سرویس استانهای خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): قم، شهری که سالها به عنوان یکی از مراکز فرهنگی و مذهبی ایران شناخته شده، این روزها با چالش جدی در زمینه ترویج فرهنگ کتابخوانی مواجه است. همزمان با هفته کتاب و کتابخوانی، شورای اسلامی شهر قم، به ویژه کمیسیون فرهنگی اجتماعی آن، چندین مصوبه مهم را برای احیای فرهنگ مطالعه در دستور کار قرار داد.
مصطفی ملایی، رئیس کمیسیون فرهنگی شورای شهر قم، با تأکید بر اهمیت این حوزه، از برنامههایی چون اکران طرحهای گرافیکی در نگارگذر خیابان صفائیه، حمایت از چاپ کتابهای فرهنگی و تدوین کتاب «کلاس شهر» برای آموزش مفاهیم شهروندی به کودکان سخن گفت. او معتقد است که این اقدامات گامهای موثری برای ارتقای فرهنگ مطالعه در قم هستند.
اما واقعیتهای میدانی و نظرات کارشناسان نشان میدهد که این مصوبات، هرچند ارزشمند، تنها نقطه شروعی ابتداییاند و برای تغییر واقعی باید رویکردهای بنیادینتری اتخاذ شود.
مجید جلیسه، مدیر مؤسسه بیاض و انتشارات وراقان و از فعالان عرصه نشر در قم، ضمن ابراز نگرانی از وضعیت فعلی کتابخوانی، آن را نتیجه نگاه سطحی و تشریفاتی مدیریت شهری و دستگاههای فرهنگی میداند. او میگوید: مشکل کتابخوانی در قم و کل کشور ریشهای است و نمیتوان آن را با چند برنامه فصلی یا نمایشگاههای کتاب حل کرد.
جلیسه به تغییر ساختار اداری کتابخانههای عمومی اشاره کرد و توضیح داد: زمانی کتابخانههای زیر نظر شهرداری بودند و به همین دلیل منابع مالی و پشتیبانی برای توسعه آنها بیشتر بود، اما انتقال این مسئولیت به وزارت فرهنگ و ارشاد موجب شده که شهرداری انگیزهای برای سرمایهگذاری در کتابخانهها نداشته باشد. نتیجه این تغییر، کاهش دسترسی شهروندان، به خصوص در مناطق حاشیهای، به کتابخانههای استاندارد و قابل استفاده است.
او معتقد است: توسعه فرهنگ مطالعه در قم تنها با برنامهریزی بلندمدت و نگاه جامع فرهنگی محقق میشود.
جلیسه تأکید کرد: شهرداری باید فراتر از اقدامات تبلیغاتی و نمایشگاههای مقطعی عمل کند و ساختارهای فرهنگی را تقویت کند. تجربه جهانی مانند کتابخانه گوتنبرگ در سوئد نشان میدهد که همکاری بین نهادهای شهری و مردم چقدر میتواند مؤثر باشد.
از سوی دیگر، مصطفی ملایی رئیس کمیسیون فرهنگی شورای شهر نیز با پذیرش نقدها میگوید که هنوز راه طولانی در پیش است و مصوبات فعلی فقط نقطه شروع هستند. او به افزایش بودجه کتابخانهها و پروژههای طراحی کتابخانه جامع اشاره کرد و افزود: این اقدامات در کنار چاپ کتابهای مرتبط با هویت فرهنگی شهر، میتواند مطالعه را به بخشی از زندگی روزمره مردم تبدیل کند.
اما به نظر میرسد مشکل اصلی تنها منابع مالی نیست. فقدان هماهنگی عمیق بین نهادهای مختلف فرهنگی و مدیریت شهری، نبود نگاه استراتژیک و همافزایی، بزرگترین موانع محسوب میشوند. مجید جلیسه به صراحت میگوید: تا زمانی که میان شهرداری، اداره فرهنگ و ارشاد، آموزش و پرورش و نهادهای کتابخانهای همکاری واقعی شکل نگیرد، هر بودجه و برنامهای بیثمر خواهد ماند.
او همچنین نسبت به تأثیر منفی برخی فعالیتهای تجاری بر فضای کتابخوانی هشدار داد و گفت: نمایشگاههای کتاب باید طوری طراحی شوند که به جای ایجاد رقابت نابرابر، به حمایت از نشر و کتابفروشان محلی کمک کنند. پیشنهاد میکنم برنامههای فرهنگی به گونهای باشند که کتابخوانی به یک عادت مستمر و همگانی تبدیل شود، نه تنها در مناسبتهای محدود.
مصطفی ملایی رئیس کمیسیون فرهنگی شورای شهر نیز بر نقش آموزش کودکان و نوجوانان تاکید ویژه کرد و به تدوین کتاب «کلاس شهر» به عنوان نمونهای از تلاشهای شورای شهر اشاره کرد. این کتاب با همکاری کارشناسان فرهنگی و آموزش و پرورش تهیه میشود تا مفاهیم شهروندی و اجتماعی را به شیوهای ساده و جذاب به دانشآموزان آموزش دهد. او باور دارد این گام میتواند به تربیت نسلی کمک کند که کتابخوانی را جزو اولویتهای زندگی خود قرار دهد.
در حالی که قم به «شهر هزار کتابخانه» مشهور است، دسترسی آسان به کتابخانههای عمومی در بسیاری از محلهها هنوز برقرار نیست و فضای شهری به اندازه کافی کتابدوست نیست. این تضاد بین ظرفیتهای فرهنگی و واقعیتهای اجرایی، چالشی است که مسئولان و کارشناسان بارها به آن اشاره کردهاند.
گرچه شورای شهر قم گامهای اولیه را برداشته، اما تحقق توسعه واقعی فرهنگ کتابخوانی نیازمند تغییر نگرش و همکاری گستردهتر بین دستگاههای مختلف است. بازگرداندن کتابخانهها به زیرمجموعه شهرداری، تخصیص بودجههای پایدار، توسعه کتابخانههای محلهای و برگزاری برنامههای مستمر فرهنگی از جمله اقداماتی است که میتواند وضعیت را بهبود بخشد.
فراتر از امکانات فیزیکی، تقویت فضای فرهنگی، ایجاد انگیزه و فراهم کردن فرصتهای واقعی برای آشنایی و تعامل مستمر با کتاب، ضرورت دارد. در این میان نقش رسانهها، مدارس، نهادهای مردمی و فعالان حوزه نشر بسیار کلیدی است.
در پایان، باید گفت که چراغ کتابخوانی در قم هنوز کمفروغ است و برای روشنتر شدن این چراغ، تلاش، اراده و برنامهریزی منسجم و همگرا در سطح کلان و محلی ضروری است. این مسیر طولانی، اما شدنی است، اگر همه دست به دست هم دهند و فرهنگ مطالعه را فراتر از یک شعار ببینند؛ فرهنگی که زیربنای توسعه و پیشرفت همه جانبه جامعه است.
نظر شما