به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، هفته کتاب و کتابخوانی فرصتی است برای بازگشت به اهمیت آگاهی در جامعه؛ همان چیزی که شهید آیتالله دکتر بهشتی در جملهای بر آن تأکید میکند: «مبارزه فقط با اسلحه نیست. آگاهی مردم از صد لشکر قویتر است. امروز هم باید با تولید فکر، رسانه و اخلاق، چهره استکبار و صهیونیسم را رسوا کنیم.» این سخن، مرز نبرد نظامی و نبرد اندیشه را روشن میکند. در جهانی که ابزارهای تبلیغاتی استکبار با تحریف و وارونهنمایی حقیقت، ذهن ملتها را نشانه گرفتهاند، آگاهی همان سپری است که میتواند حقیقت را از انبوهی از روایتهای ساختگی بیرون بکشد و مانع فراموشی ارزشها شود.
آگاهی، حافظ هویت جمعی و خاطره تاریخی ملتهاست و کتاب بهترین ابزار برای تولید و حفظ این آگاهی به شمار میرود. کتابهای مستند و معتبر میتوانند حقیقت را در برابر تحریف حفظ کنند. بهویژه در حوزه دفاع مقدس که بخش مهمی از حافظه ملی ما را تشکیل میدهد؛ موضوعی که اگر ثبت نشود، در گذر زمان یا فراموش میشود یا روایتهای بیگانه جای آن را میگیرند. هشت سال دفاع مقدس تنها یک واقعه تاریخی نیست؛ سرمایهای ملی است که نیازمند مراقبت و بازخوانی دقیق است. بنابراین تقویت کتابخانههای تخصصی، گردآوری اسناد، دیجیتالسازی منابع، برگزاری نشستهای روایتمحور و ترغیب نسل جوان به مطالعه آثار دفاع مقدس، شکل واقعی مبارزه فکری با فراموشی و تحریف محسوب میشوند.
هفته کتاب و کتابخوانی، بهانهای شد تا پا در «کتابخانه تخصصی موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس» بگذاریم؛ مکانی که بخشی از حافظه مکتوب کشورمان را در خود جای داده است.
چهره پنهان پهلوی در کتابخانه
کتابخانه تخصصی موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، در دل باغموزهای قرار دارد که رد پای تاریخ ایران را در هر گوشهاش میتوان دید، مجموعهای فرهنگی در تهران که برای زنده نگهداشتن هویت تاریخی ملتمان شکل گرفته. این کتابخانه از سال ۱۳۸۹ با جمعآوری و ساماندهی منابع سرپا شد و در اردیبهشت ۱۳۹۲ بهطور رسمی افتتاح شد؛ اما امروز، بیش از آنکه فقط یک مخزن کتاب باشد، فضایی است که در هر راهرو آن میتوان لایههای مختلفی از تاریخ ایران را در آن دید و در هر قفسه، بخشی از این پازل بزرگ را پیدا کرد. از کنار هر قفسه که عبور میکنی، انگار وارد زمانهای مختلف میشوی. هر کدام از کتابها دریچهای است رو به یک روایت، یک چهره، یا یک روز سرنوشتساز در کشور.
کمی جلوتر، قفسهای قرار دارد که تاریخ انقلاب را از زاویه دورترین و نزدیکترین آدمهای پهلوی روایت میکند؛ از «حسرت آرزوهای بر بادرفته اشرف پهلوی» تا «کاخ تنهایی» و «خاطرات تاجالملوک». کمی آنطرفتر گویا اندرونی محمدرضا شاه در قفسهای جا خوش کرده است؛ از «ثریا رویایی که به کابوس مبدل شد» گرفته تا «فوزیه به روایت دیگر» و «من و فرح پهلوی». همه زنان سلطنت، با تمام رازها و ناگفتههایشان، در پیش روی مخاطب قرار دارد. در کنار آنها، قفسههایی نیز به چشم میخورد که به شخصیتهای سیاسی دوران پهلوی اختصاص دارد؛ از اسدالله علم گرفته تا «شاپور بختیار به روایت اسناد ساواک».
از دربار شاهنشاهی که عبور میکنیم، نگاهمان به اسم آشنا و البته سنگینی میافتد، ساواک. رد پای این دستگاه امنیتی مرموز پهلوی در کتابخانه کم نیست. از «ساواک، سازمان اطلاعات و امنیت کشور» گرفته تا «شکنجه به روایت شکنجهگران ساواک» و «انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک». هر جلد از آن، گوشهای از داستانهای پنهانمانده است که ما را با واقعیتهایی که کمتر شناخته شده روبهرو میکند.
موج آرام اما ماندگار انقلاب
کمی جلوتر که میرویم، به روزهای واپسین حکومت شاهنشاهی و تولد انقلاب نزدیک میشویم؛ در اینجا «اسنادی از واپسین سالهای حکومت پهلوی» دیده میشود تا «آخرین روزهای دربار شاه» و «تولد یک انقلاب».
وارد دنیای انقلاب اسلامی که میشویم، حرفها و ناگفتههای بسیاری وجود دارد. انقلاب را از زاویه مخالفان و موافقان آن میبینیم؛ از «گفتوگو با تاریخ: مصاحبه با دبیر اول حزب توده»، «حزب ایران نوین» و «حزب رستاخیز» تا «یاران امام خمینی در آینه اسناد» و «آشنایی با ماهیت انقلاب اسلامی».
اگر خوب به انقلاب اسلامی نگاه کنیم، درمییابیم که این موج تک بعدی نبود. برخی انقلابها مانند امواجی هستند که فقط سرعت دارند، گسترده میشوند، بزرگ میشوند اما عمق ندارند؛ چنین موجهایی دیر یا زود فروکش میکنند و نامی از آنها در تاریخ نمیماند. اما انقلاب اسلامی از آن دسته بود که به موازات گسترهاش، عمق مییافت. برخلاف امواج پرهیاهوی دیگر، آرام و مستمر رشد کرد و بر قوت و پشتوانهاش اضافه شد.
انقلاب یک موج زنده بود؛ یک جریان فکری و عقلانی که سه بعد داشت، عمق، زمان و گستره مکانی. پشتوانهاش اعتقادات و مباحث الهی بود، فلسفهاش قیام عاشورا و آموزههای مکتب اسلامی بود. انقلاب محدود به سال ۱۳۵۷ نبود؛ تأثیر آن هنوز در برخی کشورهای اسلامی دیده میشود. آخرین بعد، گستره مکانی انقلاب بود. انقلاب فقط محدود به کلانشهرها نبود؛ به تمام شهرها و روستاها رسید. در قفسههای پیش رو میتوانیم این گستره را ببینیم «انقلاب اسلامی در سیرجان»، «انقلاب اسلامی در شوشتر»، «انقلاب اسلامی در لارستان»، «انقلاب اسلامی در شهرستان میانه»، «انقلاب اسلامی در کاشان» و…
ردپای ارتش بعث در کتابخانه
انقلاب را پشت سر میگذاریم و حالا به هزارتوی دفاع مقدس میرسیم؛ هشت سال از تاریخ ایران که هر چه آن را ورق میزنیم، ناگفتههای جدیدی در دل خود دارد. در این قفسهها میتوان با «روزشمار جنگ ایران و عراق» دید که در هر روز جنگ چه گذشت؛ جنگی که از دید سیاستمداران با «برای تاریخ میگویم، خاطرات محسن رفیقدوست» و «تاملی در یادداشتهای آقای هاشمی»، و از نگاه فرماندهان با «تاریخ شفاهی دفاع مقدس، روایت حسین علایی» و «تاریخ شفاهی دفاع مقدس، روایت محسن رضایی» ثبت و ضبط شده است. هر عملیات دفاع مقدس داستانی برای خود دارد از «عملیات بیتالمقدس» و «عملیات مروارید» تا «عملیات کربلا»، «حماسه مجنون» و «عملیات خیبر». در هر کدام از این کتابها جزییات بسیاری از جنگ تحمیلی هشت ساله را میتوان دید.
حتی ردپای ارتش بعثی را میتوان در این کتابخانه دید. از «جنایتهای ما در خرمشهر؛ خاطرات افسران عراقی از خرمشهر» تا «اسراری از درون ارتش، عراق» همه تصویری چندلایه و کامل از جنگ به ما ارائه میدهند. جلوتر که میرویم، چهره زنانه جنگ را میبینیم؛ امدادگران، پرستاران، روایت دلتنگی مادران شهدا و صبوری و عشق همسران شهدا.
قدم که برمیداریم، وارد اردوگاههای بعثی میشویم؛ هر خاطرهای از آزادگان، تصویری جدید از اسارت و زندگی اردوگاهی را نشان میدهد. از «همه ما سرباز بودیم» تا «پاسیاد پسر خاک» که روایت سید آزادگان است و هنوز یاد و نامش جاری است. در «مطبخ»، آشپزخانهای که اسرای ایرانی آن را اداره میکردند و غذاها و حلواهایی که گاهاً به دور از چشم سربازان بعثی تهیه میشد. و در نهایت به «سید الاسرا»، خلبان آزاده حسین لشگری، میرسیم که ۱۸ سال در بند بعثیها به سر برد و نامش هنوز در تاریخ کشورمان حک شده است.
جبهه مشترک جهان اسلام
وقتی از بخش دفاع مقدس این کتابخانه عبور میکنیم و نگاهمان به قفسههای مربوط به وقایع جهان اسلام میافتد، بهخوبی میفهمیم که داستان مقاومت و ایستادگی در برابر ظلم فقط در مرزهای ایران روایت نمیشود؛ گویی یک جبهه مشترک و یک حقیقت مشترک در سراسر جهان اسلام جریان دارد.
در جبهه مقاومت، نخستین توقف ما در سرزمین فلسطین است؛ سرزمین مظلومی که سالهاست زیر سایه ظلم و تجاوز رژیم صهیونیستی ایستادگی میکند. کتابهایی دیده میشود که تلاش میکنند پرسشهای اساسی را روشن کنند «فلسطین مال کیست؟»، «سرنوشت فلسطین» چه خواهد شد؟ یا روایتی از نگاه رهبر انقلاب در «فلسطین از منظر آیتالله خامنهای رهبر معظم انقلاب اسلامی». همچنین کتاب «جنگ ۲۲ روزه غزه» روایت دقیقتر و جزئیتری از این نبرد نابرابر ارائه میدهد.
درست کنار این قفسهها، کتابهایی قرار گرفته که به اسرائیل از نگاه برخی یهودیان منتقد میپردازد؛ مانند نوشتههای ایلان پاپه در «ده غلط مشهور درباره اسرائیل» یا «بزرگترین زندان زمین» که از درون جامعه اسرائیل، واقعیت اشغالگری را روایت میکند.
در جایی از این قفسهها کتاب «حزبالله؛ حقایق و ابعاد» خودنمایی میکند، خواندن «ناگفتههای جنگ ۳۳ روزه» و «پشت صحنه سیاسی جنگ ۳۳ روزه» ما را با بخشی از تاریخ معاصر لبنان روبهرو میکند که بسیاری از جوانان امروز شاید آن را فقط از پشت قاب سخنرانیهای «سید عزیز»، سید حسن نصرالله، بشناسند؛ همان کسی که او را «زیور مقاومت» مینامند.
در قفسههای بعدی به سوریه میرسیم. در همین میان نام حاج قاسم سلیمانی از دل کتابها بیرون میزند؛ «حاج قاسمی که من میشناسم»، مردی که نامش با دمشق و حرم حضرت زینب (س) پیوند خورده بود؛ سرداری که زمانی «نامزد گلولهها» بود و در دل مردم «حبیب دلها» شد.
تاریخ ایران فراتر از مرزها
میان مجموعه گسترده کتابهای کتابخانه آنچه این بخش را متفاوت میکند، حضور کتابهای ترجمه شده به زبانهای انگلیسی، فرانسوی و عربی است؛ آثاری که روایتهای ایرانی را به مخاطبان فراملی میرسانند. در این میان کتابهایی چون «THE LIFE OF IMAM KHOMEINI» و چند عنوان دیگر با ترجمههای رسمی در قفسهها دیده میشود و نشان میدهد که بخش مهمی از این تاریخ، مرزهای ایران را هم پشت سرگذاشته است.
چند قدم جلوتر، تابلو زرد «پایاننامهها» خودنمایی میکند. جایی که پژوهشگران، اساتید و دانشجویان از مراجعهکنندگان پروپاقرص آن هستند و برای تکمیل تحقیقات تخصصی خود بارها به آن سر میزنند. این بخش یکی از گنجینههای غنی کتابخانه است؛ محلی که پایاننامههای دانشگاهی در حوزههای تاریخ، انقلاب، دفاع مقدس و مطالعات منطقهای در آن نگهداری میشود.
آرشیوهای ماندگار
در میان بیش از ۴۶ هزار عنوان منبع این کتابخانه، به راهرویی میرسیم که بوی کاغذهای قدیمی و نشریات آرشیوشده مشام را پر میکند. نشریاتی که سالها پیش چاپ شدهاند اما امروز همچنان برای پژوهشگران ارزشمندند؛ نشریاتی مرتبط با انقلاب اسلامی و دفاع مقدس. قفسهها، طبقهبهطبقه با این نشریات پُر شدهاند، از مجموعه قطور و صحافیشده «شاهد یاران»، تا تمام شمارههای نشریه «فکه»، «صف» و «سروش» که کنار هم چیده شدهاند و بخش مهمی از مطبوعات تاریخ معاصر را تشکیل میدهند.
همچنین کتابخانه تخصصی موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس در دنیای چندرسانهای هم فعال است. یکی از کارهای مهمی که این مرکز انجام میدهد؛ تولید کتابهای صوتی است؛ آثاری که بخشی از آنها هم بهصورت رایگان در اختیار نابینایان قرار میگیرد.
سیوسومین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران با شعار «بخوانیم برای ایران» از شنبه بیستوچهارم آبان (۱۴۰۴) آغاز شد و تا سیام آبان (۱۴۰۴) به کار خود ادامه خواهد داد.
نظر شما