سرویس ادبیات خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - قباد آذرآیین، منتقد ادبی: کتاب «هیران و بیگاهِ دلتنگی؛ کوتاه‌ترین اشعار شفاهی ایران، دَیهوی بشکردی» با گردآوری و ترجمه احمد دادخداپور، سروده‌های کوتاه، دربردارنده‌ی احساسات و دردهای عمیق‌اند. ایجاز ویژگی بارز این سروده‌هاست؛ ایجازی در حد خّست، به کوتاهی حسی که دربردارند. به این هایکوی ژاپنی نگاه کنیم «به من تعظیم مکن / شاخه‌های تُرد زودتر می‌شکنند»؛ کوتاه، موجز اما عمیق و تاثیرگذار.
«مشک را به دوش بگیر
اندوه را درقلبت پنهان کن»
«نوار در ضبط
چشمان پر از اشک»
«پا برهنه مگرد
نور چشمانم می‌رود»
دوبیتی‌های عاشقانه فارسی، که ریشه در فهلویات (پهلویات) دارد، برای نمونه سروده‌های فایز دشتستانی را، گرچه با واژگان بیشتری سروده شده‌اند، به دلیل حسی که روایت می‌کنند می‌توان نوعی هایکوی شفاهی شمرد.
دَیهوهای کتاب «هیران و بیگاه دلتنگی» از کوتاه‌ترین سروده‌های شفاهی ایران است که با قطره چکانی حداقلی واژه‌ها سروده شده‌اند؛ به کوتاهی گذرای یک حس. در مقدمه کتاب می‌خوانیم: «دَیهو (دیهو- دیکن-لیکو- زَهیروک- دلتنگی-موتک) شعری است شفاهی و کوتاه در یک بیت با معنا و فرمی مختصر در حدود چهار تا شش واژه. اغلب دیهوها ده واج دارند. این اشعار موزون و مقفا هستند… مقفا بودن این اشعار گاهی تکیه بر حالت شنیداری دارد تا رعایت قواید مربوط به عروض و قافیه» (ص ۸)
«معنای لغوی دیهو با نگاه به زبان منطقه، «دی» معادل «لا» ی «لالایی» و «هو» به معنی آواز و صدا زدن است. دیهو شعر و آواز دسته جمعی نیست؛ در محافل به ندرت خوانده می‌شود. همچنان که از محتوای دیهوها گویاست این اشعار برآمده از رنج و آرزوی منحصر به فرد سرایندگان است».(ص ۹)
درونمایه دیهوها رنج، روزمرگی، عشق و عاطفه و آرزوهای کوچک و ساده است. این رنج و روزمرگی و عشق و عاطفه و آرزو، صادقانه و بی‌غل و غش در قالبی چنان متناسب با آنها روایت می‌شوند، گویی که ظرف و مظروف تنی واحد و جداناشدنی گردیده‌اند.
«به جزیره آمده‌ام / زهرا از من دور است».(ص ۱۲)
«بشاگرد (که به صورت‌های دیگری چون بشکَرد، بشجَرد، بشگَرد، بشاکَرد، نیز خوانده می‌شود، منطقه‌ای کوهستانی در شرق هرمزگان است. نام بشاگرد، مترادف محرومیت، فقر و بی‌توجهی است. دیهوها فریاد تظلم و نداهای درونی بومیان این منطق است».(نوشته‌ی پشت جلد کتاب)
«مرغی به بال
دلم خوش نیست» (ص ۵۴)
و روایت دلبستگی‌های پاک و بی‌آلایش:
«گاوی قربان / ابروی کمانش» (ص ۴۷)
«ادبیات ایران پیش از اسلام، در زمینه‌ی روایات دینی و ادبی، پیش از کتابت به روایت شفاهی وابسته بوده است؛ تا آنجا که حتی برای نقل شفاهی فضیلت قایل می‌شده‌اند. در این میان همراهی سروده‌های منظوم با موسیقی توسط خنیاگران، یکی ازمهم‌ترین ارکان سنت‌های ادبی را در ایران باستان سامان می‌داده است». (فرزاد قایمی؛ مقاله: جایگاه سنت روایت شفاهی و خنیاگری در ادبیات ایران باستان و سرنوشت آن در شعر دوره اسلامی، پژوهشنامه نقد ادب عربی). به این ترتیب دیهوها بنا برهمین سنت شفاهی سروده شده و سینه یه سینه نقل شده‌اند.
«این‌گونه اشعار را که در مناطق مختلف ایران هر کدام با نامی جدا اما با محتوا و ساختاری مشترک در فرهنگ شفاهی بر زبان‌ها جاری است، ادامه شعر هجایی ایران اساطیری می‌دانند».(ص ۱۷)
دیهوها در کتاب «هیران و بیگاه دلتنگی» به دو صورت فارسی و بشاگردی، و با الفبای فونتیک آمده‌اند. در هیاهو و بلبشوی یورش واژه‌های بیگانه و شلتاق بی‌امان دنیای مجازی، و خطر رنگ باختگی و خودباختگی فرهنگی، انتشار کتاب‌هایی چون هیران و بیگاه دلتنگی را باید به فال نیک گرفت، خواند و پروبال داد و زحمات کسانی را که در چنین مسیرهایی گام برمی‌دارند ارج نهاد. چنین باد!
درباره کتاب
در بخشی از معرفی این اثر می‌خوانیم:
«در جنوب کرمان، منطقه بلوچستان و شرق هرمزگان، این اشعار را هر کدام با نامی اما با فرم و محتوایی تقریبن واحد می‌شناسند. این اشعار در منطقه بشکرد دیهو نام دارند. برخی به اشتباه آواز و مقامی دیگر در بشکرد به نام «کردی» را با دیهوها شریک می‌دانند، اما ساختار و محتوای دیهو با کردی از هم جدا است، کردی آوازی است که آوازخوانان بخصوصی دارد و اشعار آن منتخب از دیوان حافظ، ترانه‌های فایز دشتستانی و دیگر اشعار معروف است، کردی‌ها مضمونی صرفاً عاشقانه دارند.
دیهو شعر و آواز دسته جمعی نیست؛ در محافل به ندرت خوانده می‌شود، همچنان که از محتوای دیهوها گویا است این اشعار برآمده از رنج و آرزوی منحصر به فرد سرایندگان است، هر دیهو متنی بسیار کوتاه و محتوایی کمتر بزمی دارد به این دلیل مناسب اجرا با ساز نیست.»
کتاب «هیران و بیگاهِ دلتنگی؛ کوتاه‌ترین اشعار شفاهی ایران، دَیهوی بشکردی» در ۸۲ صفحه، به قیمت ۱۱۰ هزار تومان و از سوی نشر «تا» در دسترس مخاطبان قرار گرفت.
نظرات