به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در اصفهان، نشست تخصصی مرکز اصفهان شناسی و خانه ملل به مناسبت بزرگداشت روز کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی با سخنرانی سعید شفیعیون، دانشیار دانشگاه اصفهان و پژوهشگر حوزه ادبیات فارسی کهن، برگزار شد. شفیعیون در این نشست با مرور زندگی، آثار و ویژگی‌های ادبی کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی، وی را یکی از شاعران برجسته قرن ششم هجری و شخصیتی غریب در تاریخ شعر فارسی معرفی کرد و بر جایگاه کم‌تر شناخته شده وی تأکید کرد.

زندگی و غربت کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی در بستر تاریخی قرن ششم

شفیعیون در بخش نخست سخنان خود به شرایط زندگی کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی و وضعیت تاریخی و اجتماعی دوران وی پرداخت و اظهار کرد: کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی، شاعر بزرگ قرن ششم هجری، با وجود مقام ادبی والا، در زمان حیاتش نسبت به استعداد و آثارش توجه کافی دریافت نکرد و جامعه اهل سنت و برخی حامیان اولیه وی پس از مدتی از وی فاصله گرفتند. وی یادآور شد کشف مقبره کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی در اصفهان که توسط مرحوم استاد وحید دستگردی صورت گرفته، نشان‌دهنده غربت و محجوریت این شاعر است و بازدید از این مکان، بیننده را به تعجب وا می‌دارد.

این پژوهشگر ادبیات کهن فارسی افزود: کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی با دیوانی حدود ۱۵ تا ۱۶ هزار بیت، آیینه‌ای از احوالات مصیبت‌بار و اجتماعی زمان خود را به تصویر کشیده است و در طول حیاتش، هرچند مورد احترام و توجه برخی از اهل فضل و ادب بوده، اما به دلیل منازعات مذهبی و اجتماعی دوران، از جایگاه واقعی خود در عرصه فرهنگی دور مانده است.

شفیعیون با اشاره به پیشینه خانواده و محیط تاریخی اصفهان در زمان کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی اظهار کرد: این شاعر در میان انبوهی از شاعران قدر و حکیمان عصر خود رشد کرده و تربیت علمی و ادبی وی در تعامل با شخصیت‌هایی مانند خاقانی و نظامی شکل گرفته است.

وی اضافه کرد: جامعه شعری آن دوران، مجالی برای نمایش استعدادها و اعتراضات فردی فراهم می‌کرد و شاعران در قالب شکایت، آه و ناله یا فخر و مدح، موقعیت خود را بازشناسانده و جایگاه اجتماعی خود را تثبیت می‌کردند.

دانشیار دانشگاه اصفهان کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی را نمونه برجسته این سنت دانست و توضیح داد: دیوان وی بازتابی صادقانه از عواطف شخصی، اجتماعی و انسانی شاعر در برابر شرایط زمانه است و به همین دلیل، مطالعه آن، اطلاعات تاریخی و فرهنگی ارزشمندی ارائه می‌کند.

ویژگی‌های ادبی و شعری کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی الدین اسماعیل

در بخش دوم نشست، شفیعیون با تمرکز بر سبک و تکنیک‌های شعری کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی اظهار کرد: این شاعر با استفاده از عناصر چهارگانه شعر شامل زبان، موسیقی، خیال و عاطفه، دیوانی بی‌نظیر پدید آورده که ضمن زیبایی ادبی، انعکاس‌دهنده شرایط اجتماعی و احوال شخصی وی است.

وی افزود: شعر کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی برخلاف برخی شاعران عصر خویش، تنها در مدح و فخر خلاصه نمی‌شود، بلکه مجموعه‌ای غنی از احساسات انسانی، اجتماعی و شخصی است که با ترکیب ظریف مدح، شکایت و آه، به بیان هنری بلند دست یافته است.

این پژوهشگر ادبیات کهن فارسی نمونه‌ای از قصیده‌های اعناتی کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی را تشریح کرد: شاعر در آن‌ها الزام به استفاده مکرر یک واژه مانند موی داشته، بدون اینکه تکراری یا سطحی به نظر برسد و توانسته هر بیت را با تصویرسازی نوآورانه و مضمون‌آفرینی متفاوت غنی کند.

شفیعیون اضافه کرد: در یکی از این قصیده‌ها کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی با استفاده از کلمه موی، ضمن مدح ممدوح و بیان سختی‌ها و ناکامی‌های خود، هنر ظریف و پیچیده زبان و تصویر شعری را به نمایش گذاشته است. وی افزود این شیوه، نشان‌دهنده توانایی شاعر در خلق مضامین متنوع و ایجاد تضاد هنری میان فخر، شکایت و مدح است.

وی همچنین به اهمیت حسن‌طلبی و صله گرفتن در دوره کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی اشاره و اظهار کرد: این ویژگی، بخشی از زندگی شاعرانه و فرهنگی دوران است و نشان می‌دهد شعر کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی نه تنها جنبه ادبی بلکه کارکرد اجتماعی و اقتصادی داشته است. شفیعیون تأکید کرد تعامل میان شاعر و ممدوح در دیوان کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی، بیانگر جایگاه شاعر در جامعه و نقش شعر به عنوان ابزار مطالبه و مشروعیت اجتماعی است.

ارزش پژوهشی دیوان کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی و جایگاه وی در ادبیات فارسی

شفیعیون با اشاره به اهمیت پژوهش و مطالعه آثار کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی اظهار کرد: دیوان کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی علاوه بر ارزش هنری، یک منبع غنی اطلاعات تاریخی و اجتماعی نیز محسوب می‌شود.

وی افزود: اشعار وی تصویرگر زندگی روزمره، شرایط اجتماعی و روابط خانوادگی و سیاسی زمانه است و مطالعه آن، محققان را به درک عمیق‌تری از ساختار فرهنگی و ادبی قرن ششم هجری رهنمون می‌کند.

این پژوهشگر ادبیات کهن فارسی تأکید کرد هرچند کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی در طول تاریخ کمتر شناخته شده و در مقایسه با بزرگان هم‌عصر خود مانند حافظ و سعدی کمتر مورد توجه عمومی قرار گرفته، اما از نظر ارزش ادبی و هنری، مقام والایی دارد و دیوان وی نمونه‌ای ممتاز از خلاقیت شعری و پیچیدگی‌های زبانی است.

شفیعیون خاطرنشان کرد: چاپ و تصحیح آثار کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی توسط پژوهشگران معاصر، از جمله آقایان طباطبایی و ضیا، نقش مهمی در احیای این شاعر غریب ایفا کرده و دسترسی به این منابع، مسیر مطالعات تخصصی و نقد ادبی را هموار ساخته است.

وی ابراز امیدواری کرد که این نشست و دیگر برنامه‌های مشابه بتوانند توجه جامعه ادبی و پژوهشگران به کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی و دیوان ارزشمند وی را افزایش دهند و فرصتی برای بررسی‌های دقیق‌تر و پژوهش‌های تخصصی فراهم آورند.

شفیعیون تاکید کرد: شناخت کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی و مطالعه آثار وی، علاوه بر درک بهتر تاریخ ادبیات، می‌تواند الگوی نوینی برای تحلیل عاطفه، زبان و تصویرسازی در شعر فارسی ارائه کند و جایگاه این شاعر بزرگ را در فرهنگ و ادبیات ایران تثبیت نماید.

اهمیت بزرگداشت روز کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی

سخنان شفیعیون نشان داد کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی نه تنها شاعری بزرگ بلکه مرجعی برای شناخت ساختار تاریخی، اجتماعی و ادبی دوره خویش است و دیوان وی، با ترکیب هنرمندانه شکایت، فخر و مدح، همچنان قابلیت تحلیل و بررسی‌های پژوهشی را دارد.

مرکز اصفهان شناسی با برگزاری چنین برنامه‌هایی تلاش می‌کند تا ادبیات فارسی کهن، فرهنگ و تاریخ ادبی شهر اصفهان را به نسل‌های جدید معرفی کند و پژوهشگران را به مطالعات عمیق‌تر تشویق کند. این نشست همچنین اهمیت تصحیح و انتشار آثار کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی و پژوهش در حوزه ادبیات کهن فارسی را برجسته کرد و نشان داد توجه به شاعران کمتر شناخته شده، می‌تواند به بازسازی تاریخ ادبی و فرهنگی ایران کمک کند.