به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)؛ نشست «ترجمه و نشر در عصر فناوری» به همت خانه‌ کتاب و ادبیات ایران بیست‌وهفتم مهرماه ۱۴۰۰ با حضور محمد محمدزاده ضیابری، مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان پردازش هوشمند ترگمان، علی محمدپور، دبیرمجمع ناشران دیجیتال کودک و نوجوان کشور و محمدرضا اربابی رئیس هیات مدیره کانون کشوری انجمن‌های صنفی ترجمه کشو برگزار شد. این نشست به صورت هم‌زمان برای ناشنوایان نیز ترجمه شد.

اربابی در این نشست با طرح این سوال که ایران در حوزه استفاده از ماشین‌های ترجمه در چه وضعیتی قرار دارد، بحث را آغاز کرد. او گفت: بخش‌های زیادی در ایران به ترجمه نیاز دارند. شاید بتوان ترجمه کتاب را جذاب‌ترین بخش این حوزه نامید. اما تا چه اندازه ایران توانسته‌است پابه‌پای دیگر کشورها در حوزه ترجمه ماشینی پیشرفت کند؟

محمدزاده با اشاره به اینکه مردم در ایران حاضر هستند برای استفاده از ترگمان هزینه پرداخت کنند، در حالی که استفاده از گوگل رایگان است، گفت: استفاده از ماشین ترجمه را در ایران  زود و قوی شروع کردیم. سال 90 ترگمان فعالیت خود را شروع کرد و توانست با گوگل رقابت کند، البته باید توجه داشت که گوگل معروف‌ترین و نه بهترین ماشین ترجمه است. برخی از ماشین‌های ترجمه در اروپا کیفیت بهتری دارند. همچنین در آلمان اقدامات زیادی در این حوزه انجام شده‌است. دو سال پیش متوجه شدیم، که گوگل برخی از متن‌ها را با ارجاع از ترگمان ترجمه می‌کند.

کتاب محصول فناوری است
محمدپور با تاکید بر اینکه استفاده از فناوری‌های ماشینی بسیار ارزشمند است، بیان کرد: به خصوص برای کشور ایران که درگیر تحریم است، استفاده از ماشین ترجمه مهم است؛ زیرا به دلیل تحریم‌ها کمترین امکانات و خدمات را از دیگر کشورها می‌گیریم و همچنین در جهان برای فارسی کردن کتاب و محتوا کمترین هزینه انجام می‌شود. پس باید این حوزه را به صورت بومی توسعه دهیم و به آن بپردازیم.

او با اشاره به اینکه پیشرفت در نشر وابستگی کامل به فناوری داشته‌است، ادامه داد: حوزه نشر زمانی که از ماشین‌های افست استفاده شد، جان گرفت. پیش از آن فعالیت در حوزه نشر و روزنامه‌ها بسیار محدود بود. کتاب محصول فناوری است. اینکه کاغذی به نام بالک داریم، حروفچین و دستگاه چاپ داریم، همه در نتیجه پیشرفت‌هایی است که به نشر و کتاب معنا داده‌است. همچنین هرچه جلوتر رفتیم تولید کتاب، علم و ادبیات بیشتر شد. نشر سنتی توان پاسخگویی، توان اینکه بتواند حتی گلچین‌ها را ترجمه کند، ندارد. پس باید از حوزه فناوری و ماشینی استفاده کنیم. هرچند ممکن است محتوا ادبی و لازم باشد تا روی آن ویرایش انجام شود.

بر اساس اشل جهانی تعداد ناشر در ایران صفر است
اربابی با طرح این سوال که ماشین‌ها تا چه اندازه می‌توانند به فعالیت نشر وارد شوند؟ گفت: نشر از مجموعه ناشر، توزیع‌کننده و کتاب‌فروش تشکیل شده‌است. برای کدامیک از انتخاب آثار، ترجمه، فروش و عرضه کتاب‌ها می‌توان در عرصه پلتفرم و فناوری‌ها فعالیت کرد؟

محمدپور با اعلام اینکه در امریکا بالای 90 هزار ناشر وجود دارد، افزود: ناشر کسی است که روی چاپ و توزیع کتاب کار می‌کند. در ایران 18 هزار مجوز نشر داریم که چهار هزار ناشر از این تعداد فعال هستند، اما ناشر فعال و حرفه‌ای زیر 10 نشر است؛ حتی تعداد ناشر در ایران بر اساس اشل جهانی صفر است. ساده شدن نشر کتاب باعث شده که تعداد ناشر زیاد شود. فناوری برای صفحه‌آرایی و چاپ کتاب کمک کرد افراد بتوانند ناشر شوند.

فناوری به سمت شکل‌گیری ناشرمولف می‌رود
به گفته محمدپور تعداد بالای ناشر در کشور عیب نیست، اما ناشر باید بتواند بازاریابی و انتخاب کتاب کند. معمولا ترجمه کتاب براساس انتخاب ناشر است. برخی ناشرها پرفروش‌های جهان را ترجمه می‌کنند. تا زمانی که تیراژها پایین بیاید حق‌الترجمه را پرداخت می‌کردند و به تیراژی که ناشر می‌توانست چاپ می‌کرد و می‌فروخت. با بالارفتن تعداد عناوین و کتاب‌های ترجمه شده، ناشرها به شکل حق‌الترجمه قرارداد نبستند بلکه درصدی به فعالیت خود ادامه دادند.

محمدپور درباره شروع به کار چاپ دیجیتالی ناشرها بر اساس سفارش، توضیح داد: حتی شرکت‌های پخش سفارش را جذب می‌کنند و هر هفته از ناشر تعدادی کتاب می‌گیرند. ناشر در چنین وضعیتی بر اساس سفارش، کتاب را به صورت دیجیتالی چاپ می‌کند. فناوری به سمت شکل‌گیری ناشرمولف می‌رود، یعنی مترجم خودش کتاب را انتخاب و ترجمه کند. در بسیاری از کشورها مترجم رایت کتاب را خریداری می‌کند، اما در ایران بخشی از وجود مترجم مانند ماشین است، یعنی کتاب به مترجم پیشنهاد می‌شود. اندک مترجم‌هایی داریم که کتاب را انتخاب می‌کنند. درنتیجه کیفیت ترجمه پایین می‌آید و ترجمه‌های تکراری به شدت زیاد شده‌است و کسی خبر ندارد که کتاب توسط فرد دیگری هم‌زمان در حال ترجمه است.

اربابی با اشاره به اینکه بسیاری از پلتفرم‌های توزیع‌کننده کتاب، ناشرمولف را قبول ندارند، بیان کرد: گاهی نمی‌توان برای یک اثر ترجمه شده، ناشر پیدا کرد و هزینه‌ها به مترجم باز نمی‌گردد، به همین دلیل است که برخی از مترجم‌ها پیشنهاد ترجمه کتاب را نمی‌دهند.

پیشنهاد تسهیل نظارت در سند توسعه نشر دیجیتال
به گفته محمدپور مترجم و مولف، در فعالیت حرفه‌ای خود فقط به دنبال کسب درآمد نیستند، او توضیح داد: یکی از حقوق پایه مترجم و مولف این است که کتابش دیده شود. در نتیجه اگر کتاب در بازار نبود مترجم و مولف می‌تواند در خواست بدهد که کتابش تجدید چاپ شود. فعالیت در فضای دیجیتال از خمیر شدن کتاب‌ها جلوگیری می‌کند، ممکن است کتابی بعد از کسب جواز به دلیل استفاده از یک کلمه، نامناسب شناخته شود، اگر کتاب به شکل کاغذی باشد، باید همه کتاب‌ها را خمیر کرد اما اگر کتاب به شکل الکترونیک باشد، تغییر در آن به سرعت انجام می‌شود. در نتیجه نظارت در نشر الکترونیک متفاوت می‌شود.

او افزود: در سند توسعه نشر دیجیتال پیشنهاد تسهیل نظارت وجود دارد. ناشران می‌توانند درخواست و خودشان ناظرها را پیشنهاد بدهند، اما این دیدگاه از طرف ناشرهای قدیمی استقبال نشد.

اربابی با تاکید بر اینکه باید به سمت دیجیتالی شدن فعالیت‌ها حرکت کرد، ادامه داد: سالانه بالای پنج هزار فارغ‌التحصیل در حوزه ترجمه داریم. این حوزه از کاردانی تا دکتری گسترده است، اما نکته اینجا است که در حوزه نشر کتاب شاهد فعالیت افرادی هستیم که اصلا ترجمه نخواندند، یعنی تعداد مترجمان از تعداد فارغ التحصیل‌ها هم بالاتر است. اگر بخواهیم در حوزه کاغذی بمانیم چند درصد اینها می‌توانند فعال باشد؟

افزایش تعداد کلمه‌های ترجمه شده با استفاده از ماشین ترجمه
محمدزاده با بیان اینکه پلتفرم‌های کمک مترجم و ترجمه ماشینی ابراز ترجمه هستند و به سرعت می‌توانند ترجمه را به مخاطب برسانند، گفت: ابزار ترجمه نسل جدید را با نام ترنج طراحی کردیم. برای مثال افرادی که به ادبیات و ترجمه تسلط ندارند، اما مفهوم را می‌فهمند از طریق این روش می‌توانند سرعت ترجمه را طبق استانداردهای جهانی بالا ببرند. مترجم در بهترین حالت می‌تواند در روز پنج هزار کلمه ترجمه کند، اما کاربر معمولی ترنج روزانه بالای 20 هزار کلمه ترجمه می‌کند و در فعالیت مترجم‌های حرفه‌ای این رقم می‌تواند 40 هزار کلمه در روز باشد.

محمدپور درباره لزوم استفاده از ترجمه ماشینی و الزام‌های آن توضیح داد: یکی از چالش‌ها این بود که روند انتقال محتوای ادبی خیلی بالا، اما در محتوای علمی و دانشگاهی سرعت و مخاطب پایین بود، در نتیجه صرفه اقتصادی نداشت، پس باید در آن حوزه به سمت ترجمه ماشین محور برویم. مترجمی که بتواند کتاب ترمودیناک را ترجمه کند، بسیار محدود است، این مترجم باید بتواند متن را درک کند و مفهوم را انتقال دهد. پس باید به سمت ماشین برویم و با یک لایه ویراستاری این کار انجام شود. نیاز به لایه ویراستاری در ترجمه انسانی کمتر است.

او افزود: برخی مترجم‌ها دانش ترجمه و انتقال آنچه را فهمیدند ندارند، یعنی مترجم با اصول و قواعد زبان فارسی مشکل دارد یا در آن حوزه تخصصی، واژگان کمی دارد. زبان و روح محتوا دو موضوع متفاوت است. ترجمه ماشینی کمک می‌کند که مترجم‌ها آموزش لازم را ببینند. همچنین به گارانتی اثر کمک می‌کند. همچنین باید فردی باشد تا به ترجمه نظارت کند تا ترجمه‌های بی‌کیفیت انجام نشود.

به گفته ارابابی در ترجمه ماشینی اگر از افراد نظارت کننده استفاده شود، سود ترجمه کاهش پیدا می‌کند.

اگر سهم مترجم کم باشد، حوزه الکترونیک را ترک می‌کند
محمدپور با اشاره به برخی دریافتی‌های مترجم‌ها بیان کرد: در حوزه ترجمه الکترونیک به مترجم سه تا پنج درصد پرداخت می‌شود در حالی که 30 درصد هزنیه پلتفرم است. در این بخش برخی ایرادهای حقوقی شکل گرفته‌است. این در حالی است که آمازون در ابتدا به مترجم 70 درصد پرداخت می‌کرد، اگر ناشرها این کار را نکنند و سهم مترجم و مولف از فعالیت الکترونیک کم باشد، مترجم این حوزه را ترک می‌کند.
 
محمدپور درباره مشکلات حقوقی در ترجمه ماشینی توضیح داد: در پلتفرم‌هایی که در حوزه ترجمه فعالیت دارند، مالکیت معنوی حذف شده‌است. مترجم‌های بسیاری داریم، اما متوجه شدیم که هیچ کتابی به نام آن‌‌ها چاپ نشده‌است. این در حالی است که این حق مترجم است. بسیاری از ترجمه ماشینی کار را شروع کردند و بعد وارد حوزه‌های تخصصی شدند، اما این ظلم به مترجم است که بعد از چند سال فعالیت هیچ رزومه‌ای نداشته‌باشد، این روند کیفیت ترجمه را پایین می‌آورد.

محمدزاده با اشاره به افرادی که ترجمه ماشینی انجام می‌دهند، «پس‌ویرایشگر» نامیده می‌شوند، گفت: این افراد در حقیقت خطایابی می‌کنند، در نتیجه نمی‌توان مالکیت معنوی را به آن‌ها داد. وقتی ترجمه توسط شرکت انجام می‌شود، حق مالکیت معنوی شکل نمی‌گیرد.

راه‌های کاهش آسیب‌های ترجمه ماشینی
به گفته محمدپور افرادی که با ماشین ترجمه می‌کنند، وقتی وارد بازار کار می‌شوند، حقوقی را مطالبه می‌کنند که مترجمان با سابقه از آن محرم هستند. او افزود: این در حالی است که گاهی مترجم‌هایی که با ماشین ترجمه می‌کنند، حتی زبان نمی‌دانند. پس برای اینکه این خدمت آسیب نبیند، شاید نباید آن پلتفرم در حوزه کتاب وارد می‌شد. برای کم شدن این آسیب‌ها در برخی کتاب‌هایی که در هند چاپ شده‌است، دیدم از عنوان «گروه تحریریه» یا «گروه مترجم» استفاده می‌شود.

محمدزاده با اشاره به اینکه باید مترجم‌ها سطح‌سنجی و بر اساس آن از حقوقی منتفع شوند، گفت: افرادی که ترجمه واقعی انجام می‌دهند، حقوقی دارند و باید از افرادی که ماشینی کار می‌کنند، جدا شوند. اگر کتابی ماشینی ترجمه شده و گروه برای ترجمه آن فعالیت کرده‌است، نمی‌توان به ماشین یا گروه مالکیت معنوی داد. زیرا ویرایشگر فردی است که با استفاده از ماشین ترجمه می‌کند، اصل کار را ماشین انجام داده‌است. در ترجمه ماشینی از ابزار استفاده می‌شود و روح کار هنری از انسان خارج شده‌است.

محمدپور با تاکید بر اهمیت روح ادبی در ترجمه داستان و رمان و همچنین اهمیت انتقال محتوا در ترجمه علمی بیان کرد: ترجمه گاهی خلق اثر و گاهی انتقال محتوا است. برای این فعالیت وقتی توسط گروهی با استفاده از ماشین انجام می‌شود، می‌توان حق معنوی را به آن گروه داد.

به گفته محمدزاده با پیشرفت علم و تکنولوژی باید قوانین هم‌زمان با فناوری پیشرفت کند. او افزود: اساسا در آینده از ابتدا خلق اثر توسط ماشین انجام خواهدشد. حتی متن‌های خیلی زیبا و جذاب تولید می‌شود.

ترجمه ماشینی فعالیت را برای کتاب‌سازی تسهیل کرده‌است
اربابی با اشاره به چالش تعیین حق‌الترجمه برای آثاری که ماشینی ترجمه می‌شوند، مطرح کرد: مساله این است که افراد با چه قیمتی در روز ترجمه ماشینی می‌کنند. ممکن است فرد با ترجمه ماشینی درآمدی برابر با مترجم واقعی داشته‌باشد.
محمدزاده با اشاره به اینکه باید در تعیین حق‌الترجمه، میزان درآمد با فعالیت‌های دیگر در آن ساعت‌ها سنجیده شود، افزود: برخی ترنج‌کارها در روز درآمدی از 10 تا 18 میلیون تومان دارند. در این حوزه بیشتر روی ترجمه مقاله‌ها تمرکز کردیم، استادها و دانشجویانی که می‌خواهند از امتیاز مقاله استفاده کنند، به ترجمه ماشینی مراجعه می‌کنند.

اربابی با تاکید بر اینکه ترجمه ماشینی فعالیت را برای کتاب‌سازی تسهیل کرده‌است، توضیح داد: در صورت انجام ترجمه ماشینی برای مقاله‌ها و کتاب‌های دانشگاهی، فعالیتی خلاف روند قانونی ترجمه انجام شده‌است.

محمدپور با اشاره به اینکه سیستم پایه‌گذاری اشتباه دارد، بیان کرد: در همه کشورها اگر یک استاد بخواهد با ترجمه ماشینی کتابی را چاپ کند، ابتدا باید حق رایت آن را خریداری کند، اما در ایران این قانون را نداریم و در نتیجه شاهد چنین روندی هستیم.
درپایان اربابی به این نکته تاکید کرد که بررسی آسیب‌ها در ایران به مشکلات ریشه‌ای منتج می‌شود. او ورود به فناوری‌های نوین را نیازمند بررسی‌های بیشتر دانست.