به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، هفدهمین آیین بزرگداشت حامیان نسخ خطی با شعار «میراث دیروز، اندیشه امروز» به همت سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی ۲۷ بهمن با مشارکت نهادهای علمی و فرهنگی برگزار میشود و به همین بهانه با دکتر محمدرضا موحدی، عضو هیئت علمی دانشگاه و پژوهشگر به گفت و گو نشستیم.
این نویسنده با اشاره به تجربه سالهای اخیر خود در زمینه احیای میراث مکتوب و راهنمایی دانشجویان تحصیلات تکمیلی، بر نقش حیاتی این میراث در هویتبخشی و عمقبخشی به جامعه امروز تأکید کرد.
میراث مکتوب؛ شناسنامه و پشتوانه فرهنگی
وی درباره فایده میراث مکتوب برای انسان و دنیای معاصر، دکتر موحدی با تعریف میراث مکتوب به عنوان «شناسنامه» و «حافظه بلندمدت» ایرانیان، اظهار داشت: اگر ما فقط به فکر امروز و اکنون خود باشیم و از گذشته خود صرفنظر کنیم، آیندهای اصیل و درخشان نخواهیم داشت.
وی افزود: در عصر بحران هویت و سطحینگری ناشی از انفجار اطلاعات، میراث مکتوب به ما عمق، ریشه و اصالت میبخشد و ابزاری برای خودشناسی فرهنگی و دوری از الگوهای بیگانه است.
این استاد دانشگاه، میراث مکتوب را شاهچراغی برای دستیابی به ایدههای نو و پشتوانهای برای توسعه فرهنگی، اقتصادی و پایدار دانست و تأکید کرد: «در برابر تحریف تاریخ، ما میتوانیم به میراث گذشته که قابل انکار و تحریف نیست، اتکا کنیم. البته نباید در گذشته متوقف شویم؛ این گذشته باید به درد امروز ما بخورد.
در پاسخ به پرسش دوم درباره میزان توجه به انتشار و بازخوانی میراث مکتوب در ایران، دکتر موحدی با اشاره به کارهای خوب انجامشده در دهههای اخیر در زمینه فهرستنگاری و تصحیح متون، گفت: اما به هیچ وجه کافی نیست.
وی نبود سیاست واحد برای احیای میراث مکتوب، محدود شدن آن به کار تخصصی و عدم راهیابی به فرهنگ عمومی را از مشکلات اصلی برشمرد و افزود: زبان دشوار این متون و نبود شرح مناسب، باعث فاصله نسل امروز با این میراث شده است.
وی هشدار داد: متأسفانه برخی این میراث را کالایی مقدس و موزهای میبینند، نه منبعی زاینده برای بازاندیشی و تفکر نو. باید از این حالت خارج شود و به بخشی از تفکر جامعه تبدیل گردد.
دانشگاهها؛ بستر آموزش و پژوهش میانرشتهای
دکتر موحدی در پاسخ به پرسش سوم، نقش دانشگاهها را در آموزش و پژوهش مطالعات میراث مکتوب بسیار مؤثر دانست و پیشنهاد کرد: پایاننامههای مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری میتوانند به تصحیح نسخ خطی اختصاص یابد.» وی بر لزوم نگاه میانرشتهای به متون گذشته تأکید و بیان کرد: «باید از ترکیب فلسفه، ادبیات، تاریخ و جامعهشناسی برای تحلیل جدید متون استفاده کنیم. همچنین تولید محتوای دیجیتال، پادکست و برگزاری دورههای آزاد برای عموم مردم ضروری است.
در پاسخ به پرسش چهارم فراهمبودن زمینه دسترسی محققان به نسخ خطی، دکتر موحدی پاسخ خود را منفی عنوان کرد و گفت: متأسفانه مراحل عضویت، درخواست نسخه و تهیه کپی بسیار طولانی و حوصلهبر است. هر کتابخانه قاعده خاص خود را دارد و گاه به صورت سلیقهای عمل میکند.
وی ابراز نگرانی کرد که برخی کتابخانهها نسخههای «فاخر» را حتی برای نگاه کردن نیز در اختیار محققان قرار نمیدهند و افزود: «بروکراسی اداری و هزینههای زیاد، سد راه پژوهشگران این عرصه است.»
ضرورت تأسیس «بنیاد نسخههای خطی ایران»
دکتر موحدی با تأکید بر ضرورت تأسیس نهادی فراگیر با عنوان «بنیاد نسخههای خطی ایران»، گفت: وجود چنین نهادی بسیار ضروری است و دیر هم شده. جایی که همه نهادهای کوچک در تهران، قم، مشهد و… در آن جمع شوند و دادههای خود را به اشتراک بگذارند.» وی با بیان اینکه دیجیتالسازی و هوش مصنوعی سرعت کار را افزایش داده، اظهار امیدواری کرد که چنین بنیاد فراگیری به زودی تأسیس شود.
وی درباره معضل «چاپهای بازاری» متون، این پژوهشگر با تفکیک بین «تصحیح انتقادی» و «چاپ ساده برای معرفی اولیه»، گفت: لزوماً همه تصحیحها نباید انتقادی باشند؛ اما هیچگاه نباید متن غلط به مخاطب تحویل داد.» وی تأکید کرد: «باید میان چاپ معتبر و غیرعلمی فرق گذاشت. فرهنگسازی استفاده از چاپهای منقح باید از مدارس و دانشگاهها آغاز شود و در استنادهای دانشگاهی تنها به چاپهای معتبر ارجاع داده شود.
دکتر موحدی در ارزیابی نقش آیینهای بزرگداشت حامیان نسخ خطی (پرسش هفتم)، این گونه مراسم را لازم و درخور توسعه دانست و گفت: اگر بنیاد فراگیری برای نسخ خطی تشکیل شود، این آیینها نیز میتواند در حاشیه فعالیتهای آن تعریف شده و نقش ملی و حتی بینالمللی ایفا کند.
نظر شما