به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نشست «ترجمه خوب برای کودکان و نوجوانان» با حضور رضی هیرمندی، مترجم و پژوهشگر و فرزانه فرحزاد، استاد مترجمی زبان انگلیسی در دانشگاه علامه طباطبایی عصر دیروز، 26 تیرماه در کتابخانه مرجع کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برگزار شد.

در ابتدای این نشست رضی هیرمندی با بیان این‌که برای معرفی شاخص‌های یک ترجمه خوب برای کودکان و نوجوانان باید تعاریف از مفاهیمی مانند زبان، ادبیات، کودک و نوجوان داشته باشیم، تعاریف موجود درباره این مفاهیم را ناقص دانست.

مترجم «درخت بخشنده» افزود: من بعد از سال‌ها کار در این عرصه هنوز نمی‌توانم مرز ادبیات کودک و نوجوان و بزرگسال را مشخص کنم و اصلا نمی‌دانم آیا ارزشی دارد که برای تعیین این مرز تلاش شود یا نه.

وی برخی از تعاریف رایج درباره ادبیات کودک و نوجوان را مطرح کرد و در ادامه به معرفی برخی از معیارهای تعیین کتاب خوب و مناسب کودکان و نوجوانان پرداخت و گفت: منتقدان معیارهایی برای خود دارند و کتاب را از نظر صحنه‌پردازی، شخصیت‌پردازی، پی رنگ، زبان و ظرايف فنی و هنری مورد ارزیابی قرار می‌دهند و این تا حدودی پذیرفته شده است چون به عوامل درونی توجه مي‌كنند.

این پژوهشگر ادبیات کودک و نوجوان دیگر معیارهای ارزیابی کتاب‌های کودک و نوجوان را فهرست جوایز معتبر دانست و در این‌باره اظهار کرد: برخی از افرادی که فرصت بررسی معیارهای منتقدان را ندارند به فهرست کتاب‌هایی مراجعه می‌کنند که جوایز معتبر را به دست آورده‌اند.

او افزود: یکی از انجمن‌های معتبر در زمینه معرفی کتاب‌های کودک و نوجوان در جهان، انجمن کتابداران آمریکاست که از جمله سختگیرترین انجمن‌هاست و بسیاری از کتاب‌های تحسین‌شده در حوزه کودک و نوجوان، همچون کتاب‌های سیلور استاین، دکتر زئوس یا کتابی را که من اخیرا ترجمه کرده‌ام، به نام «خاطرات صددرصد واقعی یک سرخپوست پاره وقت» را وارد فهرست خود نمی‌کند.

هیرمندی در ادامه با بیان معیارهایی برای ترجمه خوب، این معیارها را نتیجه تجربیات شخصی خود دانست و گفت: من طرفدار پر و پا قرص کتاب‌هایی هستم که شاخص‌های یک اثر هنری را دارند و در تجربه به ژانر خاصی از ادبیات رسیدم که برای نوجوانان و در عین حال برای همه خواندنی باشد.

این مترجم ادامه داد: مثلا کتاب «ناتور دشت» اثر سالینجر برای نوجوانان نوشته شده است اما از عجایب این است که در ایران بدون تبلیغ خاصی به عنوان کتاب بزرگسال شناخته شد یا عکس قضیه درباره کتاب «هاکلبری فین» اتفاق افتاد؛ این کتاب را مارك تواین با هدف بیان مختصر تاریخ دوره خاصی از آمریکا و بیان زندگی مردم در آن زمان برای بزرگسالان نوشت اما در ایران و تمام جهان مورد استقبال نوجوانان قرار گرفت.

مترجم کتاب «سرگذشت لافکادیو» دیگر ملاک‌های ترجمه خوب برای کودکان و نوجوان را این‌گونه برشمرد: شخصیت محوری یا حداقل شخصیت دوم کتاب و راوی داستان باید کودک یا نوجوان باشد. رویدادهای ساده روزمره زندگی را مطرح کند اما در لایه‌های زیرین ژرف یا به عبارتی چند لایه باشد. مسایل انسانی مانند تبعیض نژادی، دین، مذهب و عشق در محدوده درک نوجوانان را مطرح کند.

هیرمندی افزود: اثر مناسب برای کودکان و نوجوانان باید غیرایدئولوژیک و غیر سیاسی باشد شاید در حوزه بزرگسال اثر ایدئولوژیک یا سیاسی پذیرفته شود اما در حوزه کودک ونوجوان نه. تمام این مسایل به اضافه این‌که اثر باید سرگرم‌کننده باشد، ترجیحا جنبه‌هایی از طنز، تخیل ناب و نیرومند، اعتماد به نفس، انسان دوستی و هنردوستی را داشته باشد.

در بخش دیگری از این نشست،  فرحزاد درباره ویژگی‌های ادبیات کودک سخن گفت. وی  تخصص خود را در ترجمه برای بزرگسالان و تدریس در این زمینه دانست و با بیان ناآشنایی خود به ترجمه کتاب‌های کودک و نوجوان، سخنرانی خود در این نشست نتیجه تحقیقی چند روزه درباره موضوع جلسه عنوان کرد.

عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در ابتدا ویژگی‌های ادبیات کودک و نوجوان را برشمرد: کتاب کودک نسبت به کتاب بزرگسال فرعی و به حاشیه رانده شده است. مخاطب کودک و بزرگسال دارد، معنای تحت‌الفظی و تعبیر پذیر دارد. نویسنده و خریدار آن بزرگسالان هستند. هدف آن آموزش و سرگرمی است. عملکردها و محدویت‌های فرهنگی دارد. بیشتر ترجمه شده و گاه به عنوان تالیف و بدون این‌که متن مبدا مشخصی داشته باشد عرضه شده است.

وی درباره تفاوت‌های ترجمه آثار بزرگسال و کتاب‌های کودک و نوجوان توضیح داد: در ترجمه برای کودکان و نوجوانان مترجم آزادی بیشتری دارد. مترجم آثار کودک و نوجوان می‌تواند از ترجمه بین‌نشانه‌ای هم استفاده کند. ترجمه کتاب‌های کودک و نوجوان تقید کمتری به متن مبدا دارد و خواننده‌مدار است در حالی‌که ترجمه بزرگسال بیشتر نویسنده مدار است.

این استاد دانشگاه درباره برخی ویژگی‌های مترجم کتاب‌های کودک و نوجوان گفت: چنین مترجمی باید توانایی بازنویسی و خلق را داشته، و با فرهنگ و زبان کودکان آشنا باشد. علاوه بر این به جنبه‌های نشانه‌شناختی هم حساسیت نشان دهد.

فرحزاد بومی‌سازی، صریح‌سازی، بازنویسی، ساده‌سازی، حذف، اضافه، احتراز از عربی‌گویی و احتراز از شیوه‌های بیان تحت اللفظی را از جمله راهکارهای موثر در ترجمه کتاب‌های کودک و نوجوان دانست  و در ادامه گزارشی آماری از بررسی 55 کتاب کودک مناسب گروه‌های سنی «الف»، «ب» و «ج» ارایه داد.

در بخش بعدی این نشست، هیرمندی درباره وفاداری به متن مبدا سخن گفت. وی دراین‌باره گفت: به نظر من چه در کتاب‌های بزرگسال و چه در آثار خاص کودکان و نوجوانان مترجم باید به متن مبدا وفادار باشد و از بازنویسی، اقتباس و حتی ارایه پانویس خودداری کند. مترجم حق طبع‌آزمایی در حیطه زبان، سبک یا تغییر در کمیت متن  مبدا را ندارد. اگر هم مترجمی به دلایل اجتماعی یا سانسور مجبور شد بخشی از کتاب را حذف کند باید آن را اعلام کند.

در پاسخ به این اظهارات فرحزاد ترجمه خوب را تابع شرایط و هنجارهای جامعه دانست و گفت به دلیل ارتباط ترجمه با بازار معیارهای ترجمه خوب را بازار تعیین می‌کند.

هیرمندی ضمن مخالفت با تبعیت ترجمه خوب از معیارهای بازار گفت: با هر موضوعی می‌توان توصیفی یا ترویجی برخورد کرد. در حوزه توصیف حق با خانم دکتر فرحزاد است اما در بحث «ترجمه خوب برای کودکان و نوجوانان» باید دید که ایده‌آل‌های ما چیست و باید چارچوب‌هایی تعیین کرد.

نشست «ترجمه خوب برای کودکان و نوجوانان» یازدهمین نشست از سلسله نشست‌های ترویج کتابخوانی است که کتابخانه مرجع کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برگزار می‌کند.