سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - آناهید خزیر: کتاب «میدان بهارستان» نوشته حمیدرضا حسینی از سوی انتشارات گهگاه به سیوششمین نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران رسید.
کتاب «میدان بهارستان» پژوهشی است درباره تاریخ این میدان از سال ۱۱۸۸ تا ۱۳۹۹ خورشیدی، که رویدادها و تحولات بهارستان را در سه لایه شرح میدهد: سیاسی، فرهنگی، و معماری و شهرسازی.
فصلهای هفتگانه کتاب که دربردارنده هفت دوره تاریخ بهارستان هستند، عبارتاند از: جلوخان نگارستان (از شکلگیری پهنه بهارستان در دوره فتحعلیشاه تا گسترش شهر تهران در دوره ناصرالدینشاه)، تولد بهارستان (از الحاق پهنه بهارستان به شهر تهران تا برقراری نظام مشروطیت)، بهارستان مشروطه (از استقرار مجلس شورای ملی در بهارستان تا کودتای ۱۲۹۹)، بهارستان فرهنگ (دوره قدرتیابی و سلطنت رضاشاه)، بهارستان سیاسی (از آغاز سلطنت محمدرضاشاه تا کودتای ۱۳۳۲)، بهارستان اداری (از کودتا تا انقلاب ۱۳۵۷)، بهارستان امنیتی (دوره پس از انقلاب).
پایانبخش کتاب، نیز «سالشمار بهارستان» مشتمل بر فهرست مهمترین رویدادهای تاریخی این پهنه درج شده است.
در ایران هیچ جایی را نمیتوان یافت که هم پایه میدان بهارستان میزبان رویدادها و تحولات تاریخی دوران قاجار و پهلوی بوده باشد و گزاف نیست که بگوییم در دویست سال گذشته نبض تاریخ ایران در این میدان تپیده است. برخی رخدادهایی که در بهارستان چهره بستهاند همچون برپایی نخستین مجلس شورای ملی ایران یا نهضت ملی شدن نفت از سطح ملی فراتر رفته و در تراز رویدادهای تأثیرگذار جهان در سده بیستم میلادی جای گرفتهاند و به این میدان ارزشی فراملی بخشیدهاند با وجود این اهمیت تاریخی میدان بهارستان نه تنها برای توده مردم بلکه برای بخش بزرگی از نخبگان و برنامه ریزان ناشناخته است. این ناشناختگی به نوبه خود زمینه برخی اقدامهای ویرانگر را فراهم آورده و هویت تاریخی بهارستان را با تهدیدهای بزرگ مواجه کرده است.
کتاب حاضر پژوهشی است در تاریخ میدان بهارستان از اواخر سده دوازدهم تا پایان سده چهاردهم هجری خورشیدی که رویدادها و تحولات این میدان را به ترتیب زمانی و در سه لایه شرح میدهد.
نگارنده کوشیده است تاریخ بهارستان را به گونهای شرح دهد که افزون بر پژوهشگران و صاحب نظران حوزه مطالعات تاریخی برای مخاطبان عام نیز قابل استفاده باشد؛ از این رو، متن کتاب به شکل روایی سامان یافته و گاه توضیحاتی در متن یا پانوشت افزوده شده است که شاید برای مخاطب متخصص غیر لازم باشد اما به مخاطب عام برای فهم بهتر مطالب یاری میرساند.
یکم رویدادها و تحولات سیاسی که از دوره سلطنت فتحعلی شاه قاجار آغاز شده و تا به امروز ادامه یافته اند هر چند که تا پیش از انقلاب مشروطه بهارستان شاهد رویدادهایی مانند دو مراسم ولایتعهدی و تاج گذاری محمد شاه قاجار یا قتل قائم مقام فراهانی بود اما عمده رویدادها و تحولات سیاسی این میدان پیامد استقرار مجلس شورای ملی در باغ و عمارت بهارستان (سپهسالار) است. این تحول برای نخستین بار در تاریخ ایران مرکزیت سیاسی جدیدی را در شهر ایرانی پدید آورد که ویژگی ها و کارکردهای متفاوتی از دارالحکومه ها و مراکز سیاسی قدیم داشت.
دوم رویدادها و تحولات فرهنگی که با ساخت مسجد و مدرسه سپهسالار ناصری آغاز شد و در دوره پهلوی اول با استقرار انبوهی از نهادهای فرهنگی مانند وزارت معارف دانشسرای عالی و سه دانشکده از دانشکده های دانشگاه تهران بهارستان را به گرانیگاه فرهنگ ایران تبدیل کرد. هر چند که بهارستان امروزی از جایگاه پیشین خود در عرصه فرهنگ فاصله گرفته است، اما به سبب میزبانی از ستاد مرکزی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی و دیگر مکانهای فرهنگی مانند باغ موزه نگارستان همچنان یکی از کانونهای فرهنگی پایتخت به شمار می آید.
سوم تحولات کالبدی که از دو منظر شهرسازی و معماری قابل مطالعه است. از منظر معماری نیز مجموعه ای از آثار متعلق به سبکها و دوره های گوناگون را در خود جای داده است و از نظر به موزه معماری دوره قاجار و معاصر میماند شماری از بناهای این میدان همچون مسجد و مدرسه سپهسالار عمارت، بهارستان عمارت مسعودیه و مجموعه بناهای دانشسرای عالی این آثار شاخص معماری جای گرفته و در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده اند.
حمیدرضا حسینی میگوید: در این کتاب، جابهجا از دو عنوان «میدان بهارستان» و «پهنه بهارستان» یاد شده است. هنگامی که از میدان نام میبریم منظورمان صرفاً میدان مستطیل شکل امروزی است که خیابانها و کوچههایی به آن راه میگشایند دورادور آن را ساختمانهایی فرا گرفته و عرصه آن به سه بخش فضای سبز مرکزی بخش سواره رو و بخش پیاده رو تقسیم شده است. اما هنگامی که به پهنه بهارستان اشاره میکنیم فضایی اعم از میدان بهارستان یعنی بافت پیرامونی و متصل به میدان را حداکثر تا شعاع پانصد متری در نظر داریم از شمال تا خیابان مجاهدین اسلام در ضلع شمالی مجلس شورای اسلامی و خیابان شریعتمدار رفیع در ضلع شمالی باغ موزه نگارستان از جنوب چهار راه سرچشمه و بخشهایی از خیابان امیرکبیر از شرق خیابان آقاجانلو در ضلع شرقی مجلس شورای اسلامی و از غرب خیابانهای صفی علیشاه اکباتان و ملت این پهنه شهری بیش و کم منطبق با محدوده سه باغ نگارستان نظامیه بهارستان بخشی از باغ قدیمی تر سردار) است. میدان بهارستان کنونی در آغاز جایی میان این سه باغ بود و رویدادها و تحولات تاریخی آن در دوران بعدی از تحولات آنها تأثیر میپذیرفت.
«کتاب بهارستان» را انتشارات گهگاه منتشر کرده و در غرفه این انتشارات در نمایشگاه بینالمللی کتاب (شبستان اصلی، راهرو ۱۶، غرفه ۶۲۴) عرضه میشود.
نظر شما