سرویس مدیریت کتاب خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): صنعت چاپ در ایران در مقطع تازهای از حیات خود قرار گرفته است؛ صنعتی که از یکسو سابقهای بیش از یک قرن در خدمت به نشر و فرهنگ دارد و از سوی دیگر امروز با چالشهایی چون وابستگی به واردات، فرسودگی ماشینآلات و کمبود نیروی متخصص روبهروست. گفتوگوهای اخیر مدیرکل دفتر امور چاپ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با ایبنا، از ارادهای جدی برای بازتعریف جایگاه این صنعت در اقتصاد و فرهنگ کشور خبر میدهد.
یکی از مهمترین اقدامات دولت چهاردهم، کاهش واردات کالاهای چاپی غیرضروری است. براساس آمار، تنها در فاصله اسفند ۱۴۰۳ تا مرداد ۱۴۰۴ میزان واردات محصولات چاپی به ۵ هزار و ۵۰۰ تن رسیده که در مقایسه با دوره مشابه سال قبل، کاهش ۴۵ درصدی را نشان میدهد. این کاهش نهتنها به معنای حمایت عملی از تولید داخلی است بلکه پیامدهایی چون جلوگیری از خروج ارز، اشتغالزایی و افزایش گردش مالی در کشور را نیز به دنبال دارد.
در کنار این سیاست، موضوع توسعه صادرات نیز در اولویت قرار گرفته است. افغانستان و عراق، همچنان اصلیترین مقاصد محصولات چاپی ایراناند و قرار است با امضای تفاهمنامه مشترک با وزارت صمت، موانع صادراتی ازجمله مسائل گمرکی برطرف شود. نگاه تازهای نیز به نقش صنعت چاپ در دیپلماسی فرهنگی شکل گرفته است؛ چاپ بهعنوان ابزاری نرم و اثرگذار که میتواند پیامهای تمدنی و فرهنگی ایران را به جهان منتقل کند.
با این حال، موانع همچنان جدی است. از یک سو، بیش از ۸۵ درصد مواد اولیه چاپ همچنان وارداتی است و نیاز به حمایت از شرکتهای دانشبنیان بیش از هر زمان احساس میشود. از سوی دیگر، موضوع فرسودگی ماشینآلات و خلأهای آموزشی، آینده صنعت را تهدید میکند. برای حل این مسائل، برنامههایی همچون بازگرداندن بخشی از اختیارات نظارتی به وزارت فرهنگ، ایجاد رشته چاپ در هنرستانها و اعطای وام برای نوسازی تجهیزات پیشبینی شده است.
مجموعه این تحولات نشان میدهد صنعت چاپ ایران در حال گذار از یک نگاه سنتی به جایگاهی استراتژیک است؛ صنعتی که اگر سیاستهای جدید بهدرستی پیگیری شوند، میتواند هم به رشد اقتصادی کشور کمک کند، هم به تقویت هویت و قدرت نرم ایران در منطقه و جهان یاری رساند.
- از زمان حضور در دفتر امور چاپ و نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، بر طرح راهحل برای مسئله، واردات کالاهای غیرضرور چاپی به کشور، تاکید داشتید. درباره جدیدترین آمار واردات محصولات چاپی بفرمایید.
به استناد قوانین بالادستی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، متولی صنعت چاپ و صنایع وابسته معرفی شده؛ بنابراین تولیت صنعت چاپ به وزارت فرهنگ سپرده شده است. علاوه بر، امور اداری مثل صدور مجوز و نظارت، در دولت چهاردهم به این جمعبندی رسیدیم که یکی از موضوعات موثر بر توسعه صنعت چاپ کشور، کاهش واردات محصولات چاپی همچنین آمادهسازی زیرساختهای لازم برای صادرات است.
سال گذشته، حدود ۴۶ هزار تنُ، محصولات چاپی به کشور وارد شده است؛ درحالی که در زمینه تولید محصولات چاپی وضعیت خوبی داریم؛ البته شاید در بُعد صنعتی، ماشینآلات بهروز نداشته باشیم اما کارکنان شریف و مدیران دلسوزی داریم که پای کار ایستادهاند و به همین دلیل حرفهای زیادی برای گفتن هست.
سعی کردیم با نگاه و نظارت دقیق و عاقلانه و تدبیر لازم به سمت کاهش محصولات چاپی برویم، تمام تلاش خود را به کار خواهیم بست تا در گام نخست و سال اول، ۴۰ درصد از واردات را کاهش دهیم. طبق آمار از اول اسفند ۱۴۰۳ تا ۱۱ مرداد ۱۴۰۴ حدود ۵هزار و ۵۰۰ تن واردات داشتیم که در مقایسه با سال گذشته در همین تاریخ، حدود ۴۵ درصد کاهش را نشان میدهد. کاهش حجم واردات در درازمدت به افزایش توان تولید داخل کمک میکند و موجب حرکت چرخهای تولید میشود. کاهش خروج ارز از کشور، اشتغالزایی و افزایش گردش مالی نیز از دیگر ثمرات این رویکرد است.
- برنامه دفتر چاپ برای افزایش صادرات چیست؟
بیشترین مقاصد صادرات محصولات چاپی ایران، افغانستان و عراق هستند. برای افزایش صادرات، برنامههای مختلفی، در دستور کار قرار دادیم. با سازمان توسعه تجارت جلسه خوبی داشتیم. تعدادی از مسئولان چاپخانههای بزرگ کشور را دعوت و مسائل و مشکلات صادرات را بررسی کردیم، در این حوزه، مشکلات مختلف بررسی و در حال آمادهُسازی تفاهمنامه مشترک با وزارت صمت با عنوان «تسهیل صادرات محصولات چاپی» هستیم که بعد از تایید نهایی دفاتر حقوقی دو وزارتخانه، به مرحله اجرا میرسد. علاوه بر این معتقدیم، میتوان از ظرفیت صنعت چاپ در تقویت دیپلماسی فرهنگی استفاده کرد. صنعت چاپ، نهتنها ابزار انتقال دانش و هنر است؛ بلکه بهعنوان یک زیرساخت استراتژیک در دیپلماسی فرهنگی عمل میکند. این صنعت به کشورها کمک میکند با استفاده از قدرت نرم، تصویر مثبت، هویت فرهنگی و پیامهای تمدنی، خود را در عرصه جهانی بازتاب دهند و ارتباطات پایدار با ملتهای دیگر ایجاد کنند.
- اما صادرکنندگان محصولات چاپی در زمینه ترخیص ماشینآلات، مشکلاتی دارند، برای رفع این مسئله چه تمهیدی اندیشیدهاید؟
همه مشکلات در حوزه صادرات، در تعامل با تشکلها و افراد فعال در حوزه صادرات محصولات چاپی، شناسایی شدهاند و در تفاهمنامه «تسهیل صادرات محصولات چاپی» به آن اشاره کردم. همه موضوعات، مسائل و مشکلات را بررسی کردیم که تسهیل امور گمرکی، یکی از آنها است. امیدوارم با امضای این تفاهمنامه بخش زیادی از مشکلات فعالان صنفی مرتفع شود.
- جریان واردات ماشینآلات چاپ، زیرنظر وزارت صمت انجام میشود، با چالشها و مشکلات زیادی روبهرو است، آیا قرار است تغییری در این روند ایجاد شود؟
به استناد دستورالعملها و آییننامههای موجود، خرید، فروش و نقل و انتقال ماشینهای چاپ باید با تایید و نظارت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باشد. سالهای گذشته طبق تفاهمنامه وزارتخانههای صمت و فرهنگ، این نظارت به وزارت صمت واگذار شد و اکنون بعد از سالها اجرایی شدن آن طی جلساتی که با کارشناسان، مدیران و پیشکسوتان صنعت داشتیم، اذعان کردند که تغییر خاصی انجام نشده و چه بسا، اوضاع بدتر شده است.
از این منظر که در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نظارت دقیقی بر ماشینآلات چاپ از نظر سال ساخت و ترخیص ماشینها انجام میشد و دفاتر چاپ استانها مطلع میشدند که چه دستگاهی به چه چاپخانهای وارد شده و از زمان ثبت سفارش تا صدور شناسنامه ماشین و نصب در چاپخانه، نظارت کامل وجود داشت اما اکنون نسبت به این رویه کماطلاع هستیم و همین مسئله به برخی قاچاقها دامن زد؛ زیرا برخی چاپخانهنماها که در این حوزه فعالیت دارند، متاسفانه کارهای قاچاق برندهای اصلی را چاپ میکنند که بخش عمده دلیل آن عدم شناسایی و نظارت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به واردات ماشینآلات است. اگر نمونه جعبهای را در شهرستانی ببینیم به خوبی میدانیم که کدام چاپخانه ظرفیت چاپ و تولید آن را دارد اما با توجه به اینکه ترخیص ماشینها در وزارت صمت انجام میشود، کار برای ما سخت شده است.
پیگیریهایی برای برگشت این اختیار انجام شده و رایزنیهایی با همکارانمان در وزارت صمت داشتیم؛ کار تا جای خوبی پیش رفت و وزارت صمت متقاعد شده که وزارت فرهنگ هم باید در واردات ماشینهای چاپ نقش داشته باشد؛ البته برگشت این اختیار سخت است اما با پیگیریهای معاون امور فرهنگی و همراهی و همدلی دوستان در وزارت صمت، امید است بتوانیم در آینده نظارت نسبی بر واردات ماشینآلات چاپ به کشور داشته باشیم.
- بیش از ۸۵ درصد مواد اولیه مورد نیاز صنعت چاپ در کشور وارداتی است. برخی شرکتهای دانشبنیان با ورود به این حوزه تلاشهای خوبی داشتند، برنامه دفتر چاپ برای حمایت و فعالیت این مجموعهها چیست؟
جلساتی با معاون علمی و فناوری رئیس جمهور داشتیم و بنا داریم فهرستی از شرکتهای دانشبنیان که در حوزه صنعت چاپ و حِرَفِ وابسته فعال هستند، جمعبندی کنیم، نگاه این است که بین شرکتهای دانشبنیان و تشکلهای صنفی که مصرفکننده ملزومات هستند، فضای قرابتی نزدیکی وجود ندارد، دو مجموعه کاملاً ناشناخته از هم هستند. علاوه براین جوانان زیادی با امید و انگیزه فعالیتهای خوبی دارند. همچنین برخی چاپخانهها و شرکتهای تعاونی مصرفکننده ملزومات اولیه چاپ، از ظرفیت این مجموعهها مطلع نیستند. امیدوارم به زودی با آمادهسازی فهرست این شرکتها تعامل و همکاری خوبی بین دو مجموعه ایجاد شود، همانطور که پیش از این هم گفته بودم وظیفه ما تسهیلگری و آمادهسازی زیرساختهای لازم برای فعالان صنفی است، در این حوزه نیز رویه همینطور خواهد بود.
- یکی از چالشهای جدی فعالان صنعت چاپ بحث آموزش نیروی انسانی و کمبود مراجع و مراکز تخصصی در این حوزه است. راهکار دفتر چاپ برای بهبود این وضعیت چیست؟
در حوزه آموزش دانشگاهی، فقط مرکز علمی و کاربردی واحد ۳۰ فعال است، اما بهنظرم در این حوزه نیاز داریم تا در مقاطع هنرستان نیرو پرورش دهیم، در این بخش نیز رایزنیهای خوبی با همکاران خود در معاونت هنری داشتیم. هنرستان هنرهای زیبا، یکی از ظرفیتهای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حوزه آموزش به شمار میآید، به همین دلیل در یک جمعبندی نهایی به این نتیجه رسیدیم که رشته چاپ برای پسران راهاندازی شود، در گام نخست شش استان را به عنوان مراکز آموزشی پیشنهاد دادیم که بنظر میرسد استان تهران قطعی و نهایی شده است زیرا نیروی انسانی مورد نیاز ما در چاپخانهها افراد متخصص هستند که بنظرم در هنرستانها خروجی بهتری خواهند داشت.
- بهروزرسانی ماشینآلات صنعت چاپ یکی از دغدغههای جدی فعالان صنعت چاپ است، در این بخش آیا در آستانه ۱۱ شهریور میتوان نوید و خبر خوبی به فعالان صنعت چاپ داد؟
بهتازگی رایزنیهای خوبی با یکی از بانکهای معتبر انجام شده و قرار است، برای نوسازی و تجهیز ماشینهای چاپ، وام در اختیار چاپخانهها قرار گیرد که به زودی پس از عقد تفاهمنامههای همکاری، خبر به اطلاع صنف چاپ خواهد رسید.
نظر شما