سرویس استانهای خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - حسین شکربیگی، شاعر و نویسنده: نوگرایی در شعر کردی جنوبی، ضرورتی تاریخی است. مجموعه شعر کردی خەولوان اثر جلیل صفربیگی، تلاشی آگاهانه برای عبور از ساختارهای تثبیتشده و دمیدن روحی تازه در کالبد زبان و فرم شعر کردی است. صفربیگی با اتکا به تجربه خود در شعر فارسی و شناخت گستردەاش به زبانی دست یافته که هم بومی است و هم مدرن. در این متن، ویژگیهای سبکی و زبانی خەولوان در سه حوزه «تحول در غزل»، «نوآوری واژگانی» و «بومیگرایی» بررسی میشود.
نوگرایی بهمثابه خطر و امکان
نوگرایی همواره در مرز میان خطر و امکان ایستاده است. شاعر نوگرا با هر تجربه تازه، سنت را به چالش میکشد از همین رو، ناگزیر با مقاومت مخاطب و گاه طرد از سوی جریانهای رسمی روبهرو میشود. در شعر فارسی، نیما یوشیج نمونه برجسته چنین گسستی است که توانست میان سنت و مدرنیته پلی تازه بزند.
شعر کردی جنوبی نیز، گرچه سابقهای کهن دارد، در دهههای اخیر با کوششهایی پراکنده برای نوآوری روبهرو بوده است. اما خەولوان از نخستین تجربههای شعر کلاسیک کردی است که این حرکت را به شکلی منسجم و اندیشیده سامان میدهد؛ تجربهای که زبان کردی جنوبی را از درون متحول میسازد.
غزل در خەولوان: از تکمضمونی تا چندمضمونی
در سنت شعر کردی جنوبی، غزل غالباً محدود به بیان عواطف عاشقانه بوده است. صفربیگی در خەولوان با عبور از این قاعده، غزل را به میدان اندیشه و اجتماع وارد میکند. او در عین حفظ موسیقی درونی، چند لایهگی معنایی را جانشین تکمضمونی سنتی کرده است:
هەرچەن ک زێمم وازە وَلێ جاڕ نیەکیشم
خوا کەن دەمل زمم و هاوار نیەکیشم
هەرچەن سەینی کەێ سەرم ئەڵ بان لەش خوەم
مەنسوور نیمم، منەتدار نیەکیشم
شان وە دەنگ کەس م نیەکەمەێ پلە ئڕا خوەم
تا خوەم بچمەو بان کەسێ و ئە خوار نیەکیشم
در چنین ابیاتی، غزل از حالت گفتوگوی عاشق و معشوق خارج شده و به گفتوگویی میان انسان و جهان تبدیل میشود. از حیث سبکشناختی، صفربیگی در غزلهای خود، تلفیقی از سبکهای عراقی و هندی را به کار گرفته است. نازکخیالی سبک هندی با شفافیت زبانی سبک عراقی در هم آمیخته و نتیجه، زبانی است روشن و تأملبرانگیز.
برای مثال در ابیات زیر:
دڵەکم دەێ کە دە خوەم مەرگ بخەێگم ئەو خوار
چگەسەو بان دە جەسەم مەرگ، بخەێگم ئەو خوار
منمە سان سیەێ ک هە پلم دەێگ وە زوور
سووک خوەم چنە کەم، مەرگ بخەێگم ئەو خوار
یا در جایی دیگر:
چەنێ بێارێ خەنگ وە لێو مەردم وە دڵ پڕ خون
چەنێ بایەد دە نام خوەێ بسوزێ دەلقەک تەنیای
وەنێگۊ عشق دەێ بانە ک ڕشیانە ملێ یەێ ڕووژ
یەکێ تێشگ دە گیانێ دا، یەکێ دێرێ زخاڵێکەێ
در این نمونهها، شاعر همزمان از ظرفیت عاطفی، عرفانی و اجتماعیِ زبان استفاده کرده است.
سپیدسرایی در غزل: عبور از تقارن سنتی
صفربیگی در بخشی از غزلهای خود، منطق شعر سپید را وارد ساختار غزل کرده است. در این نوع از غزل، سطر به جای بیت مینشیند و ریتم آزاد جایگزین تقارن سنتی میشود. برای مثال:
چم سەرێ دێم و دە ئازادی و حالی پرسم
قەفەسێگم پەڕ و باڵێ کەمە وەر دێم ئەو دەر
چم گوپێ ئاو بونجم دە کیەنیی لێوێ
خەرگێگم ک سفاڵێ کەمە وەر دێم ئە و دەر
و یا:
چگنم م، قەتار هادە وەرم
چەنە ئەسپێ بوخار هادە وەرم
کاج دەرزن دە نام گیان و لەشم
سەد قڵا قیڕ قاڕ ها دە وەرم
در این نمونهها، معنا از دل فرم زاده میشود و قافیه، نه هدف نهایی، بلکه بخشی از آهنگ درونی شعر است.
نوآوریهای زبانی و واژگانی
از شاخصترین ویژگیهای خەولوان، توانایی شاعر در گسترش مرزهای زبان است. صفربیگی با خلق ترکیبها و مصدرهای تازه، ظرفیت تداعی و موسیقی در زبان کردی جنوبی را افزایش داده است.
م ئەو مەمنووعەمە ک کەس نەبایەد دە قەرەێ م باێ دە باخ ئاسمان سێفیمە، دەێ خاکە ئەناریمە
در این بیت، واژگانتازهای چون «سێفیمە» و «ئەناریمە» ضمن حفظ ریتم، بار تصویری و نمادین شعر را افزایش میدهند.
یا در غزلی دیگر:
مێەێگم دە قەپ گورگەو سەنن یەشەو لەش زامم
پەڵنگ کەێ بوو وەماو کەێ؟ دەێ پەڕ پەچیە، گەماڵینم
در اینجا، شاعر با آمیختن ریشههای کهن زبانی و ساختن مصدرهای ابداعی، جهان واژگان کردی را از بستهبودن به گشودگی میرساند.
بومیگرایی و جهانبینی کردی
نوگرایی در خەولوان نه انقطاع از سنت، بلکه گفتوگویی خلاق با آن است. صفربیگی در عین مدرن بودن، ریشه در هویت کردی خود دارد. این هویت، نه به صورت شعار، بلکه در بافت زبانی و جهانبینی شعر جاری است.
سەرەتر دە تەمام گەورە خاتۊنەیل کوردستان
م سۊن کوردە ماڵان بۊمە صاحب سەروەنێ بۊمە
در اینجا، تعلق به سرزمین و زبان، در تاروپود ریتم و نحو شعر تنیده شده است. شاعر با زبانی بومی، جهانی میاندیشد و به این ترتیب، شعر کردی را از اقلیم محلی به افق انسانی ارتقاء میدهد.
رباعی و «چوارینە»: استمرار تجربه فارسی در افق کردی
جلیل صفربیگی در شعر فارسی از شناختهشدهترین چهرههای رباعیسرایی معاصر است. ورود او به شعر کردی نیز از همین مسیر آغاز میشود. رباعیهای کردی خەولوان که او آنها را «چوارینە» نامیده، نمونهای از بومیسازی موفق قالب کلاسیک در زبان کردی است.
این «چوارینە» ها واجد ایجاز اندیشمندانه و زبان صیقلخوردهاند و نشان میدهند که چگونه میتوان تجربه فارسی را در اقلیم کردی بازآفرینی کرد، بدون آنکه به تقلید افتاد.
صفربیگی همچنین قالب ابداعی خود نو رباعی را در شعر کردی جنوبی آوردە و چونان هدیەای آن را بە شعر کردی تقدیم کردە است.
بررسی رباعیها و نورباعی مجموعه خەولوان مجال دیگری میطلبد و در این مطلب کوتاە صرفاً بە غزل های مجموعه خەولوان پرداختە شدە است.
مجموعه خەولوان را باید یکی از تجربههای جدی در مسیر نوسازی شعر کردی جنوبی دانست. صفربیگی با ترکیب سنت و نوگرایی، غزل و سپید و بومیگرایی و جهاننگری، افقی تازه پیش روی شعر کردی گشوده است. خەولوان نشان میدهد که نوآوری، اگر با آگاهی از سنت همراه شود، میتواند نه تهدید، بلکه ضامن تداوم حیات زبان و شعر باشد.
به گزارش ایبنا؛ نشر باشور مجموعه شعر کردی خهولوان سروده جلیل صفربیگی را در روزهای اخیر چاپ و منتشر کرده است.
نظر شما