سرویس مدیریت کتاب خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا): ایفلا مهم‌ترین رویداد بین‌المللی سالانه کتابداران است که با مشارکت کتابداران برگزار می‌شود و «ارتقای تفاهم بین‌المللی»، «همکاری»، «گفت و شنود» «پژوهش و توسعه» در همه زمینه‌های کتابداری ازجمله کتابشناسی «خدمات اطلاع‌رسانی و آموزش کارکنان» و «ایجاد تشکیلات برای ارائه جنبه‌های بین‌اللملی کتابداری» را هدف‌گذاری کرده است.       

سید‌کاظم حافظیان رضوی، استاد پیشکسوت کتابداری و عضو انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران معتقد است: «در ابتدای حضور در ایفلا بهتر است، فرد همان روز نخست بروشورها و کاتالوگ‌های ایفلا را مطالعه کند تا بفهمد از میان 300 نشست، گفت‌وگو، جوایز و نماشیگاه‌ها می‌خواهد در کدام بخش شرکت کند؟ اطلاع از تمام قسمت‌های برگزاری می‌تواند حضور در ایفلا را پررنگ کند.»
 
درباره سابقه حضورتان در ایفلا بفرمایید و اینکه حضور ایران در طول سال‌های متمادی در ایفلا چه تأثیری بر کتابداری نوین ایران داشته است؟

سابقه حضورم در فدراسیون بین‌المللی انجمن‌ها و مؤسسات کتابداری به ایفلای 1992 هند، یعنی 28 سال پیش بازمی‌گردد؛ در ایفلای چین و هلند نیز حضور داشتم.

به‌طور حتم مقالات، کنفرانس‌ها و جلسات ایفلا همه بر کتابداری یک کشور اثرگذار است. به خاطر دارم در یک دوره سابقه حضور  همه هیئت‌های ایرانی که در طول  95 سال گذشته در ایفلا شرکت کردند را رصد و در قالب یک مقاله در یکی از مجلات کتابداری ایران منتشر کردم. به نظرم ایفلا در حوزه کتابداری همیشه پیشگام‌تر از کشورها حرکت‌ کرده است. این انجمن می‌تواند درک کند که در کتابداری دنیا در چند سال آینده چه اتفاقی رخ می‌دهد و دانشمندان علم اطلاعات و دانش‌شناسی کشورهای مختلف ممکن است چند سال بعد آن اتفاق را درک کنند؛ دلیل این موفقیت هم متکی بودن ایفلا بر خرد جمعی و جهانی است. زیرا ایفلا بر خرد جمعی افراد نخبه علم اطلاعات و دانش‌شناسی جهان تکیه دارد. 
 
تجربه و دستارود شما از سه دوره حضور در ایفلا چیست؟

در یکی از ایفلاهایی که شرکت کردم با یک کتابدار سیار روستایی از کشور چین آشنا شدم. این فرد 30 هزار کیلومتر سفر کرده بود و به روستاهای این کشور کتاب رسانده بود، ایفلا به این کتابدار دوچرخه هدیه داد. ایفلا از این دست فعالیت‌ها حمایت می‌کند. یا به خاطر دارم در یکی از ایفلاها با یک استاد  کتابداری دانشگاه هارواد آشنا شدم که باور نمی‌کرد در ایران کتابدار وجود داشته باشد؟ بعدا فهمیدم این استاد کتابداری دانشگاه هاروارد آمریکا است و اصالتش چینی است. یکی از خوبی‌های ایفلا آشنایی با کتابداران مختلف است.

به نظر من کشورهایی که ایفلا برگزار می‌کنند، دستاوردهای زیادی به دست می‌آوردند، زیرا دو سال پیش از برگزاری ایفلا، کتابداران و کتابخانه‌های آن کشور درگیر برگزاری یک کنفرانس و رویداد بزرگ کتابداری در کشور می‌شوند. نکته بعدی این است که آن کشور تلاش می‌کند در این اتفاق مهم فرهنگی، دستاوردهای جدید ارائه کند، درست مثل المپیک.
 
ایران یکی از دیدنی‌ترین کتابخانه‌های جهان را دارد؛ کتابخانه‌ای مانند آستان قدس در دنیا نظیر ندارد و در صورتی که ایفلا در ایران برگزار شود، یکی از بهترین کنفرانس‌‌های کتابداری جهان خواهد شد. البته  ایران به دلیل برخی ملاحظات سیاسی نمی‌تواند ایفلای جهانی را برگزار کند زیرا امکان صدور ویزا برای برخی کشورها را ندارد اما  شاید این امکان در سطح منطقه‌ای برایش فراهم باشد. به خاطر دارم در یک دوره‌ای موضوعات ایفلا را که به‌عنوان تم اصلی هر سال مطرح می‌شود، از سال 1927 تا سال 2000 بررسی کردم و در قالب مقاله در یکی از مجلات کتابداری ایران منتشر کردم.
 
ارزیابی شما از حضور کتابخانه‌های مختلف مانند کتابخانه مجلس، ملی و کتابخانه‌های عمومی در ایفلا چیست؟

کتابخانه‌ها برای حضور موفق در ایفلا باید چند ملاحظه را رعایت کنند و با آگاهی به این سفرها بروند و حتما دستاوردی از این سفر داشته باشند. به‌عنوان مثال فرد یا نماینده کتابخانه‌ای که در ایفلا شرکت می‌کند باید حرفی برای گفتن داشته باشد، دارای پوستر و مقاله باشد یا کار و دستاوردی برای عرضه در ایفلا داشته باشد و هدفش ایفلانوردی و سفر خارجی نباشد.

 به‌عنوان مثال فردی که قرار است ازسوی کتابخانه مجلس به ایفلا برود بهتر است پیش از سفر، بخش کتابخانه‌های پارلمانی و مقالاتی که در چند سال اخیر به این بخش ارسال شده را بررسی کند. همچنین بهتر است افراد حاضر در ایفلا بروشورها و کاتالوگ‌هایی که به افراد ارائه می‌شود را حتما دقیق مطالعه کنند. من با این هدف به ایفلای هند رفتم که از مرکز اسناد ملی هند «insdoc» یک گزارش تهیه کنم. براساس این گزارش منابع اسنادی مرکز اطلاع‌رسانی و خدمات علمی جهاد سازندگی را سازماندهی کردم. اصولا رفتن به این نوع کنفرانس‌ها، نیاز به یک ادبیات و فرهنگ خاصی دارد و نباید به چشم یک تور گردشگری به ایفلا نگاه کنیم. به خاطر دارم، سال‌ها به همت مرحوم دکتر عباس حُری، منتخب سخنرانی‌های ایفلا ترجمه و تدوین می‌شد و این ترجمه‌ها در قالب کتاب «گزیده مقالات ایفلا» از سوی انتشارات سازمان اسناد و کتابخانه  ملی ایران منتشر می‌شد. این سنت خیلی خوب بود و به افزایش دانش کتابداران کمک می‌کرد.
 
به نظر برخی کارشناسان حضور فردی ایران در ایفلا از مشارکت سازمانی تأثیرگذارتر است؛ به نظر شما فاکتورهای موفقیت برای حضور پررنگ در ایفلا چیست؟

برای رفتن به این کنفرانس‌ها باید فردی انتخاب شود که به زبان انگلیسی تسلط دارد؛ در غیر این صورت فرد نمی‌‌‌تواند با ایفلا زبان مشترک پیدا کند. دومین مسئله این است که  فرد رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی خوانده باشد؛ در غیر این صورت آن شخص نمی‌تواند اصطلاحات تخصصی کتابداری را در این کنفرانس‌ها بفهمد. نماینده حاضر در ایفلا باید در رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی کارایی و تخصص لازم را نیز  داشته باشد؛ زیرا ایفلا هرسال 3 هزار کتابدار تخصصی را دور هم جمع می‌کند و اگر نماینده یک سازمان بتواند از حضور این کتابداران استفاده کند، قطعا حضور او در این رویداد، نتایج و دستاورد خوبی برای کشور خواهد داشت. افراد حاضر در ایفلا بهتر است همان روز نخست بروشورها و کاتالوگ‌های بخش‌های مختلف را مطالعه کنند تا بفهمند از میان 300 نشست، گفت‌وگو، جایزه و نمایشگاه می‌خواهند در کدام بخش شرکت کنند؟ اطلاع از قسمت‌های برگزاری این رویداد، می‌تواند حضور در ایفلا را پررنگ کند.

 حضور در بخش کوبا‌شناسی و برنده شدن سیگار برگ! 

در ایفلای هند که سال 71 برگزار شد، در یکی ازبخش‌های جوایز ایفلا شرکت کردم. در آن دوره کشور کوبا غرفه داشت. معمولا میزبانان ایفلا تا پنج سال آینده مشخص هستند و به همین دلیل، این کشورها می‌توانند با برپایی غرفه‌، کشور و فرهنگشان را به دنیا معرفی کنند. این کشور قرار بود دو سال آینده ـ سال 73 ـ یکی از ایفلا‌ها را برگزار کند؛ به همین دلیل با برپایی غرفه در این رویداد به معرفی کشورش می‌پرداخت. در آن سال این غرفه، مسابقه کوبا‌شناسی برگزار کرد و من در این مسابقه شرکت کردم  و اتفاقا برنده هم شدم و به همین بهانه ساده، نام ایران در ایفلا مطرح شد. در این مسابقه یک سیگار برگ و مجسمه دختری که کتاب می‌خواند را جایزه گرفتم و هنوز این مجسمه را دارم.

چرا برخی کشورها در ایفلا غرفه دارند؟

ارائه غرفه به کشورها در کنفرانس ایفلا دلایل مختلف دارد. ابتدا باید بگویم کشور‌‌هایی که قرار است میزبان ایفلا شوند، غرفه‌ای دریافت می‌کنند تا بتوانند کشورشان را معرفی و برای حضورشان در این رویداد بین‌المللی تبلیغ کنند. ازسوی دیگر دریافت غرفه در ایفلا یک نوع حمایت از  ایفلا است؛ زیرا کشورها در قبال پرداخت پول، این غرفه‌ها را دریافت می‌کنند؛ مثل کتابخانه کنگره که هر سال در ایفلا غرفه دارد و هدایای مختلفی به شرکت‌کنندگان می‌دهد. داشتن غرفه در ایفلا می‌‌تواند نام جمهوری اسلامی ایران و البته نام آن کتابخانه را مطرح کند. در این غرفه می‌توان کتاب‌هایی که به زبان انگلسی منتشر شده یا فعالیت‌های شاخص کتابخانه‌ای کشور را معرفی کرد.
 
یکی از برنامه‌های ایفلا پیشبرد کتابداری در جهان سوم است، شما فکر می‌کنید در طول این سال‌ها حضور ایران در ایفلا چه دستاوردی برای کتابداری ایران داشته است؟
 
در حال حاضر با وجود دسترسی‌هایی که ازطریق اینترنت برای اندیشمندان جهان در همه کشورها ایجاد شده تقسیم‌بندی کشورها به جهان اول، دوم و سوم را از میان برده است. اکنون در دنیا یکسری کشورهای توسعه یافته و تعدادی کشور درحال توسعه داریم. راهکارهای ایفلا برای همه کشورها و کتابخانه‌های آن‌ها کاربرد دارد به شرطی که این کتابخانه‌ها و کشورها از امکانات روز استفاده کنند. امکانات علمی اکنون از طریق فضای مجازی و اینترنت برای جامعه بهره‌بردار که کتابداران و صاحب نظران این حوزه هستند، امکان پذیر است. جامعه بهره‌بردار از دستاوردهای ایفلا در حوزه کتابخانه‌ای به دنبال آگاهی است و با شعر رمان و سرگرمی‌های علمی و ادبیات تفریح می‌کند. آدمی که با این شرایط با دنیا سرو کار دارد ،بهترین جایی که این امکان را برایش فراهم می‌کند اول کتابخانه فیزیکی و بعد کتابخانه‌های مجازی است.

تبلیغ و معرفی نرم‌افزارهای کتابداری فارسی در ایفلا

حالا ایفلا دراین بخش چه می‌کند؟ در بخش فناوری‌‌ اطلاعات به کتابخانه‌ها می‌گوید امروز چه فناوری‌‌هایی در دنیا در اختیار کتابخانه‌ها قرار دارد؟ به‌عنوان مثال در ایران، نرم‌افزارهای فارسی کتابداری مانند «پارس آذرخش» و «نوسا» هستند این نرم‌افزارها به کار همه کشورهای فارسی زبان می‌آیند به شرطی که تبلیغ و معرفی شوند. حتی کشورهایی که به زبان اردو هستند، می‌توانند از این نرم‌افزارها استفاده کنند.
 
برای افزودن زبان فارسی به ایفلا  چه کاری می‌توان انجام داد؟ با توجه به اینکه ایفلا پنج زبان رسمی عربی، چینی، انگلیسی، فرانسه، آلمانی، اسپانیایی و روسی، بیشتر ندارد؟
 
ایفلا براساس مخاطبانی که در کل دنیا به یک زبان صحبت می‌‌کنند، آن زبان را به‌عنوان زبان رسمی خود انتخاب می‌کند. مثلا ایفلا زبان چینی را با توجه به اینکه یک‌میلیارد انسان به این زبان صحبت می‌کنند، به رسمیت می‌شناسد. البته این زبان، زبان رسمی ایفلا نیست و فقط ممکن است ایفلا مقالاتی را به این زبان در سایت خود منتشر کند اما امکان ارائه مقاله به زبان چینی در ایفلا وجود ندارد. به نظر من اضافه کردن زبان فارسی به ایفلا با توجه به اینکه مخاطبان فارسی‌زبان در دنیا اندک هستند یا حداقل چشمگیر نیستند، مزیتی برای ایفلا ندارد و از آنجا که افراد حاضر در ایفلا این زبان را متوجه نمی‌شوند، ارائه مقاله به این زبان نیز کاری از پیش نمی‌برد.
 
ایفلا بخشی به نام «جایزه کتابخانه‌های سبز» دارد که در این بخش تلاش می‌کند استفاده از کاغذ را محدود و کتابخانه‌ها را به سمت استفاده از فناوری جدید سوق دهد. با توجه به اینکه نام سازمان اسناد و کتابخانه ملی در فهرست برگزیدگان سومین دوره جایزه کتابخانه سبز ایفلا (سال ۲۰۱۸) نیز اعلام شد​​​​​​ه است. ارزیابی شما درباره ارائه خدمات الکترونیکی از‌جمله انواع کتاب الکترونیکی و جایگزینی آن به جای استفاده از کاغذ چیست؟  

 اینکه دنیا یا ایفلا بخواهد کتاب کاغذی را از جهان حذف کند نه باید اینکار را انجام دهد و نه اینکه امکانش را دارد. زیرا کتاب عامل نابودی طبعیت نیست. به نظر من آنچه که دنیا به آن «جامعه بدون کاغذ‌» می‌گوید، منظورش جامعه بدون کاغذبازی است نه حذف کتاب کاغذی. زیرا کتاب چاپ کردن، کاغذ‌بازی نیست. به نظر من هدف جامعه سبز و بدون کاغذ، حذف فیزیکی کتاب کاغذی نیست؛ بلکه منظور، جامعه‌ای بدون کاغذ‌بازی‌های اضافه است تا کاغذ بیهوده مصرف نشود. اکنون انواع کاغذها هستند که پایه گیاهی ندارند مانند پودر سنگ‌ها که از آن کاغذ می‌سازند و ضروری هم برای محیط زیست ندارند.