سرویس ادبیات خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، ساحل رضائی: محمدرضا صبوریان سال ۱۳۸۰ در مشهد به دنیا آمده و سرودن شعر را از سال ۱۳۹۸، با شرکت در جلسات هفتگی شعر مشهد آغاز کرده است. او اکنون دانشجوی کارشناسی ارشد رشته «مدیریت رسانه» در دانشگاه تهران است. اولین مجموعه شعر این شاعر جوان، به تازگی با عنوان «نقشه رنج»، توسط انتشارات «نزدیکتر» چاپ و منتشر شده است. «نقشه رنج» یک مجموعه شعر محاوره است که امسال، در نمایشگاه کتاب تهران هم با استقبال بسیار خوبی از سوی مخاطبان رو به رو شد و تا مرز رسیدن به چاپ دوم پیش رفت. به همین منظور، با این شاعر جوان در خصوص فعالیتهای فرهنگی و ادبیاش، وضعیت کنونی شعر و ادب خراسان و همچنین تفاوتهای شعر محاوره با ترانه گفتوگویی داشتیم.
«طرح جلد» و «نام» دو عنصر مهم در جذب مخاطب
محمدرضا صبوریان در رابطه با چرایی انتخاب نام «نقشه رنج» برای مجموعه شعرش گفت: از آنجایی که دو عنصر مهم «طرح جلد» و «نام کتاب» از مهمترین عناصری هستند که مخاطب را در مواجهه اولیه با کتاب ترغیب به خرید و خواندن آن میکنند، برای انتخاب نام کتابم بسیار حساسیت به خرج دادم.
وی ادامه داد: ما همیشه برای فروش کتابهای شعرمان دو قشر مخاطب داریم؛ قشر مخاطب عام و قشر مخاطب خاص. مخاطب خاص کسی است که شاعر را میشناسد و با توجه به شناخت از شاعر و همچنین اشعار او کتابش را تهیه میکند، اما مخاطب عام کسی است که در مرحله اول در کتابفروشی یا نمایشگاه کتاب به نام، جلد و صفحات کتاب توجه میکند. اگر خوشش آمد آن کتاب را میخرد، اگر هم خوشش نیامد خیر. بنابراین دنبال نامی بودم که بتواند توجه مخاطب عام را هم در مواجهه اولیه جلب کند و در نهایت پس از مشورتهای زیاد از بین گزینههای مختلف، نام «نقشه رنج» را که از یک شعر داخل کتاب برگرفته شده است برای کتابم برگزیدم.
صبوریان خاطرنشان کرد: از شاعران بسیاری مانند کسری بختیاریان، امید روزبه، احمد امیرخلیلی، امیرسیاوش مرزبان و… در مسیر سرودن مواردی آموختم اما «غلامرضا طریقی» تنها کسی بود که علاوه بر همراهی همیشگی و آموختن بسیار از او، به عنوان استاد و بزرگتر، قبل از چاپ کتاب تمام اشعار کتاب را مطالعه کرد و در خصوص هر شعر نظراتش را برای ویرایش نهایی ارائه داد که جا دارد از او تشکر و قدردانی کنم.
در «نقشه رنج» از موضوعهای متنوع استفاده شده است
وی ادامه داد: زبان تمامی اشعار «نقشه رنج» محاوره است اما از قالبهای متفاوتی مثل چهارپاره، سهلختی و نیمایی استفاده کردهام. همچنین تلاشم این بود که علاوه بر استفاده از قالبهای متنوع، از موضوعهای متنوع هم استفاده کنم و کتاب را از حالت یکنواختی در بیاورم.
محمدرضا صبوریان، در خصوص اینکه چرا زبان محاوره را انتخاب کرده است نیز گفت: محاورهنویسی همیشه برای من قابلیتها و جذابیتهای بیشتری داشت. از همان ابتدا که شروع به سرودن کردم، با زبان محاوره راحتتر بودم و این ناخودآگاه بود. شاید یکی از دلایلش گوش دادن زیاد به موسیقی و حفظ کردن شعر و ترانه آن موسیقیها بود. علاوه بر این بیشتر، پیگیر آثار ترانهسرایان و شاعران محاورهسرا بودم که این امر هم باعث علاقه بیشتر من به نوشتن با زبان محاوره شد. هرچند در ابتدای کار بسیاری از اساتید پیشنهاد دادند غزل سرودن و نوشتن شعر را هم تجربه کنم، اما برای من شعر محاوره جدیتر و شیرینتر بود. همیشه حس میکردم در شعر محاوره بیشتر میتوانم تواناییهایم را نشان بدهم.
شعر محاوره و ترانه از هم قابل تفکیک هستند
این شاعر جوان درباره تفاوتهای شعر محاوره با ترانه گفت: بسیاری شعر محاوره و ترانه را از هم جدا میدانند و عدهای هم مرزی بین این دو نوع شعر قائل نیستند. از نظر من با اینکه شعر محاوره و ترانه بسیار به یکدیگر نزدیک هستند و اشتراکات بالایی با هم دارند، اما باز هم میتوان آنها را از هم تفکیک کرد.
وی افزود: شعر محاوره دارای خیال و شاعرانگیهای بیشتری است و به شعریت نزدیکتر است اما در ترانه جبری برای به کار بردن شاعرانگی بالا وجود ندارد و عاطفه و موسیقی کلام حرف اول را میزنند. معمولاً ترانههایی را که برای اجرا به خواننده یا آهنگساز سپرده میشود، شاعر روی ملودی مینویسد و وقتی روی ملودی نوشته شود، بیشتر تمرکز بر این است که شعر، سوار بر ملودی باشد و طبیعتاً شاعرانگی اثر کم میشود اما ظرفیت موسیقی بالا میرود. در ترانه بیشتر هدف این است که شاعر، مخاطب را با خودش همراه کند و اثر زمزمهپذیر باشد.
صبوریان ادامه داد: مخاطب در هنگام مطالعه شعر باید در پی کشف و تخیلهای شاعر باشد و از زبان، اندیشه و تصاویر خلق شده توسط ذهن شاعر حظ ببرد. اما آن مخاطب هنگامی که یک ترانه را میخواند باید با خالق اثر همذاتپنداری کند، عاطفه بیشتری دریافت کند و احساسات شاعر را با زبانی سادهتر درک کند.
وی افزود: مجموعاً هر دو نوع شعر محاوره و ترانه باید خیال و عاطفه را داشته باشند اما در شعر محاوره خیال پررنگتر است و در ترانه عاطفه پررنگتر است.
هر اثری که اجرا شود نام ترانه را به خود میگیرد
خالق کتاب «نقشه رنج» ادامه داد: هر شعری با هر زبان و هر قالبی، قابل اجرا است. بسیاری از غزلها، نیماییها و حتی شعرهای سپید اجرا شدهاند و زمانی که یک شعر چه با زبان معیار، چه با زبان محاوره اجرا شود نام «ترانه» را به خود میگیرد. با این حال برای اجرا شعر محاوره در مقایسه با شعر کلاسیک، برای موسیقی پاپ قابل پیشنهادتر است.
وی خاطرنشان کرد: «امیرعلی سلیمانی»، مدیر نشر «نزدیکتر» در رابطه با کتاب من معتقد بود که بیشتر اشعار «نقشه رنج»، بین ترانه و شعر محاوره قرار گرفته است، بعضی آثار کاملاً ترانه است و بعضی نیز کاملاً شعر محاوره است. از نظر او در این آثار، شاعرانگی نسبت به ترانههای معمول مارکت موسیقی بیشتر و نسبت به شعرهای معیار کمتر است. بر این اساس از نظر او کتاب «نقشه رنج» کتاب یکدستی نبود که بتوان آن را کاملاً کتاب ترانه نامید یا کتاب شعر محاوره، چراکه ترکیبی از آنها بود و نمیدانم این نکته مثبتی است یا منفی. اما در هر صورت در آثار این کتاب تمرکزم بر شعر محاوره بود.
توجه به شعر محاوره بیشتر شده است
صبوریان درباره میزان توجه به شعر محاوره گفت: قبلترها بیشتر جشنوارههایی که در کشور برگزار میشد خواهان شعر کلاسیک یا آزاد بودند و جایی برای شعر محاوره و ترانه در فراخوانها نبود اما در چند سال گذشته توجه به شعر محاوره بیشتر شده است، به گونهای که چهار سال است که در جشنواره شعر فجر، بخشی تحت عنوان «شعر محاوره» به بخشهای جشنواره افزوده شده است. همینطور دیگر جشنوارهها هم بخشی برای شعر محاوره و ترانه در نظر گرفتهاند. البته که هرچند طی سالهای اخیر به شعر محاوره و ترانه رسمیت بیشتری نسبت به گذشته بخشیده شده است، اما باز هم جای کار دارد.
وی افزود: متاسفانه خیلیها هم نسبت به رسمی شدن این نوع شعر در جشنوارهها حساسیت دارند و از این اتفاق جلوگیری میکنند. برای مثال در سال گذشته دبیر علمی جشنواره شعر فجر تصمیم داشت بخش شعر محاوره را از جشنواره حذف کند و نسبت به مستقل بودن این بخش در جشنواره دیدگاه منفی داشت. دلیل او نیز این بود که معتقد بود کتابهای شعر محاورهای که به دبیرخانه ارسال میشوند، از لحاظ کیفی و کمی به نسبت دیگر بخشها دچار ضعف هستند و نباید به این بخش به صورت مستقل نگاه کرد. این در صورتی است که ایشان به سابقه جشنواره در این بخش توجه نداشت و متوجه رشد آثار نشده بود.
خالق مجموعه «نقشه رنج» بیان کرد: طبق اعلام رسمی دبیرخانه جشنواره، در سال گذشته ۷۵ کتاب شعر محاوره به دبیرخانه جشنواره شعر فجر ارسال شده بود، اما در سال ۱۴۰۲ تعداد کتابهای شعر محاوره ارسال شده به دبیرخانه جشنواره شعر فجر فقط ۲۵ تا بود. این یعنی چاپ کتابهای شعر محاوره طی دوسال اخیر رشد چشمگیری را تجربه کرده و مخاطبانش هم رو به رشد هستند. بنابراین حذف این نوع شعر در جشنواره درست نبوده و معتقدم باید با این دیدگاههای اشتباه برخورد شود. باید بپذیریم این نوع شعر دارد به جایگاه خاص و مستقل خود میرسد و حائز اهمیت است. اینکه تعداد کتابهای شعر محاوره از تعداد کتابهای شعر معیار کمتر باشد هم طبیعی است، چراکه بیشتر محاورهسرایان بر اجرا شدن آثار خود توسط موسیقی تمرکز دارند نه چاپ کتاب، اما به تدریج چاپ کتاب در این حوزه نیز با توجه به افزایش علاقهمندان و شاعران محاورهسرا بیشتر خواهد شد.
وی افزود: در شعر محاوره به لحاظ زبانی و فرمی، بعضی اتفاقات قابل استفاده و انجام است که در شعر کلاسیک امکان آن وجود ندارد. این را هم باید توجه داشته باشیم که گاهی مردم با شعر محاوره و ترانه ارتباط بهتری برقرار میکنند. شاهدمثال آن هم وایرال شدن ویدئوهای ترانهخوانی عبدالجبار کاکایی، حامد عسکری و امید روزبه در شبکههای اجتماعی است.
استقبال از کتابم فراتر از حد انتظار بود
صبوریان با بیان اینکه استقبال مردم از کتابم فراتر از حد انتظارم بود، گفت: معمولاً فروش کتابهای شعر محاوره همانند تعداد کتابهایی که در این ژانر چاپ میشود، کمتر از کتابهای غزل است و من نیز انتظار زیادی بابت فروش نداشتم اما خوشبختانه از «نقشه رنج» در نمایشگاه کتاب استقبال خوبی صورت گرفت و توانست علاوه بر توجه و پسند اهل فن و اساتید، توجه مخاطبان عام را هم به خود جلب کند.
این شاعر جوان درباره نسل جدید و جوان شعر خراسان بیان کرد: نسل جدید شعر خراسان بسیار درخشان است. من معتقدم حتی شاعران بعضاً مطرح کشور با بسیاری از شاعران دهه هشتادی ما قابل مقایسه نیستند. اما متاسفانه در خراسان تریبون خوبی برای دیده شدن وجود ندارد. ما در حال حاضر در میان شاعران خراسان چهرههای جوان بسیار مستعدی مثل محمد حجیزاده، امیرحسین آزاد، عباس تافته، محمدامین موسوی، حسن حسنزاده، حامد رحمانی حسینی، ارمیا کیشبافان، علی سمرقندی و… داریم و من معتقدم با حضور چنین چهرههای مستعدی در شعر خراسان، آینده این خطه از این هم درخشانتر میشود.
صبوریان گفت: در راستای دیده شدن تلاش و زحمات شاعران جوان خراسان تلاش داریم طی امسال یا سال آینده، به همراه محمد حجیزاده و عباس تافته»، دو تن از شاعران جوان و خوب خراسان، کتاب «گزیده شعر جوان خراسان» را تحت عنوان «سه راه ادبیات» چاپ کنیم و در این کتاب قرار است گزیده اشعاری از شاعران خراسانی متولد ۱۳۷۰ به بعد منتشر شود.
خالق کتاب «نقشه رنج» در پایان گفتوگو با ایبنا، شعری از مجموعه شعرش را تقدیم خوانندگان کرد:
میگفتی خواب بد معنی نداره
ولی کابوسمو تعبیر کردی
کنارت خواب بودم، ساده بودم
نفهمیدم چقد تغییر کردی
نفهمیدم چقد بیرحم بودی
تا وقتی بغض ابرارو شکستی
دلم اونجا به حال زندگیم سوخت
که ساکت بودم و ساکت رو بستی
بهم میگن یه جایی گیر کردی
گذشتهت راه فردامو گرفته
تو کنج دنج مسجد بودی اما
یکی قبل اذون جامو گرفته
فراموشت کنم؟ خیلی بعیده
اگه حتی فراموشی بگیرم
میدونم که یه روزی برمیگردی
تو فکرم کادو واست چی بگیرم
نظر شما