علم‌السیاسه که در این کتاب آمده بسنده می‌کنم.
وی افزود: با آراء استاد در این رشته مهم از معرفت نخست در درس مکاسب او در ضمن بحث‌های مربوط به ولایت آشنا شدم و بعدها در بحث‌های قرآنی و تفسیری استاد خاصه در گفت‌وگو از مصداق اولوالامر و شرایط آن نیز بحث‌هایش در شرح احادیث حاکی از شئون فقیهان و مباحث امامت و غیر اینهاست. در این گفت‌وگوی کوتاه پاره‌ای از آنچه را در باب مسائل حکومتی در نثر طوبی نوشته می‌آورم. نخست ضرورت وجود حکومت و مخاطراتی که در آن است: همه مردم در برابر قوانین عادلانه مساوی هستند و حق دارند در هر تجاوزی که به مواد این اعلامیه می‌شود، حمایت شوند. هر کس حق دارد در محاکم از تعدی که به حقوق او شده شکایت کند. هیچ‌کس را نمی‌توان به جبر توقیف یا تبعید کرد. محاکم باید بی‌طرف و مستقل باشند و هر کس حق دارد در این محاکم اقامه دعوی کند.
وی بیان کرد: به گفته استاد شعرانی فارابی بیش از هزار سال پیش، حکومت‌های مبتنی بر دموکراسی در عصر کنونی را به گونه‌ای وصف می‌کند که گویا آنها و ترقیات حاصل از رسمیت‌های آنها در همه عرصه‌های فرهنگ و تمدن را به چشم خود دیده و اوضاع امروزی آنها را چنان یاد می‌کند که انگار سالیان دراز بر او در لندن و سوئیس گذشته است. البته حکومت کمال مطلوب استاد به تبع فارابی، نه از سنخ حکومت‌های فعلی غرب بلکه حکومت امام معصوم است. منتهی در غیبت او بهترین و کم‌خطرترین گزینه را حکومت دموکراتیک می‌داند و حتی معتقد است که حکومت معصوم هم مبتنی بر دموکراسی است.
ثبوت در ادامه گفت: این نیز جالب است که بدانیم اعلامیه جهانی حقوق بشر را که با معیارهای غربی ملهم از روح دموکراسی تنظیم و نگاشته شده، نخستین بار استاد شعرانی از فرانسه ترجمه کرده است و در ذیل کلمه حق از دائره‌المعارف قرآنی خود آورده و بسیاری از مواد آن را بدون هیچ چون و چرایی پذیرفته است. این‌گونه نیست که کتاب نثر طوبی جلد اول متعلق به استاد شعرانی و جلد دوم متعلق به دکتر محمد قریب باشد، بلکه استاد تمام مواد لازم برای جلد دوم را نیز نوشته و جمع‌آوری کرده بود ولی نیاز به تنقیح و مرتب کردن داشت که محمد قریب آن را تنظیم و اصلاح کرده است.
در ادامه این نشست محسن معینی، پژوهشگر تاریخ اسلام گفت: در ارتباط با ویژگی‌های کتاب «نثر طوبی؛ دایره‌المعارف لغات قرآن کریم» اثر علامه ابوالحسن شعرانی باید بگویم که شعرانی چند تفسیر از تفاسیر مهم شیعه را در زمان خود به چاپ رسانید. ولی در این تفاسیر صرفاً مصحح نبوده و تعلیقاتی بر متن افزوده است. در اواخر تفسیر ابوالفتوح هم فرهنگ لغتی را تا حرف ضاد تهیه کرده بود که در این زمان از دنیا رفت. بخش بعدی کتاب به کوشش دکتر محمد قریب کامل شد. نثر طوبی در واقع دائره‌المعارفی از لغات قرآن کریم و تفسیر قرآن با ترتیب لغات است. در جای جای کتاب مباحث تاریخی، کلامی و… ارائه شده که بسیار راهگشا در فهم آیات قرآن کریم است.
وی افزود: تعلیقاتی را که مرحوم شعرانی در تفاسیر نوشته است، غیاثی کرمانی در سه جلد به چاپ رسانده است که آن برای کسانی که می‌خواهند با آراء آشنا شوند، حاوی نکات عمیقی از تفسیر قرآن بلکه برتر از برخی تفاسیر است. او در بسیاری از قسمت‌های کتاب اقوال دیگران را نقل می‌کند، گاه از تفسیر ابوالفتوح نکاتی را ذکر می‌کند و گاه خود به تفسیر می‌پردازند و در آخر هم نظر شیعه را تائید می‌کنند.
معینی بیان کرد: اگر به دقت به تفسیر ابوالفتوحی که مرحوم شعرانی تفسیر کرده مراجعه کنید و تفسیر الکشف و البیان ثعلبی است که ابوالفتوح آن را به فارسی ترجمه کرده است. مواردی را شعرانی از ابوالفتوح نقل کرد که گاه نظرات اهل سنت است و اگر تشخیص داد که با عالمان امامی منطبق نیست، در ادامه نظر شیعه را نقل کرده است. به عنوان مثال نام پدر حضرت ابراهیم آذر ذکر شده است. شعرانی می‌نویسد پدر حضرت ابراهیم خداپرست بود و این آذر عموی او یا جد مادری او بوده است. نکته قابل توجه این است، با اینکه فرهنگ لغت الفبایی است اما واژه «الله» را برای تشرف اول آورده است. ولی کاش این کتاب یک ویرایش و پیرایش جدید بشود و منابع در پاورقی آورده شود و چاپ شکیل‌تری صورت بگیرد تا حق این کتاب ادا شود.
نظر شما