سرویس نشر و فرهنگ خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، بهعنوان مهمترین و فراگیرترین رویداد فرهنگی کشور، در آستانه برگزاری چهلوسومین دوره خود قرار دارد؛ رویدادی که نهتنها ویترین کتابهای برگزیده یکسال نشر ایران است، بلکه شاخصی معتبر برای سنجش وضعیت پژوهش، تالیف و ترجمه در گستره تمدن ایرانی–اسلامی به شمار میآید. در گفتوگوی تفصیلی ایبنا با دبیر علمی این جایزه، جزئیات فرآیند داوری، سیاستهای شناسایی آثار و رویکرد دبیرخانه در انتخاب کتابهای برگزیده تشریح شده است.
در این گفتوگو، جایزه کتاب سال نه صرفاً یک آیین اختتامیه، بلکه فرآیندی پیوسته و یکساله معرفی میشود که از ماهها پیش از انتشار فراخوان آغاز شده و حتی پس از پایان هر دوره نیز متوقف نمیشود. دبیرخانه جایزه با اتکا به مخزن خانه کتاب و ادبیات ایران، پیشنهادهای مدیران گروههای تخصصی، رصد کتابشناسیها و نشریات علمی و نیز فراخوان عمومی، تلاش میکند هیچ اثر مهمی از جریان داوری کنار نماند.
دبیر علمی جایزه در گفتوگو با ایبنا، تصویر دقیقی از سازوکار داوری در ۷۰ گروه علمی ارائه میدهد؛ از علوم محض و انسانی گرفته تا علوم اسلامی. همچنین معیارهای امتیازدهی آثار تالیفی و ترجمه، تفاوت میان کتابهای برگزیده و تقدیری و مراحل «ریزش اولیه» تا داوری نهایی، بهروشنی توضیح داده شده است. تأکید اصلی دبیر علمی بر داوری منصفانه، دقیق و قابل دفاع است؛ داوریای که بتواند در برابر هر نقد و اعتراضی، بر پایه استدلال علمی از خود دفاع کند.
بخش دیگر گفتوگو به «بخش ویژه» چهلوسومین دوره جایزه کتاب سال اختصاص دارد؛ بخشی با عنوان «معارف نبوی» که به مناسبت هزار و پانصدمین سالگرد میلاد پیامبر اسلام (ص) طراحی شده است. در این بخش، آثار تالیفی و ترجمه جهان اسلام در حوزه سیره، تاریخ، شعر، پژوهشهای متنی و معارف اخلاقی و اعتقادی پیامبر اسلام (ص) بررسی خواهد شد؛ رویکردی که نشاندهنده تلاش ایران برای ایفای نقش محوری در این رویداد فرهنگی جهان اسلام است.
این گفتوگوی تفصیلی، در نهایت تصویری روشن از جایگاه جایزه کتاب سال بهعنوان آیینه نشر ایران، اهمیت اعتماد به داوران و مسئولیت سنگین دبیرخانه در صیانت از اعتبار این رویداد ملی ارائه میدهد.
- جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، در آستانه چهل و سوم قرار دارد. درباره برخی جزئیات و فرآیند داوری این رویداد بفرمایید.
اگر بگوییم برگزاری جایزه کتاب سال جمهموری اسلامی ایران، بزرگترین و مهمترین رویداد فرهنگی کشور است، قطعاً مجامله ندارد و حتماً گزافه نیست. بسیاری از کشورها، رویداد جایزه کتاب سال دارند و بهنوعی میراث مکتوب یکساله را داوری و ارزیابی و تامل میکنند. کتاب سال بهنوعی نشانگر حد و حدود حضور پژوهش و نگارش، در گستره تمدن کشور برگزار کننده است.
چهلوسومین دوره جایزه کتاب سال، و سیوسومین دوره جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی، با تمرکز بر آثار مکتوب ایران، ایرانی – اسلامی و اسلام برگزار خواهد شد. دبیرخانه جایزه کتاب سال، همه آثار منتشر شده طی یکسال در بازه زمانی فروردین تا پایان اسفندماه سال ۱۴۰۳ در دبیرخانه بررسی میشود؛ بهعبارت دیگر هیچ محدودیت زبانی و محتوایی و درونمایهای ندارد، یعنی علوم محض، علوم انسانی، علوم اسلامی و در قالب ۷۰ گروه.
چند سالی است که تاکید میشود، مولفان و مترجمان، ناشران و موسسات، براساس فراخوان به ارسال اثر به دبیرخانه، کتاب ارسال میکنند. خانه کتاب و ادبیات ایران از دو زاویه به جایزه کتاب سال توجه دارد؛ نخست بررسی کتابهای موجود در مخزن خانه کتاب و ادبیات ایران که طی یکسال منتشر شده است؛ علاوهبراین اعضای برّس، با پیشنهاد و راهنمایی اعضای مدیران و گروهها که نوعاً از فاضلان و محققان و اهل قلم رشته و بخشهای مختلف هستند، به دبیرخانه کتاب پیشنهاد میکنند.
بهعنوان مثال در مدت کوتاهی که بخش قرآن و حدیث بخشی به فهرست کتابهای جایزه کتاب سال اضافه شده که در فراخوان نیز وجود نداشت. در دورههای پیشین حتی اگر مجموعه کتابی که حتی ناشر ارسال نکرده بود در فهرست بررسیها قرار گرفت؛ چراکه اهمیت اثر را میدانستیم. اتفاقاً بهعنوان اثر برگزیده معرفی شد. بنابراین کتابها با رویکرد گسترده بررسی میشوند.
بعد از ریزش اولیه، در مرحله دوم، مجموعهای از آثار و میراث مکتوب مورد توجه قرار میگیرد که ارزش بررسی دقیقتر را دارد. مرحله بعد اینکه اگر اثر تالیفی بین ۹۰ تا ۱۰۰ امتیاز کسب کند، بهعنوان برگزیده و اگر بین ۸۰ تا ۹۰ امتیاز کسب کند، تقدیری خواهد شد. کتابهای برگزیده ترجمه نیز بین ۹۵ تا ۱۰۰ و تقدیریها بین ۸۵ تا ۹۵ تعیین شده است.
- بنابراین دبیرخانه کتاب سال برای شناسایی کتابهای منتشر شده فعال است.
قطعاً همینطور است، در واقع دبیرخانه کتاب سال، بعد از برگزاری اختتامیه، مقدمات بررسی کتابها برای دوره بعد را آغاز میکنند. بهعبارت دیگر قبل و بعد از انتشار فراخوان که نیمههای سال منتشر میشود، یک بخش درخورتوجهی کتاب در دبیرخانه شناسایی میشود. تا جایی که امکان دارد، با فراخوانها و اطلاعات فردی و علمی، کتابشناسیها و نشریاتی که بخشی از فعالیت آنها به حوزه کتابشناسی اختصاص دارد، تلاش میشود، کتابی از جریان بررسی دور نماند.
در مجموع به همه موسسات، مراکز پژوهشی، محققان، مولفان، مترجمان پیشنهاد میکنیم هر آنچه سال ۱۴۰۳ تولید کردهاند را ارسال کنند؛ به اجتهاد خودشان تکیه نکنند، شاید در بررسی دبیرخانه کتاب سال، اجتهاد متفاوتی ارائه شود. البته اگر یک کتاب از نگاه دبیرخانه دور ماند، یکسال، شانس تجدید دارد؛ بهعبارت دیگر اگر یک کتاب در سال ۱۴۰۲ بررسی نشده باشد و دبیرخانه از آن مطلع باشد، یکسال شانس بررسی دارد.
علاوهبراین اگر کسی بتواند استدلال کند، یک کتاب باید دوباره بررسی شود، دبیرخانه برای آن منطق دارد اما چنین وضعیتی را طی هفت دوره حضورم بهعنوان دبیرعلمی، شاهد نبودم، مگر یک یا دو داوری به چالش کشیده شد، اما نتیجه این شد که داوران جایزه کتاب سال، حقاً و انصافاً راه درستی را رفته بودند.
به مدیران گروههای مختلف، ضمن دست مریزاد، عرض میکنم تنها درخواست وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، معاون امور فرهنگی، من و مسئول دبیرخانه این است که کتابها را کماهوحقه بررسی شود تا اگر اعتراضی شد، بگوییم که به داورانمان اعتماد داریم و شما هم میتوانید پای داوریتان بایستید.
- چهلوسومین دوره جایزه کتاب سال، بخش ویژه خواهد داشت؟
هزار و پانصدمین سالگرد میلاد حضرت رسول (ص) موضوع خیلی مهمی است. استاد شهید مرتضی مطهری (ره) جشن پانزدهمین قرن بعثت پیامیر (ص) را در حسینیه ارشاد برگزار کردند. محصول این گرامیداشت، سه عنوان کتاب بسیار مهم ازجمله مجموعه دوجلدی «محمد خاتم پیامبران» و مجموعه شعر «بانگ تکبیر» منتشر شد.
اکنون در موضوع میلاد حضرت رسول الله (ص) که مربوط به جهان اسلام است، خوشبختانه ایران ورود جدی دارد و مرکزیت، اینجا است. گروهها فعال شدهاند و با عنوان «معارف نبوی»، جریانسازی شده؛ بنابراین هرآنکس که به رسولالله (ص) معتقد باشد و در بازه زمانی ۱۰ سال اخیر، کتاب تالیفی یا ترجمه، شعر، سیره، تاریخ یا تحقیق نصوص کهن که مرتبط با معارف نبوی یاشد، معارف علمی و اخلاقی و اعتقادی باشد بررسی میشود. البته جزئیات بیشتر درباره این بخش نیز به زودی اطلاعرسانی خواهد شد. فراخوان برای مشارکت در بخش ویژه، شامل جایزه کتاب سال و جایزه جهانی کتاب سال میشود. هرآنچه در جهان اسلام در این زمینه تولید شده باشد؛ ارزیابی خواهد شد.
نظرات