مصطفی آهنگر در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، درباره فصل جدید نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور بیان کرد: نکات مختلفی بعد از انتصاب دبیرکل جدید نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور ازسوی اعضای هیئت علمی، انجمن‌های حوزه کتابداری و افراد مختلف، در قالب گفت‌وگو و نامه‌نگاری‌ها مطرح شد؛ علاوه براین یکسری انتظارات پُررنگ و واضح درباره مسائل معیشتی و رسیدگی به وضعیت کتابداران وجود دارد؛ بنابراین می‌خواهم به نکات دیگری بپردازم.

وی ادامه داد: در ادوار مختلف مدیریتی در نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، شعارهایی مبنی بر تمرکززدایی شنیده شد اما در عمل هیچیک از این شعارها اجرایی نشد. شاید یکی از دلایل محقق نشدن این شعارها، به ساختار کشور مرتبط است اما به نظر می‌رسد تمرکزدایی به‌طور کل، جدی گرفته نشده؛ به‌عبارت دیگر در حد شعار باقی ماند؛ بنابراین یکی از انتظارات، توجه عملی به تمرکززدایی است.

این کارشناس حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی با بیان اینکه باید نگاهمان به نهادِ «کتابخانه‌های عمومی» تغییر کند، گفت: کتابخانه‌های عمومی در کشور با پول مردم و برای مردم ساخته می‌شود؛ بنابراین باید با نظر خود مردم هم مدیریت شود؛ البته این رویکرد با قانون تاسیس کتابخانه‌های عمومی کشور منافات ندارد و وظیفه نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، مدیریت است نه لزوماً اجرای جزئیات.

مدیریت کتابخانه‌ها را به دست مردم سپرده شود

آهنگر در ادامه با طرح یک مثال درباره مدیریت مردمی کتابخانه‌های عمومی کشور، بیان کرد: چند سال پیش، طرح تشکیل کارگروه مدیریت برنامه‌ریزی در هر کتابخانه عمومی ارائه شد و حتی در سند استانداردهای کتابخانه‌ای نیز به تایید رسید؛ البته هیچ‌گاه اجرایی نشد. این شیوه در کشورهای دیگر با عنوان “Public Library Board of Trustees and Management” شناخته می‌شود؛ به‌نحوی‌که هر کتابخانه دارای هیئت‌امنا یا هیئت‌مدیره است، یعنی علاوه بر مسئولان کتابخانه، افرادی از معتمدین محل و چهره‌های شناخته شده و ذی‌نفعان تاثیرگذار ازجمله استادان دانشگاه ساکن در محل، در این ترکیب حضور دارند.

به‌گفته این نویسنده، از این افراد می‌توان استفاده کرد تا در قالب کارگروه برنامه‌ریزی کتابخانه فعال باشند و درباره راهکارهای رفع آلام و تحقق آمال مردم محله با استفاده از امکانات کتابخانه، برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری کنند؛ به‌عبارت دیگر نباید این طور باشد که یک نفر در ستاد مرکزی و پایتخت تصمیم بگیرد که چه کتابی وارد کتابخانه‌های عمومی شهرستان‌ها و روستاها شود؛ چراکه همه ارکان زندگی آن‌ها همچون اقتصاد، فرهنگ و حتی آب‌وهوا با افرادی که در ستاد مرکزی هستند، متفاوت است.

به‌گفته وی، یک شعبه کتابخانه عمومی خود باید به این نتیجه برسد که چه برنامه فرهنگی‌ای را اجرا کند؛ بنابراین چارچوب‌ها، قوانین، الزامات و استانداردها را از ستاد مرکزی مشخص اخذ می‌کند و براساس آن‌ها عمل می‌کنند. در نهایت، ارزیابی و گزارش‌گیری‌ها مجدد از سوی ستاد انجام می‌شود؛ به‌عبارت دیگر اجرا در اختیار کتابخانه‌ها باشد. این اتفاق می‌تواند در خصوص مسائل دیگر همچون ساعت کار، نیروی انسانی، مدیریت بودجه، تجهیز و … در کتابخانه نیز تسری یابد.

وی با بیان این مطلب که اگر مردم احساس کنند، کتابخانه‌های عمومی برای خودشان است، خودشان هم به‌اصطلاح برای آن مایه می‌گذارند، افزود: تاکید می‌کنم، کتابخانه‌های عمومی از پول مردم ساخته شده، پس چرا نباید تاثیر و تصمیمی در مدیریت آن داشته باشند؟

مسیر تحقق تمرکززدایی پیچیده نیست

این کارشناس کتابداری به اجرای تمرکززدایی در نهاد کتابخانه‌های عمومی تاکید کرد و گفت: تحقق عملی تمرکززدایی، موضوع پیچیده‌ای نیست؛ می‌توان به‌طور آزمایشی در کتابخانه‌های شهری، روستایی، کوچک یا بزرگ، با الگوهای مختلف، طرح را اجرایی کرد. نتیجه مقایسه وضعیت این کتابخانه‌ها در بازه زمانی یک‌ساله با کتابخانه‌هایی که همچنان با تصدی‌گری ستاد مرکزی فعالیت خود را ادامه دادند، به‌طور قطع به توسعه رویکرد تمرکززدایی در سایر نقاط کشور منجر خواهد شد.

آهنگر با تاکید بر پرهیز از اقدامات هیجانی، افزود: حتماً در فصل جدید نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور به اجرای آزمایشی طرح‌ها توجه شود؛ در غیر این صورت، بودجه، انرژی و زمان به هدر می‌رود.

وی درباره وجود ظرفیت در نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور برای تحقق تمرکززدایی بیان کرد: می‌دانیم حجم بسیار زیادی از کارکنان نهاد، نزدیک به ۷ هزار نفر، به‌عنوان کتابدار در کتابخانه‌ها مشغولند؛ بنابراین ابزار این کار وجود دارد. کاری که ستاد باید انجام دهد، تدوین استانداردها و تنظیم سیاست‌ها و آموزش است.

این متخصص حوزه کتابخانه‌های عمومی ادامه داد: شاید این دغدغه وجود داشته باشد که آیا کتابداران، از بضاعت کافی برای وضعیت جدید کتابخانه در جریان تمرکززدایی برخوردار هستند؟ پاسخ این است که بله اما این مبحث به آموزش کافی نیاز دارد.

نهاد کتابخانه‌های عمومی از تصدی‌گری بکاهد

آهنگر با تاکید بر توجه مدیریت جدید به امر تمرکززدایی افزود: امید است که نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور از نقش تصدی‌گری خود در حوزه مدیریت کتابخانه‌های عمومی کشور، بکاهد و بیشتر به تنظیم‌گری توجه کند.

این پژوهشگر افزود: از اهداف آموزش‌های ضمن خدمت، توجه به آموزش کتابداران، براساس دانش‌های به‌روز است؛ افرادی که در رشته‌ها و توان مختلف، مهارت کتابشناسی را آموزش ببینند، همچنین توان شناخت بازار و توان شناخت نیاز عضو کتابخانه را کسب کنند.

وی درباره برخی تجربیات تشکیل کارگروه‌های مردمی در کتابخانه‌های عمومی کشورهای مختلف، گفت: مردم در این کشورها، کتابخانه عمومی را بیشتر می‌شناسند و از خودشان می‌دانند؛ به‌عبارت دیگر اگر کتابخانه عمومی کنار مجتمع تجاری، واقع شده باشد؛ زمینه‌ای برای ارائه منابع مکتوب با موضوع مسائل متنوع ازجمله حقوقی، مالیاتی، مدیریت کسب‌وکار و بازاریابی است؛ بنابراین وقتی فعالان اقتصادی مجتمع تجاری، اطمینان پیدا کنند که کتابخانه برای آن‌ها ساخته شده، قطعاً آن‌ها نیز از کتابخانه پشتیبانی خواهند کرد.

آهنگر افزود: وقتی داوطلبان آزمون‌های مختلف علمی، مثلاً آزمون وکالت از قرائتخانه و منابع کتابخانه عمومی استفاده می‌کنند، کتابخانه هم می‌تواند از آن‌ها در قالب مسئولیت اجتماعی بخواهد، برای ارائه خدمات مشاوره حقوقی به اعضا، ساعتی در هفته در کتابخانه حضور داشته باشد. این مورد می‌تواند در مورد تخصص‌های دیگر هم تسری یابد.

این پژوهشگر با تاکید بر اینکه در دوره جدید، از تجارب موثر دوره قبل استفاده شود، ادامه داد: طبیعی است که در بدنه نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، تیم کارشناسی و ایده‌های خوبی وجود داشته که شاید اجرایی نشده باشد؛ به‌عنوان مثال طرح «آمایش سرزمینی کتابخانه‌های عمومی کشور»؛ که ظرفیت بررسی مجدد و اجرای کامل را دارد. برخی اقدامات نیز شاید در حد سندنگاری باقی مانده و خوب است که در دوره جدید اجرایی شود.

جهان از اقدامات کتابداران ایران بی‌خبرند

آهنگر با اشاره به اهمیت انعکاس بین‌المللی اخبار نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، گفت: درباره انعکاس خارجیِ اتفاقاتی که در کتابخانه‌های عمومی شاهد هستیم، اقدام شایسته‌ای انجام نشده است؛ در سال‌های گذشته تمام فعالیت‌های نهاد در حوزه بین‌الملل به بازدید یک هیئت خارجی از کتابخانه‌ها تقلیل داده شده است. حیف است که سازمانی با این گستردگی و همچنین تنوع در فعالیت‌ها، هیچ انعکاسی در رسانه‌ها نداشته باشد و حتی یک صفحه انگلیسی زبان از وضعیت کتابخانه‌های ایران را در سایت نهاد شاهد نباشیم؛ به‌عنوان مثال یک پژوهشگر خارجی برای دریافت اطلاعاتی از اتفاقات کتابخانه‌های عمومی در ایران و یا استناد به آمار و اطلاعات کتابخانه‌های کشور، هیچ منبع دقیقی در اختیار ندارد.

این کارشناس علم اطلاعات و دانش‌شناسی افزود: اینکه اقدامات و کارهای کتابداران در جهان دیده نمی‌شود خلاء بزرگی است.