سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) – سیدحسن حسینی نژاد: هدیه دادن از دیرباز یک سنت پسندیده و ارزشمند برای ابراز علاقه، عرض ارادت، وفاداری، تجدید دوستی و مواردی از این دست بوده و از جمله رفتارهای پسندیده و نیکویی است که سبب تقویت روابط دوستی بین افراد می‌شود.
یکی از بهترین و نفیس‌ترین هدایا از دوران نیاکان ما تا به امروز، کتاب است زیرا کتاب چراغ معرفت و دانایی و آگاهی را به دیگران می‌بخشد.
با نگاهی به تقویم جهانی، ۱۴ فوریه مصادف با «روز جهانی اهدا کردن کتاب» است. روزی که با هدف افزایش امکان دسترسی و افزودن به اشتیاق و علاقه به کتاب به ویژه برای کودکان نام‌گذاری شده است.
تمرکز این روز بین‌المللی که امسال مصادف با ۲۵ بهمن‌ماه شده است؛ بر تشویق افراد سراسر جهان به هدیه دادن کتاب به‌خصوص به کودکان است. در این روز افراد دعوت می‌شوند تا به اعضای فامیل و دوستان خود کتاب هدیه دهند، در اتاق انتظار هر مکانی کتاب بگذارند تا افراد بردارند و بخوانند و کتاب‌های خوانده‌شده خود را در ادامه به کتابخانه‌های محلی، بیمارستان‌ها، پرورشگاه‌ها یا سازمان‌ها و یا دیگر افراد اهدا کنند و به این شکل، چرخه کتاب‌خوانی به راه بیاندازند.
به بهانه این روز با ابوالفضل نجف زاده، دانش‌آموخته فلسفه، جستارنویس و پژوهشگر فرهنگ عمومی به گفت‌وگو نشستیم و او درباره سنت حسنه اهدای کتاب و آدابش، نقش اهدای کتاب در ترویج گفتمان در جامعه و معیارهای اهدای کتاب و مواردی ازاین‌دست مطالبی را عنوان کرد که در ادامه از نظر مخاطبان می‌گذرد.
- اصولاً هدیه دادن ماهیتی شیرین و روحیه‌بخش داشته و اگر این هدیه کتاب باشد آن‌هم از طرف افرادی که دوستشان داریم، لذت مضاعفی را به‌خصوص برای اهل مطالعه به همراه دارد، اما در این میان برخی از صاحب‌نظران معتقدند همین اهدای کتاب هم اصول و آدابی دارد، نظر شما چیست؟
اهدای کتاب به‌عنوان یک رفتار و سنت انسانی همانند سایر سنن قطعاً دارای اصول و آدابی بوده که برخی از این اصول ناظر بر نحوه «انتخاب کتاب» و برخی ناظر بر فرد «گیرنده کتاب» است.
حتی معتقدم خود فرآیند اهدای کتاب نیز باید دارای صورت‌بندی و تشریفات خاص باشد. اگر ما شناخت درستی از گیرنده کتاب نداشته باشیم، قطعاً نمی‌توانیم کتاب مناسبی را هدیه بدهیم. شما نمی‌توانید کتاب‌های مربوط به یک دوره سنی مثلاً کودک و نوجوان را به افراد بزرگ‌سال هدیه دهید و یا بالعکس.
اهدای کتاب بدون رعایت ضوابط و اصول نقض غایت می‌شود و شایسته است این سنت حسنه را از همان دوران کودکی به فرزندان خود بیاموزیم.
به یاد دارم در دوره نوجوانی به جشن تولد یکی از نزدیکان دعوت شدم و هنگامی‌که همه کادوها را باز می‌کردند به کادویی که من تهیه‌کرده بودم رسیدند میزبان با خوشحالی آن را اعلام کرد و آن ۲ جلد کتاب بود که در میان آن‌همه اسباب‌بازی و … شاید در نگاه اول ناچیز به شمار می‌آمد اما متفاوت بود و در مورد خودم هم هیچ هدیه‌ای به‌اندازه کتاب مرا خوشحال نمی‌کند.
- هر کتاب خوبی به دانش خواننده خود چیزی اضافه می‌کند؛ چیزی که ممکن است در زندگی او به کار بیاید، گره‌ای از مشکلی بگشاید یا آرامش خاطری را باعث شود و یا اندوه و نگرانی و اضطرابی را از ذهنی بزداید یا به عبارتی «لذت آگاهی» را به کام خواننده‌اش بچشاند، به‌عنوان یک دانش‌آموخته فلسفه نظر شما چیست؟
نخست آنکه باید بگویم ما در جهان هستی فقط یک داور مطلق داریم که می‌توان گفت به دلیل شناخت کامل از آنچه خلق کرده حکم درستی را صادر می‌کند. سایر داوری‌ها را باید گفت امید که مقرون به صحت باشد زیرا حکم بشری محدودیت‌های بشری را نیز دارد و آنچه که محدود است قادر به صدور حکم مطلق و بی اما و اگر نیست؛ بنابراین اینکه چه کتابی خوب است و چه کتابی خوب نیست کار بغرنج و دشواری است و به یک معنا تصمیم گرفتن بجای دیگری است.
موضوع دیگر آنکه ما درواقع در اینجا با حسن و قبح ذاتی مواجه نیستیم بلکه با امری نسبی مواجه هستیم. این موضوع به معنی تائید نسبیت معرفتی که گویی نمی‌توان حتی حکمی مقرون به صحت صادر کرد، نیست.
گاهی اوقات خوب نبودن هیچ ارتباطی به محتوا ندارد بلکه ممکن است مقصود مناسب نبودن باشد ولی اصطلاحاً و عرفی ما می‌گوییم خوب نیست. مثلاً یک رمان درام و مملو از روابط عاطفی بزرگ‌سال برای یک نوجوان خوب نیست، یعنی «مناسب» نیست. لذا باید دقیق مشخص کرد که این خوب نبودن به چه معنایی مدنظر است.
یکی از ایرادهای صاحب‌نظران و کارشناسان ما این است که هیچ مداقه‌ای در خصوص معنای موردنظر خود در به‌کارگیری کلمات ندارند. چه بسیار کتاب‌ها که از منظر منِ دانش‌آموخته فلسفه کتاب‌های بی‌مغز و فاقد فایده باشد لکن از منظر دانش‌آموخته فیزیک چنین نباشد. پس نمی‌توان با یک خط‌کش واحدی کتاب‌ها را تقسیم به کتاب‌های خوب و یا کتاب‌های بد کرد. ما باید سعی کنیم اصول «درست اندیشیدن» و درواقع «اندیشه ورزی» را به کودکان و نوجوانان خود یاد دهیم تا توان تشخیص سره از ناسره را داشته باشند.
بجای آنکه ما سازمانی را تأسیس کنیم که این وظیفه را بر عهده بگیرد و یا آموزش چگونه اندیشیدن و اندیشه ورزی کار نهادهای آموزشی است و وقتی این دستگاه‌ها به وظیفه خود درست عمل نکنند و صرفاً آدم‌های مقلد پرورش دهند، آنگاه باری را بر دوش نظام تربیتی کشور تحمیل کرده‌اند که چاره‌ای نیست خط‌کشی را برداریم و مناسب‌سازی را انجام دهیم.
- کتاب‌خوانی، روشی برای دیدن و شنیدن افکار کسانی است که شاید نوع نگاهشان با ما متفاوت باشد. برخی معتقدند این همان‌جایی است که ما تمرین مدارا می‌آموزیم و می‌پذیریم که کسانی هم هستند که به‌گونه‌ای دیگر می‌اندیشند و رفتار می‌کنند. ازاین‌رو با اهدای کتاب می‌توان به‌عنوان ابزاری مؤثر و عملی برای ترویج صلح و گفتمان در جهانی با تنوع فکری فراوان یادکرد. نظر شما چیست؟
«تعصب» ناشی از «جهل» است. آنجا که پای تعصب پیش می‌آید قطعاً بدانید غفلت و جهل میدان‌دار هستند. آنچه جهل را برطرف می‌سازد «دانایی» است و آنچه دانایی را ترویج و نشر می‌دهد در میان ابزارهای متعدد، «کتاب» است و انسان هر چه داناتر متواضع‌تر.
بنابراین آنکه کتاب‌های بیشتری خوانده است و جهان هستی را از منظرهای متفاوت مطالعه کرده است و از این منظر به «عینِ» دیده است که در تاریخ چه بسیار نظریات و دانایی نمایانی طشت رسوایی‌شان از بام دانایی افتاده؛ قطعاً آدم محتاط و اهل مدارای بیشتر است تا آنکه با آنچه بیان شد بیگانه باشد. لذا اهدای کتاب در واقع مهم‌ترین ابزار ترویج دانایی و به‌تبع ترویج «فرهنگ مدارا» است.
- سنت حسنه اهدای کتاب باعث تقویت جریان گردش کتاب در جامعه می‌شود و قدمی در مسیر افزایش سرانه مطالعه در کشور است؛ اما از سویی دیگر برخی صاحب‌نظران معتقدند صرفاً اهدای کتاب، نه‌تنها مردم را کتاب‌خوان نمی‌کند، بلکه کتاب را هم بی‌مقدار می‌کند. مثلاً بعضی از اشخاص و مراکز و … کتابشان را به سازمان‌های مختلف می‌فروشند و آن‌ها هم حتی نخوانده این کتاب‌ها را به‌صورت کلی و بدون توجه به ذائقه و نیاز به جامعه هدف خود هدیه می‌کنند. چنین کاری بیشتر هدر دادن بودجه و بی‌مقدار کردن و دفن کتاب است، نه ترویج و تقویت جریان گردش کتاب، نظر شما چیست؟
شکی نیست اهدای کتاب باعث تقویت جریان گردش کتاب و دانایی در جامعه می‌شود اما این مهم اگر خارج از قواعد و اصول و آداب پیش‌گفته انجام شود، همانی می‌شود که برخی از کارشناسان معتقدند اهدای کتاب هدر دادن منابع است.
چه بسیار کتاب‌هایی که در انواع مراسم‌ها در قالب هدیه به شرکت‌کنندگان اهدا شده اما هیچ‌وقت خوانده نمی‌شوند.
این کار در واقع عدم توجه به شأن و منزلت کتاب است و نه ترویج سنت حسنه اهدا کتاب. اهدا کتاب آری اما بی رعایت اصول خیر.
نظر شما