سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - یدالله رحمتعلی: ابوالفضل عباسی بانی مؤلف کتاب «نامداران ایراک» است و این کتاب را مشتمل بر بیوگرافی کوتاه ۲۸۶۳ نفر از شخصیت‌ها، مفاخر و … استان مرکزی در حوزه‌های مختلف توسط انتشارات واصف لاهیجی در ۶۶۲ صفحه به قطع وزیری و جلد سخت به شمارگان ۱۰۰۰ جلد به چاپ دوم رسانده و روزانه بازار نشر کرده است.

کتاب «نامداران ایراک» شامل اثرگذار (۶۰ نفر)، ادیب (۴۲ نفر)، ارامنه (۱۵ نفر)، امام اسماعیلیه (۱۴ نفر)، بنیانگذار (۶۷ نفر)، پدر و مادر علمی (۳۰ نفر)، پژوهشگر (۱۴۰ نفر)، تاریخ ساز (۳۳ نفر)، تعزیه (۳۲ نفر)، تذهیب (۷ نفر)،تولیت آستان قدس رضوی (۶ نفر)، چهره ماندگار (۱۰ نفر)، حافظ قرآن (۱۲ نفر)، حاکم (۵۹ نفر)، خنیاگر (۱۶۲ نفر)، خوشنویس (۲۵۰ نفر)، دارنده درجه و نشان عالی (۵۵ نفر)، دانشمند (۶۰ نفر)، درویش (۸ نفر)، رئیس دفتر شاه (۴ نفر)، رئیس دفتر مجلس (یک نفر)، رئیس دیوانعالی (۵ نفر)، رئیس نظمیه (۵ نفر)، ستاره شناس (۱۱ نفر)، سردار (۳۱ نفر)، سناتور (۸ نفر)، سیاستمدار (۶۳ نفر)، سینماگر (۱۳۷ نفر)، شاعر (۵۶۰ نفر)، شهید شاخص (۱۶ نفر)، طبیب (۹۰ نفر)، طراح (۳۷ نفر)، طناز (۲۹ نفر)، عارف (۲۱ نفر)، عالم دینی (۴۲۸ نفر)، عکاس (۳۹ نفر)، فیلسوف (۸ نفر)، قاضی عالی‌رتبه (۱۲ نفر)، قهرمان (۵۹ نفر)، کارآفرین (۱۰۵ نفر)، کارگزار (۷۷ نفر)، کتابدار (۴ نفر)، کنشگر (۶۴ نفر)، مترجم (۴۴ نفر)، مجری (۲۰ نفر)، مجسمه ساز (۶ نفر)، مجموعه‌دار (۸ نفر)، مخترع (۱۲ نفر)، مدیر عالی‌رتبه (۲۴ نفر)، مرشد (۵ نفر)،مستوفی (۸۹ نفر)، معاون نخست وزیر (۷ نفر)، معمار (۹ نفر)، نخست وزیر (۱۷ نفر)، نخستین (۱۵۸ نفر)، نقاش (۶۰ نفر)، نقال (۵ نفر)، نگارگری (۹ نفر)، نماینده UN ( ۵نفر)، نماینده مجلس (۲۳ نفر)، نویسنده (۷۰۷ نفر)، نیکوکار (۵۹ نفر)، وزیر (۵ ۹ نفر)، وزیر مختار (۸ نفر) و نمایه زنان (۲۵۰ نفر) است.

اراک نه نام یک شهر

اِراک، نه تنها نام یک شهر، بلکه نام سرزمین پهناورِ حد فاصل کرمانشاه تا همدان و اصفهان و از این سوی تا تهران و از آن سوی تا آذربایجان بوده که پس از ورود اعراب، تا مدت‌ها جبال و از دوره سلجوقیان با نام عربی شده ایراک، عراق (عجم) نامیده و در سال ۱۳۵۶ و به جبر سیاست در مرزهای جغرافیای استان مرکزی محدود شد این سرزمین به درستی خاستگاه مستوفیان با فرهنگ، دبیران خبیر، کاتبان زبردست، وزیران با تدبیر، میرزایان مُبَرز، ادیبان سخنور، عارفان واقف، منشیان خوشنویس، طبیبان حاذق، قهرمانان دلاور، نیکوکاران گشاده دست، هنرمندان والا و کارآفرینان ماهر بوده و این کتاب به این ویژگی برجسته استان مرکزی پرداخته که آن را به مهد مفاخر و مشاهیر شهره کرده و به زبانی دیگر این سرزمین بیش از سایر ثروت‌های خدادادی، از سرمایه ارزشمندتر دیگری به نام منابع انسانی برخوردار بوده و اهمیت این موضوع به قدری است که هر ساله بانک جهانی، گزارشی مبنی بر بهره‌برداری کشورها از این سرمایه منتشر می‌کند که به آن شاخص «سرمایه انسانی» گفته می‌شود.

این سرزمین خاستگاه ۱۷ نخست وزیر، نخستین رئیس مجلس شورای ملی، نخستین شهید مشروطیت، نخستین مدرسه نوین ایران (صمصامی)، نخستین بیمارستان غرب کشور (فراهانچی دهنو)، نخستین حوزه علمیه نوین و مادر حوزه علمیه قم (سپهداری)، پایتخت صنعتی ایران، دیرینگی سکونت بیش از ۴۰ هزار سال ،۲۰۰۰ اثر تاریخی و بیش از ۱۰۰۰ اثر ثبت ملی و ۲ اثر ثبت جهانی، با داشتن صدها جاذبه گردشگری و طبیعی بسیار زیبا و نزدیک به ۱۰۰ عنوان برجسته (در کشور، منطقه و جهان)، سرزمینی است ناشناخته برای گردشگران، که خواندن این کتاب و نیز کتاب «از ایراک تا اراک»، حس جستجوگری برای ایشان و تقویت تعلق خاطر و میهن دوستی شهروندان در پی خواهد داشت.

به این سرزمین در گذشته‌های دور «ایراک» یا «اِراک» می‌گفتند و آن کوچک شده واژه ایران است، که به مرور زمان و با سیطره حکامِ عرب زبان مُعَربَ شد و بر اساس قواعد معرب سازی «ک» تبدیل به «ق» و عراق نامیده شد...

میرجلال الدین کزازی چه می‌گوید؟

«… میرجلال الدین کزازی: در نشست ۸ مهر ۱۳۹۷ شهرداری، گفت: اِراک صفتی است از ریشه «اِر» (جمع آن آران یا ایران است) و در کلیپ تصویری ۲۸ مهر ۱۴۰۳ به مناسبت شادباش روز اراک نیز بر باستانی بودن واژه اراک تاکید کرد و بیان داشت: «اراک» بی هیچ گمان، شهری است که می‌تواند به چهره‌هایی نامدار در سرگذشت ایران بنازد که در دامان خویش پرورده است. چهره‌هایی که هم در تاریخ، هم در اندیشه هم در هنر، به همان سان در زمینه‌های دیگر بالا آورده‌اند و نامی درخشان یافته‌اند. اما آنچه از دید من نازشی است بزرگ برای اراک، آن است که نام آن با نام گرامی و سپند ایران پیوندی تنگ دارد. اراک یا در ریخت سنجیده‌تر و کهن‌تر، اِراک از دو پاره ساخته شده یکی [اِر] یا [ار] است پایگاه نام. دو دیگر [آک] که پساوندی است در زبان‌های ایرانی در زبان پارسی میانه در زبان پارسی، به [آ] فروکاسته است. ارزش این نام برمی‌گردد به آن پاره نخستینِ این واژه، همان که در نام ایران دیده می‌آید. [اِرا] در پارسی میانه است به همان سان در نام این بوم [اِر] یا [ایر] نام باستانی است. در اوستا از سرزمین نمادین سخن رفته است با نام ائیراناوئیچ. این نام به معنی سرزمینی است که زادگاه تخمه‌ی آریایی است. این نام در ریخت تازیکانه خود شده است عراق (اِراق) و عراق نامی ایرانی است.»

معنی اراک در دوره باستان

«اراک» معانی دیگری مانند استان، پایتخت، بارگاه و باغستان دارد و در دوره باستان، نام بخش بزرگی از سرزمین غرب ایران کنونی بوده و تا مدت‌ها پس از استیلای تازیان بر ایران، به همین صورت نامیده می‌شد که در سال ۱۳۱۷ با هدف بازگرداندن نام باستانی‌اش، عراق و اراک تبدیل شد.»

این کار البته توسط رضا شاه انجام شد و به مناسبت گشایش ایستگاه راه آهن در این شهر، نام «اراک» ابتدا به عنوان نام ایستگاه و سپس جایگزین سلطان آباد گردید، تا این نام باستانی پس از ۱۲۰۰ سال دوباره بر تارک این منطقه از ایران بدرخشد، نامی که از دوره اشکانیان تا ورود تازیان و سپس با نام عراق عجم تا اواخر قرن سیزدهم هجری شامل ۴۰ شهر به وسعت ۲۰۰ هزار کیلومتر مربع یعنی یک هشتم کل مساحت ایران بوده و امروز با نام اراک بزرگ شامل مرزهای فعلی استان مرکزی با فرزندان شایسته‌اش: آشتیان، اراک، تفرش، خمین، خنداب، دلیجان، زرند، ساوه، شازند، فراهان، کمیجان و محلات، خاستگاه بزرگان و نام آوران بسیاری است و پیش از آنکه به عراق عجم مشهور شود، اراک نامیده می‌شده است.

«جبال» به زبان تازی

نویسنده کتاب «نامداران ایراک» در این باره به خبرنگار ایبنا گفت: در این کتاب هرگاه سخن از اراک به میان می‌آید مراد استان مرکزی است، مگر با پیشوند شهر یا شهرستان بوده و یا درکنار سایر شهرستان‌های ۱۲ گانه استان آمده باشد.

ابوالفضل عباسی بانی افزود: در آغازِ اسلام، تازیان این منطقه را به سبب کوهستانی بودن «جبال» نامیدند و در زمان سلجوقیان، نام اصلی اراک به صورت عربی شده به «عرِاق» و جهت تمایز با منطقه عراق عرب، به عراق عجم مبدل شد که همان سرزمین استان باستانیِ اراک بوده و واژه عراق، عربی شده کلمه «اِراک» است.

وی عنوان کرد: این سرزمین ما خاستگاه بسیاری از مفاخر و مشاهیر برجسته ایران بوده، البته که مایه مباهات است، ولی هرگز بدان معنی نیست که جاهای دیگر ایران از این ویژگی تهی است، بلکه هدف از گردآوری این کتاب، داشتن یک بانک اطلاعاتیِ مرجع با هدف تقویت حس تعلق میهنی و افزایش انسجام و هم گرایی میان سرزمینی است.

عباسی بانی گفت: در تدوین این کتاب که تقریباً همزمان با کتاب نخست نگارنده یعنی از ایراک تا اراک آغاز شد افرادی مدنظر بودند که خود یا نیاکانشان اهل یکی از ۱۲ شهرستان استان مرکزی (آشتیان، اراک، ساوه، تفرش، خمین، محلات، زرندیه، شازند، دلیجان، کمیجان و خنداب) هستند یا سابقه بیش از ۱۰ سال سکونت در اینجا داشته و یا در این استان سرمایه‌گذاری اشتغال زا کرده و...

عباسی با نی ادامه داد: اعتبار این کتاب در مورد شخصیت‌های فوت شده در حد اعتبار منابعی است که مورد استفاده قرار گرفته و در مورد شخصیت‌های زنده هم، نگارنده با اکثریت نزدیک به همه ایشان ارتباط از نوع نشست و برخاست، تلفنی و یا از طریق شبکه‌های اجتماعی دارد و سطح این گروه از نامداران بیشتر از کتب موجود قابل اعتناست.

وی افزود: در آدرس دهی، تلاش شده طبق استاندارد (نام نویسنده، سال انتشار: صفحه) عمل شود و در این رابطه اگرچه صرفاً به یک منبع ارجاع شده، ولی به هرگونه اطلاعات تکمیلیِ دیگری که دست یافتم، در زندگینامه افراد آمده و از بین منابع متعدد ضمن تطبیق با یکدیگر، کامل‌ترین مطلب را از یک یا تلفیقی از چند منبع استفاده کرده، ولی در ارجاع دهی به یک منبع بسنده شده است.

عباسی بانی ادامه داد: در چاپ دوم، ۲۸۶۳ شخصیت بدون هیچ‌گونه قضاوت مثبت یا منفی یا چیدمان الفبایی، معرفی و در پایان کتاب نمایه‌ای ابتکاری پیش‌بینی شده تا امکان جستجو بر اساس ۶۷ شاخص مهم موضوعی، زنان، دوره زندگی و خواستگاه (شهرستان)، به صورت الفبایی فراهم شده که با یافتن «نام خانوادگی» در میان این شاخص‌ها، به زندگی‌نامه فرد مربوط هدایت می‌شویم، به عنوان نمونه با انتخاب یک نام بر اساس حروف الفبا در بخش نمایه، فرد مورد نظر را در میان صفحات کتاب خواهیم یافت. بدیهی است نام هر فرد حداقل ۳ بار در نمایه (موضوعی، تاریخی و مکانی) تکرار شده و چنانچه فردی در بیش از یک موضوع مهارت داشته باشد، به همان میزان در موضوع مربوط تکرار خواهد شد، به عنوان نمونه نام «سحاب تفرشی، عباس»، ۴ بار در نمایه (پدر علمی، پژوهشگر، دانشمند و نخستین) ذکر شده، یک بار در متولدین قرن ۱۳ و یک بار هم در نمایه شهرستان تفریحش تکرار شده که همگی خواننده را به سمت بیوگرافی ایشان در صفحه ۲۹۶ ارجاع می‌دهد…

شعر شاعر اراکی

همچنین یکی از شاعران اراک به نام محتشم مومنی متخلص به «سامان» در باره کتاب «نامداران ایراک» شعر سروده که هفت بیت پایانی این شعر را در زیر می‌خوانید:

افسر دانش نهد بر تارک خواننده‌اش

گرشود یک ساعت او با این گرامی هم‌جوار

نازم همٌت که این دفتر فراهم کرده است

کرده نام مردم گمنام ایراک آشکار

اعتباری داده این مصحف به باغ معرفت

قدر این دفتر بداند هر که باشد هوشیار

یک نظر بنما در او تا نقش دانش بنگری

برجبین این گرامی همره نیکو وقار

رودی ازدانش در این دفتر روان گردیده است

کو برد از صحن جانِ مرد و زن گرد و غبار

از ازل هر کس که شد راهی به راه معرفت

مانده از او در جهان آثار نیکو یادگار

کوشش عبّاسیِ بانی بنازم زانکه او

اندر این سامان شده علم و ادب را پاسدار

به گزارش ایبنا، ابوالفضل عباسی بانی، پژوهشگر حوزه اراک شناسی و مؤلف کتاب «نامداران ایراک» در سال ۱۳۵۰ در روستای بان (شهرستان اراک) متولد شد و با پایان تحصیلات دانشگاهی از سال ۱۳۷۶ در شرکت کمباین سازی ایران مشغول به کار شد.

وی از دوره دبیرستان فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی را آغاز کرد و پس از کسب تجربه‌های شغلی و بهینه کاوی‌های صنعتی در شهرهای مختلف ایران، به این نتیجه رهنمون شد که ریشه مشکلات امروز ایران بیش از تولید و اقتصاد، ناآگاهی و بی‌توجهی عمومی به ظرفیت‌های فرهنگی و اجتماعی این دیار است، چنان که ورود به عرصه پژوهش را بر این اساس برای خویش بنیاد نهاد. کتاب «نامداران ایراک» دومین اثر این پژوهشگر حوزه اراک شناسی، بعد از کتاب استان شناسی «از ایراک تا اراک» به شمار می‌رود.