سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، سیاوش پارسامنش- سید حسن مُدَرّس‌ (۱۲۴۹ ش –۱۳۱۶ ش) فقیه و سیاست‌مدار شیعی بود. او از علمای برجسته اصفهان در دوران مشروطه به شمار می‌رفت و از جریان مشروطه‌خواهی حمایت می‌کرد. مدرس در دوره دوم مجلس، از سوی فقها به عنوان یکی از مجتهدانی برگزیده شد که طبق قانون اساسی مشروطه وظیفه داشتند بر تطابق مصوبات مجلس با شرع اسلام نظارت کنند.

او از دوره سوم تا دوره ششم نیز چهار دوره نماینده مردم تهران در مجلس شورای ملی بود. مدرس در دوران جنگ جهانی اول «کمیته دفاع ملی» را تشکیل داد و به قم مهاجرت کرد. وی به اقدامات رضاخان انتقاد داشت و در برابر او ایستادگی می‌کرد. در نهایت رضاخان او را تبعید کرد و به شهادت رساند. به مناسبت شهادت او، ۱۰ آذر در جمهوری اسلامی ایران «روز مجلس» نام‌گذاری شده است. در این‌باره با علی ططری، نویسنده و تاریخ‌پژوه، به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:

***

چقدر پارلمان و مجلس برای ما اهمیت دارد و چرا باید این روز را گرامی بداریم؟

نکته اینجاست که من واقعاً گلایه دارم؛ حتی رسانه‌ها و خودِ پارلمان ما نیز بیش از این می‌توانستند به آن توجه کنند. در روز مجلس، که در تقویم رسمی ما با شهادت شهید مدرس مصادف است، این مناسبت را گرامی می‌داریم، اما باید از چنین فرصت‌هایی استفاده کرد و نکات مهم را بیان نمود؛ نکاتی کاربردی که از نظر تاریخی اهمیت دارند و برای نسل‌های مختلف تأثیرگذار هستند.

این مناسبت‌ها باید بهانه‌ای برای پرداختن به مسائل مهمی باشند؛ موضوعاتی که واقعاً شایسته توجه‌اند. درباره مجلس نیز، همان‌طور که پیش‌تر گفتم، گلایه من این است که اکنون در صدوبیستمین سال تأسیس پارلمان در ایران قرار داریم، اما تنها به برخی از مناسبت‌ها بسنده می‌کنیم. هرچند در تقویم رسمی ثبت شده‌اند، اما به نظر من باید به این موضوع با گستردگی و توجه بسیار بیشتری پرداخته شود.

این یک افتخار است؛ یکصد و بیست سال تاریخ پارلمان در آسیا. ما در جهان پیشرو بودیم و از جمله کشورهایی هستیم که نهاد دموکراسی و قانون‌گذاری را پایه‌گذاری کردیم. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های تأسیس پارلمان ایران در سال ۱۲۸۵ این است که این نهاد توسط مردم بنیان گذاشته شد. در برخی کشورها، مانند ژاپن، پارلمان در پی تحولات انقلاب میجی و از سوی حکومت ایجاد شد؛ اما در ایران، این مردم بودند که مجلس را تأسیس کردند، به‌ویژه طبقه روشنفکران، روحانیان و تجار که نقش اصلی را در شکل‌گیری مجلس داشتند.

شایسته است که این مناسبت‌ها و سابقه دموکراسی و پارلمانتاریسم (parliamentarism) (مجلس‌محوری) را که در کشور داریم گرامی بداریم، نقاط قوت و ضعف خود را بشناسیم و جایگاه‌مان را ارزیابی کنیم؛ زیرا این بخش بسیار اهمیت دارد. همچنین باید به این پیشینه و پیشگامی در تاریخ دموکراسی و پارلمان در آسیا و ایجاد نهاد قانون‌گذاری افتخار کنیم. موضوع این است که ما در آسیا بی‌نظیر هستیم و حتی نمی‌توان گفت کم‌نظیر؛ این قدمت تاریخی ماست. همواره در مباحث تاریخی سه اصل قوام، قدرت و قدمت معیار قرار می‌گیرد و ما بر اساس این تاریخ، هر سه اصل را در اختیار داریم.

ما نمی‌خواهیم تاریخ‌سازی کنیم؛ بسیاری از کشورهای منطقه یا حتی جهان در تلاش هستند برای خود تاریخی بسازند، در حالی که چنین سوابقی را ندارند و به دنبال مستندات هستند. نقد من اینجاست که ما این تاریخ، این قدمت، قوام و قدرت را داریم، اما به آن نمی‌پردازیم. البته چنین مناسبت‌هایی فرصتی است تا عملکرد پارلمان و نهاد قانون‌گذاری خودمان را نیز مورد نقد و ارزیابی قرار دهیم.

با توجه به اینکه دهم آذرماه از سوی جمهوری اسلامی ایران روز مجلس نامگذاری شده است، نقش سیدحسن مدرس در مجلس چقدر مهم بود؟

ما یکصد و بیست سال تاریخ مجلس و پارلمان در ایران را پشت‌سر گذاشته‌ایم. پیش از انقلاب ۲۴ دوره مجلس و پس از انقلاب ۱۲ دوره داشته‌ایم؛ یعنی در مجموع ۳۶ دوره انتخابات و مجلس را تجربه کرده‌ایم. در طول این ادوار، نمایندگانی در مجلس حضور داشته‌اند که می‌توان گفت واقعاً نمایندگی مردم را بر عهده داشتند و مطالبات عموم و طبقات مختلف جامعه را بازتاب می‌دادند. یکی از این نمایندگان که به حق شایسته حضور در مجلس بود، به نظر من، سیدحسن مدرس است.

او به عنوان یک چهره علمی، بیش از هر چیز، وجاهت و اعتبار علمی داشت. تولیت مجلس سپه‌سالار در میدان بهارستان را بر عهده داشت و از حوزه مباحث دینی وارد عرصه سیاست شد و به عنوان شخصیتی موفق شناخته شد. در بسیاری از مباحث مجلس -چه در کمیسیون‌های تخصصی و چه در صحن علنی- حضور مؤثر داشت و در ادوار دوم، سوم، چهارم و پنجم مجلس شورای ملی نقش‌آفرینی می‌کرد. او در مقاطعی رئیس کمیسیون بود و به عنوان چهره‌ای متخصص و فعال شناخته می‌شد.

اگر امروز از او به عنوان نماد مجلس یاد می‌کنیم، به دلیل آن است که صدای حق، عدالت و مردم بود؛ صدای اقشاری که کمتر دیده می‌شدند، طبقات خاموشی که رسانه‌ای نداشتند. شخصیت شهید مدرس از این منظر شایسته احترام است و چه نیکوست که هر سال در این مناسبت، یاد کنیم از فداکاری‌هایی که نمایندگان و مردم، در طول این یکصد و بیست سال برای حفظ نهاد قانون‌گذاری انجام داده‌اند؛ نهادی که یکی از ارکان تاریخ دموکراسی و فرهنگ و تمدن ایرانی به شمار می‌آید.