سرویس دین و اندیشه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)؛ کتاب «الهیات فلسفی اثیرالدین ابهری» تالیف دکتر هاشم قربانی و دکتر فرشته ابوالحسنی نیارکی توسط انتشارات دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) منتشر شد. این اثر، به صورت تخصصی به تحلیل اندیشه های الهیاتی ابهری اندیشمند قرن هفتم پرداخته است.

در بخشی از این اثر آمده است که مطالعات فلسفی در سال‌های اخیر در ایران، از حالت گفتمان سنتی آن، که انحصار در تحلیل و بازشناسائی آثار کلاسیک اصیل فلسفی همچون الهیات شفا و اسفار اربعه بوده خارج شده و به خُرده سنت‌های فلسفی که در دل نظام های کلان فلسفیِ مشائی، اشراقی و حکمت متعالیه بوجود آمده اند، توجه ویژه دارد. شناسائی، تصحیح انتقادی آثار و نهایتاً تحلیل آراء و اندیشه های فیلسوفان دوره اسلامی، بدون تردید دارای ارزش فلسفی و تاریخی است و در شناخت پیوستگی و چگونگی انتقال و بازگسترش اندیشه های فلسفی و نحوه نقادی یا ترمیم آن، نقش مهمی دارد. این اندیشمندان استمراربخش حیات فلسفی ایران محسوب می شوند و هرچند خود در دل نظامات بزرگ فلسفی دوره اسلامی قرار گرفته اند، اما خود آنهایند که با دمیدن روح تازه در کالبد فعالیت‌های فلسفی، آن را نگاه داشته و توسعه داده اند و در فرآیند انتقال خردمندی اجتماعی، نقش آفرینی کردند.

این پژوهش، اختصاص به بررسی الهیات فلسفی اثیرالدین ابهری دارد؛ اندیشمندی که در دلِ این فرآیند انتقال خردورزی فلسفی است و توانسته است با ایده های آموزشی برتر، آشکارا تبدیل به یکی از استوانه های تاریخی در گسترش الهیات و بازنمودِ عقلانیت در سطحی فراگیر باشد.

ابهری رسالتی بزرگ در تاریخ مطالعات فلسفی برعهده داشت و آن، هموارسازی آموزشی و تسهیل در یادگیری فراگیر ایده ها و آموزه های فلسفی و منطقی بوده است. او به درستی این وظیفه تاریخی خود را بازشناخت و توانست با موفقیت، آن را انجام دهد.

در این پژوهش، با توجه به پیوستگی آراء و ایده های ابهری با نظام عام مشائی و گفتمان غالب فلسفی موجود در فضای اجتماعی، تلاش شده است با حفظ اصالت اندیشه های وی، ملاحظات مقایسه ای مورد توجه باشد. این سوال از لحاظ تاریخی اهمیت دارد که وضعیت پژوهش‌های فلسفی در قرن هفتم چگونه بوده است؟ آیا فعالیت‌های فلسفیِ ارزنده ای در این قرن شکل گرفته است؟ سنت فلسفی پیشینیان چگونه استمرار یافته است و نقش اندیشمندان قرن هفتم در این میان چیست؟ این سوالات، می‌تواند راهنمائی برای ارزشمندی پژوهش از ابعاد الهیات فلسفی ابهری باشد. ابهری در دو اثر مهم خود؛ الهیاتِ کشف الحقائق و الهیاتِ منتهی الأفکار، تلاش نموده است به تصویری رسا و روان از الهیات فلسفی برسد. تلاش ابهری از حیث ساختار مطالب، روائی مسائل و چیدمان محتوائی قابل ستایش است؛ بویژه اقدامات او در بازنشر گفتمان آموزشیِ حوزه الهیات فلسفی شایسته توجه است. او طراح آثاری همچون هدایة الحکمة و ایساگوگی است که از حیث آموزشی چونان محل توجه تاریخی بوده است که در مدارس علمی، قرن‌ها به عنوان منابع آموزشی اصیل، محسوب می‌شدند.

در اندیشه ابهری، الهیات روش شناسی ویژه خود را دارد؛ او با برگرفتِ رویکرد فلسفی در الهیات، آشکارا توانسته است سنت دیرپای الهیات فلسفی را تداوم بخشد.
ابهری فراتر از منطقی بودنش، یک فیلسوف است و همواره فیلسوف دغدغه حقیقت طلبی دارد. نقش او در تاریخ مطالعات فلسفی، شفافیت تحلیل مسائل فلسفی، ارائه ساختاری روشن، و تداوم‌بخش به ادبیات فلسفی مشاء است.

هرچند، طی سالیان اخیر، پژوهش هائی درخصوص اندیشه‌های منطقی ابهری انجام یافته است و این پژوهش‌ها زوایای منطقی اندیشه او را نمایان ساخته‌اند، اما تاکنون در باب الهیات ابهری پژوهشی نظام مند صورت نپذیرفته است؛ از این رو می‌توان گفت این اثر، به عنوان یکی از نخستین آثار در واکاوی جایگاه تاریخی و تحلیل اندیشه های الهیاتی ابهری به شمار می رود.

کتاب حاضر، در قالب چهار فصل طراحی شده است؛ فصل یکم ناظر بر چیستی‌گوئی الهیات فلسفی و سیر تطور تاریخی آن و جایگاه ابهری در آن است. در فصل دوم از زیست علمی اثیرالدین سخن به میان است و در آن به گونه شناسی آثار الهیاتی ابهری پرداخته شده است. بر اساس تحلیل‌هائی که در این فصل بیان شده است، تالیفات الهیاتی ابهری، حداقل به سه سطح قابل طبقه بندی هستند و ابهری در سطح سوم که سطح عالی اندیشه های الهیاتی اوست، توانسته است با فراروی از نوشته های سطوح پیشین خود، دست به ایده پردازی‌های نقادانه بزند.

فصل سوم درخصوص مباحث وجودشناسی الهیات فلسفی است و تلاش شده است به مهمترین مباحث وجودشناسی ابهری با تاکید بر دو کتابِ سطح عالی او پرداخته شود.

نهایتاً در فصل چهارم، سخن گفتن از خداوند در اندیشه ابهری محل بحث و واکاوی قرار گرفته است. براهین اثبات واجب و تحلیل نقدهای ابهری از مهمترین مباحث این فصل است.

کتاب الهیات فلسفی اثیرالدین ابهری، توسط انتشارات دانشگاه بین المللی امام خمینی در ۲۷۲ صفحه، در سال ۱۴۰۴ چاپ و منتشر شده است.