سرویس دین و اندیشه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - عبدالله محمدی عضو هیئت علمی موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران؛ خطبه فدکیه را چونان بخوانیم که گویی در محضر حضرت زهرا (ص) حاضریم و او آسیب شناسی جامعه دینی را برایمان بازگو میکند. این خطبه در چه شرایطی ایراد شد؟

حضرت زهرا داغدار پیامبر (ص) (نه فقط عزادار پدر) و ظلم به وصی بودند (نه فقط شوهر) با بی مهری و خیانت بسیاری از خواص مواجه شدند، ولی ایشان زانوی غم بغل نگرفت، انزوا پیشه نکرد، درب خانه را به نشانه قهر نبست، منتظر دعوت دیگران نماند، روزها را به بهانه آماده نبودن شرایط از دست نداد بلکه تلاش کرد شرایط را عوض کرد، فعالانه وارد میدان شد، گریست اما گریه روشنگرانه، نه صرفاً از روی حزن.

فاطمیه بهترین فرصت است تا بدانیم بانوی دو عالم چگونه بن بست اجتماعی و رسانه ای را گشود، تهدید را به فرصت تبدیل کرد. او که حتی گریه اش در مسیر راه کاروانها و کنار بقیع بود و اذان بلال را هم به رسانه ای علیه نفاق مبدل ساخت.

خطبه فدکیه چند بخش اصلی دارد: بخشی به توحید و معارف حکمی اختصاص دارد، بخشی گلایه های حضرت از عموم مردم و بخش سوم خطاب به انصار است که حضرت ایشان را مخاطب قرار می دهد و به طور ویژه گفتوگو می کند که از شما انتظار بیشتری می رفت.

چرا حضرت مهاجرین را خطاب قرار ندادند؟ چون از ایشان انتظاری نبود. مهاجرین غالباً قبایل قریش بودند. روسای آنها نه زخمی برداشتند و نه کسی را کشتند. حتی آنان که زودتر ایمان آورده بودند هم با خطاب «فی قلوبهم مرض» قرآن مواجه شدند. سوره مدثر از نخستین سوره های نازل شده در روزهای نخست است که تعداد مسلمانان بسیار محدود است، ولی قرآن اشاره میکند که برخی از ایشان اخلاص در ایمان نداشتند.

مهاجرین چرا با خلافت امیرالمومنین (ع) مخالف بودند: ناراحتی از حکم الهی: امام علی (ع) از بیشتر آنان کشته گرفته بود. از بین هفتاد کشته بدر، سی و شش نفر را امام علی (ع) کشته بود و ایشان کینه از وی داشتند. به این باور نرسیدند که حکم الله باید جاری شود، چه در حق برادران ما یا دیگران. حضرت در جای دیگری اشاره کردند: فَأَوْدَعَ قُلُوبَهُمْ أَحْقاداً، بَدْرِیَّهً وَ خَیْبَرِیَّهً وَ حُنَیْنِیَّهً.

باندبازی و قبیله بازی: شعار مهم مهاجرین در سقیفه این بود که چرا باید هم پیغمبر از بنی هاشم باشد و هم خلیفه؟ باید از قبایل دیگر قریش خلیفه انتخاب شود. حتی برخی از بنی هاشم هم هنگام دفاع از حضرت، مساله ولایت الهی و غدیر را طرح نکردند، بلکه نگران «قبیله بنی هاشم» بودند.

حسادت: هر فضیلتی که از زبان پیامبر درباره حضرت علی (ع) بیان می شد، یاران مخلص مشعوف میشدند ولی منافقان بیشتر کینه به دل می‌گرفتند و دندانها را به هم می‌فشردند. همان طور که قرآن کریم برای مومنین شفا و رحمت است و برای کافرین خسارت.

آیا این سه ویژگی در بین ما هست؟ اگر نسبت به اجرای حکم الهی درباره خود یا اطرافیانمان ناراحت می‌شویم؛ یا به اجرای قانون در حق خود و اطرافیانمان راضی نیستیم، باید زنگ خطری را زودتر از زمان امتحان برای خود به صدا درآوریم.

اگر به جای اسلام دغدغه جناح و حزب داریم و به جای «حل مشکل اسلام و انقلاب» به فکر آنیم که «مشکل به نام ما حل شود» یا نام حزب و قبیله سیاسی ما پررنگ تر شود یا عنوان جلسه و مرکز ما برجسته شود، باید نگران ویژگی دوم باشیم.
در میان انصار و مهاجرین، مهاجرین کینه بیشتری نسبت به امام علی (ع) داشتند، به همین دلیل در جریان خطبه فدکیه حضرت زهرا (س) ایشان را شایسته خطاب خود ندانست ولی رو به انصار کرد و در عبارات مفصلی گلایه و عدم انتظار خویش را بازگو کرد.
در بحرانهای اجتماعی و کشاکش احساسات و هیجانات، دقت در تحلیل بیش از زمان‌های دیگر لازم است. اشتباه محاسباتی خواص خودی می‌تواند نتیجه ناگواری در تاریخ ایجاد کند. صرف حسن نیت کافی نیست، عمق تحلیل راهبردی و محاسبه چندین گام جلوتر ضروری است.