سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - یوسف ملایی: جشنواره روستاهای و عشایر دوستدار همه ساله توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با هدف تشویق به مطالعه و تقویت و پشتیبانی از فعالیت‌ها و اقدامات ابتکاری مردمی در حوزه تبلیغ و ترویج کتاب برگزار می شود.

امسال نیز نهمین دوره جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب» صبح یکشنبه (هفتم آبان‌ماه ۱۴۰۲) با حضور یاسر احمدوند؛ معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اسماعیل جانعلی‌پور؛ دبیر نهمین دوره جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب و مدیرکل مجامع، تشکل‌ها و فعالیت‌های فرهنگی معاونت امور فرهنگی، مهدی میزبان؛ نماینده سازمان امور عشایر ایران، سعیدرضا جندقیان؛ نماینده سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها وزارت کشور، مسیح لهراسبی؛ ستاد عالی کانون فرهنگی، هنری مساجد کشور و علی مصباحی؛ نماینده نهاد کتابخانه‌های عمومی در سرای کتاب برگزار شد.

اسماعیل جانعلی‌پور اخیراً در نشست خبری این جشنواره درباره فعالیت‌های «جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب» توضیحاتی ارائه و عنوان کرد: در ایران حدود ۶۰ هزار روستا وجود دارد که در قریب به ۳۷ هزار روستا نمایندگی داریم و فعالیت‌های زیرساختی و فرهنگی در آن انجام می‌شود. سهم اعتبارات ریالی روستاها در مقایسه با جامعه شهری، ۲۵ درصد است؛ این میزان در مقایسه با ۶میلیون خانواری که در روستاها زندگی می‌کنند کم است و همین بودجه هم بیشتر صرف زیرساخت‌ها می‌شود. به نظر نیازمند توجه بیشتر در عرصه فرهنگ هستیم.

وی با بیان اینکه اقدامات خودجوش روستاییان برای فعالیت فرهنگی چشم‌گیر است، افزود: سهم اقدامات مردمی در حوزه فرهنگ را نباید نادیده بگیریم و این جشنواره می‌تواند اهمیت این موضوع را اثبات کند. در دولت سیزدهم فعالیت‌های این جشنواره به شکل محسوسی به صورت مردمی پیش رفته و در روستاهای برگزیده اقدامات چشمگیر و قابل توجهی درباره کتابخوانی صورت گرفته است. در این دوره شهرداری و دهیاری، سازمان امور عشایری، کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد و نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور از جمله نهادهایی بودند که به صورت مستقیم با ما همکاری کردند.

جانعلی‌پور با بیان اینکه در سال گذشته و ادوار پیشین این رویداد تعداد بیشتری شرکت کننده داشتیم، توضیح داد: پیش از این وقتی فراخوان عمومی منتشر می‌کردیم هر فعال فرهنگی در روستا اگر حتی کار فرهنگی کوچکی انجام می‌داد خودش را نماینده روستا معرفی می‌کرد؛ البته این کار بسیار ارزشمند است چون این فرد مروج کتابخوانی است. اما با یک کار فردی، روستایی دوستدار کتاب تلقی نمی‌شود. این سامانه با معیارها و شاخصه‌های معینی راه‌اندازی شده است و لازم است روستای دوستدار کتاب همه این شاخصه‌ها را داشته باشد.

دبیر نهمین دوره جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب اضافه کرد: در فرایند داوری مبتنی بر سامانه، داوران تمامی مستندات را می‌دیدند و هر کدام بر اساس تخصص خود به فعالیت‌ها نمره می‌دادند و میانگین نمرات داوران در جلسات پایانی داوری دیده نمی‌شد. سقف نمره ۱۴۰۰ بود و از ۲۷۱ روستای شرکت کننده در این جشنواره، ۴۰ روستا به مرحله داوری نهایی رسیدند. از سوی دیگر برخلاف ادوار گذشته که ۱۰ روستا رتبه اول تا دهم را کسب می‌کردند امسال زوایای پنهان و آشکار فعالیت‌های فرهنگی روستاها سنجیده شد و به عنوان مثال روستای سیزدهم روستایی بود که رتبه ۴۰ را در فرایند داوری دریافت کرد.

مدیرکل مجامع، تشکل‌ها و فعالیت‌های فرهنگی معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ادامه داد: در این دوره، ۱۴ روستای برگزیده داریم. یک روستا از میان ۱۰ روستایی که دوره قبل بیشترین فعالیت را داشت به عنوان روستای استمرار انتخاب شده و یک آبادی عشایری نیز در این دوره شایسته تقدیر شناخته شده است. البته ویژگی‌های جامعه عشایری متفاوت از روستاهاست و شاید باید جشنواره خاص خود را داشته باشد؛ با این وجود یک جامعه عشایری در این دوره نیز انتخاب شد.

خبرگزاری ایبنا بر این اساس روستاهای منتخب جشنواره امسال را بیشتر معرفی کرده است.

سرزمین اساطیری سیستان و بلوچستان، زادگاه رستم دستان قهرمان حماسی «شاهنامه فردوسی» در جنوب شرقی ایران با دو روستای دوستدار کتاب به اتفاق استان نوپای خراسان جنوبی در شرق کشور، پیشتاز و پیشگام هستند.

جالب است بدانید سیستان و بلوچستان با مرکزیت زاهدان و خراسان جنوبی با مرکزیت بیرجند پس از کرمان، به ترتیب دومین و سومین استان پهناور ایران به‌شمار می‌روند. استان کرمان هم به عنوان پهناورترین استان کشور با یک روستای دوستدار کتاب، سهمی در این زمینه دارد اما البرز کوچک ترین استان کشور هیچ نماینده‌ای در این بین ندارد.

کارنامه، برنامه و ظرفیت روستاها در سه حوزه ارزیابی شدند. خلاقیت در طرح‌ها، همه گیر بودن، توجه خاص به کودکان، بهره گیری از ظرفیت‌های روستا، استمرار فعالیت‌ها و قابل تکثیر بودن از معیارهای انتخاب داوران بود.

قزوین - کلج، روستایی با عطر زیتون و کتاب

کلج (نام محلی: کَلّه) روستایی از توابع بخش طارم سفلی شهرستان قزوین در شمال غربی استان قزوین و در نزدیکی استان‌های زنجان و گیلان قرار دارد.

این روستا در دهستان خندان قرار دارد و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۵، جمعیت آن یک هزار و ۶۲۴ نفر (۵۷۲ خانوار) بوده‌است. طبق آمار محلی، جمعیت دائمی روستای کلج ۲ هزار و ۳۰۰ و جمعیت فصلی آن ۳ هزار نفر است.

روستای کلج از بزرگترین تولیدکنندگان زیتون در ایران محسوب می‌شود و زبان مردم این روستا ترکی آذربایجانی با لهجه خاص طارم است.

زنجان - درسجین، عقاب کتاب ایران

دَرسِجین، (نام محلی: دره سین: سین در زبان پهلوی به معنی عقاب است) روستایی لُرنشین از توابع بخش مرکزی شهرستان ابهر در استان زنجان است. این روستای تاریخی و باستانی دارای جاذبه‌های گردشگری فراوانی در ۱۵ کیلومتری شهر ابهر است. ارتفاع از سطح دریا در این روستا یکهزار و ۶۷۸ متر، و دارای آب و هوای سرد و معتدل است. مردم این روستا به زبان لری بختیاری سخن می‌گویند.

این روستا مرکز دهستان درسجین است و جمعیت آن بر اساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۹۰، تعداد ۱۵۰ خانوار با جمعیتی معادل ۴۷۳ تن گزارش شده و ساکنان روستا از پنج طایفه اصلی و بزرگ دودانگه، قدیمی، عزیزخانی، طاهری و رجبی تشکیل یافته‌است.

اردبیل- پریخان، با سر درختی به نام کتاب

این روستا بر اساس برنامه ها و فعالیت‌هایی مستمر در طول سال در حوزه ترویج کتابخوانی، فعالیت اعضا، برگزاری مسابقات و نمایشگاه‌های کتاب، حمایت از کسب و کارهای مشاغل خانگی و روستایی و خدمات کتابخوانی و برگزاری کارگاههای آموزشی مورد ارزیابی شده است.

غنی سازی اوقات فراغت تابستانی، از ویژگی های بارز فعالیت این روستا بوده و برنامه‌های خلاقانه جذب کودکان و نوجوانان در کتابخانه ها از عمده دلایل انتخاب این روستای دوستدار کتاب بوده است. افزایش خیرین کتابخانه ساز و همچنین رقابت سالم ۱۶ کتابخانه روستایی در اردبیل در این گزینش بی تاثیر نبوده است.

پری‌خان روستایی است که در استان اردبیل، شهرستان مشگین‌شهر، بخش مرکزی، دهستان دشت قرار دارد.

بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵ جمعیت این روستا ۲ هزار و ۱۸۹ نفر با ۸۰۳ خانوار بوده‌است. پریخان دیار مرحوم میرزاقاسم پریخانی، از علمای بزرگ قرن گذشته است.

روستای پریخان دارای چهار محله: آشاغی باش، یوخاری باش، محله قلعه و محله دره (سرچشمه - شبان دره سی) است.

فارس - کَتَک، روستای دوستدار کتاب

زنده کردن هویت و فرهنگ روستایی و عشایری و سرعت بخشیدن به نهضت توانمندسازی فرهنگی روستائیان و عشایر، شناسایی ایده‌ها و طرح‌های مرتبط با ترویج کتاب و کتاب‌خوانی و حمایت از اجرای آن‌ها، از اهداف این جشنواره است.

کَتَک، روستایی از توابع بخش مرکزی دهستان شورآب شهرستان ارسنجان استان فارس در فاصله ۱۲۰ کیلومتری شمال شرقی شیراز قرار دارد.

این روستا در فاصله ۲۶ کیلومتری شهرستان ارسنجان واقع است و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۵، جمعیت آن ۶۷۱ نفر (۱۴۸ خانوار) بوده‌است.

هر ساله در دهه اول محرم، اهالی روستای کَتَک سفره نذری امام حسین (ع) را می‌گسترانند.

یزد - عزآباد، سرزمین سادات و کتاب

عزآباد، روستایی از توابع بخش مرکزی شهرستان اشکذر در استان یزد است.

یکی از قدیمی ترین آبادی‌های است که در دهستان رستاق قرار دارد و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۵، جمعیت آن ۳۰۸ نفر (۸۲ خانوار) بوده‌است.

یکی از نسخه های خطی قرآن موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، نسخه‌ای نفیس از قرآن مجید است که متعلق به مسجد خواجه علی عزآباد بوده است.(فهرست دستخط های کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران)، اولین و قدیمی ترین متن مستقل درباره تاریخ و جغرافیای یزد و شهرهای اطراف یزد به نام جامع الخیرات اثر سیدرکن الدین و سیدشمس الدین حدود پنجاه سال پیش در عزآباد پیدا شده است. این کتاب متن وقفنامه دانشمند و خیر بی نظیر یزدی سیدرکن الدین محمد و پسرش سیدشمس الدّین است که در سالهای ۷۳۲ و ۷۳۳ هجری نوشته شده است.

یکی از زیباترین آثار نقاشی و معماری در عزآباد وجود دارد و زیر ریگ مدفون است. این روستا به سرزمین سادات هم مشهور است.

کرمان شمالی - نصرت آباد، کتاب آباد

نصرت‌آباد روستایی در دهستان محمودآباد سید بخش زیدآباد شهرستان سیرجان استان کرمان است.

بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این مکان ۳ هزار و ۳۴۷ نفر (۹۱۴ خانوار) بوده‌است.

سیستان و بلوچستان - ژاله‌ای و اورنک کهن دیار کتاب و قهرمانان

روستای ژاله‌ای، یکی از دهستان‌های بخش کرباسک در شهرستان زابل استان سیستان و بلوچستان در جنوب شرقی ایران است.

براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵، جمعیت دهستان ژاله‌ای برابر با ۸ هزار و ۴۷۶ نفر بوده‌است.

مجموعه تپه های ژاله ای مربوط به سده هفتم و هشتم هجری قمری از دیدنی های زابل در این روستا قرار دارند.

روستای اورنک در شهرستان نیکشهر نیز به عنوان روستاهای برگزیده نهمین دوره جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب انتخاب شدند.

خوزستان - ساریه، دشت آزادگان، دشت کتاب

ساریه، روستایی از توابع بخش مرکزی شهرستان دشت آزادگان در استان خوزستان است.

این روستا در دهستان حومه‌شرقی قرار دارد و دارای بیش از ۳ هزار و ۵۰۰ نفر جمعیت دارد. مسئول طرح فاطمه عبیداوی مسئول کتابخانه شهدای ساریه دشت آزادگان است. این شهرستان دو کتابخانه روستایی دارد. یکی کتابخانه شریعتی و دیگری شهدای ساریه است. این روستا جزو نخستین و آخرین روستای بازسازی شده جنگ بود.

خراسان جنوبی - اسفندیار، دهستان کویر و کتاب

اسفندیار روستایی تاریخی از توابع بخش دیهوک در شهرستان طبس، استان خراسان جنوبی است که در فاصله ۵۰ کیلومتری شهر دیهوک، ۱۲۷ کیلومتری شهر طبس و ۱۸۱ کیلومتری شهر بیرجند (مرکز استان) در دامنه کوه و رو به دشت قرار دارد.

این روستای کوهپایه ای دارای ظرفیت های گردشگری فراوانی بوده و بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵ جمعیت آن یکهزار و ۱۹ نفر (۲۷۸ خانوار) بوده است.

خراسان جنوبی - درمیان، سرزمین تاریخی

درمیان، روستایی در دهستان درمیان بخش مرکزی شهرستان درمیان استان خراسان جنوبی ایران است. بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این روستا یکهزارو ۶۵۷ نفر (در ۴۴۲ خانوار) بوده‌است.

شهرستان درمیان در شرق استان خراسان جنوبی واقع شده و از شمال به شهرستان قاین، از جنوب به شهرستان سربیشه، از غرب به شهرستان بیرجند و از شرق به کشور افغانستان محدود می‌شود.

اردبیل - زرج‌آباد، دشت کتاب

زرج‌آباد روستایی است که در استان اردبیل، شهرستان کوثر، بخش فیروز، دهستان زرج‌آباد قرار دارد. در این روستا، امکانات آب، برق، گاز، تلفن ثابت و اینترنت ای دی اس ال وجود دارد.

این روستا مناظر طبیعی بسیار زیبایی دارد از جمله این مکان‌ها «تیکیلی» در زبان محلی است که دشتی سرسبز و پر از گلهای زیبا در اواسط خرداد ماه(june)است.

بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵ جمعیت این روستا ۷۷۸ نفر با ۲۶۲ خانوار بوده‌است.

ایلام - پشت قلعه، در پیشگاه کتاب

برقراری ارتباط میان اهالی قلم و کودکان و نوجوانان روستاها و عشایر، بالا بردن اعتماد به نفس کودکان و نوجوانان روستایی با مشارکت آنان در بحث‌های گروهی، کمک به تاسیس و تقویت کتابخانه‌های کوچک کلاس و عادت‌دادن دانش‌آموزان برای مراجعه به کتاب‌فروشی‌های روستاها از مهمترین برنامه کتابخانه این روستا بود.

پشت قلعه آبدانان مربوط به دوره ساسانیان - دوران‌های تاریخی پس از اسلام است و در شهرستان آبدانان، روستای پشت قلعه واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۷۹۷۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

پشت قلعه در فاصله پنج کیلومتری در ناحیه جنوبی شهرستان آبدانان در شمال غربی روستای پشت قلا بر روی تپه‌ای بلند آثار دژ دیده می‌شود که رودخانه دویرج از پای آن می‌گذرد.

منتخب جامعه عشایری

استان اصفهان- شهرستان فریدون‌شهر، روستا چشمه لنگان

این روستا فاقد کتابخانه با طرح اهدا کتاب به عشایر، منتخب جامعه عشایری شد. از اواخر بهار با سرکشی به چادرهای عشایری آن منطقه، میان اهالی کتاب توزیع شد. در کنار آن نیز با برگزاری مسابقات نقاشی و فعالیت‌های جنبی، به این طرح گرمای بیشتری بخشیده و از آن استقبال شد.

در این طرح کتاب‌ها تغییر داده و میان چادرها دست‌به‌دست می شد.

دهستان چشمه لنگان واقع در بخش مرکزی شهرستان فریدون‌شهر و در غرب استان اصفهان است. اهالی این روستا جزو عشایر کشور بوده و در فصول گرم سال در این منطقه سکونت دارند که شامل ۲۰۰ خانوار و یک هزار و ۵۰۰ نفر جمعیت هستند.

منتخب روستاهای استمرار (منتخب سال ۱۴۰۱)

آذربایجان غربی - شهرستان بوکان، روستا ناچیت

ناچیت، روستایی است از توابع شهرستان بوکان در استان آذربایجان غربی ایران که در حدود ۲ کیلومتری شمال‌غربی شهرستان بوکان و بر سر جادهٔ بوکان - میاندوآب قرار دارد. زبان مردم روستا کردی است.

جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب برنامه‌ای است که هر سال با محوریت معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اجرا می‌شود. بر این اساس هر سال ده روستا (امسال ۱۵ روستا) یا آبادی عشایری به عنوان روستاها و عشایر دوستدار کتاب معرفی شدند. برای شرکت در این جشنواره، روستاها باید ضمن معرفی ویژگی‌های خاص فرهنگی و اجتماعی روستا، مجموعه فعالیت‌ها، طرح‌ها و برنامه‌های اجرایی خود را برای تقویت زیرساخت‌های کتاب‌خوانی و ترویج عمومی کتاب در روستا معرفی کنند.

نهمین جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب به‌منظور تقویت هویت ایرانی- اسلامی، امیدبخشی و محرومیت‌زدایی فرهنگی با ارزیابی عملکرد روستائیان و عشایر سراسر کشور و پشتیبانی از طرح‌های ابتکاری آنها اجرا شد و برگزیدگان معرفی شدند.

شاخص‌های انتخاب برنامه‌های ارسالی برای شرکت در نهمین جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب عبارت بود از تناسب با نیازهای محلی، آیین های بومی و ارزش‌های دینی و فرهنگی، اثرگذاری مستمر در ارتقای سطح فرهنگ کتابخوانی، بهره مندی از مشارکت مردمی و پشتیبانی واحدهای اجرایی روستا و عشایر، پوشش جمعیتی مناسب، توجه به زنان و کودکان و نوجوانان را مورد توجه قرار دهد، از همه ظرفیت‌ها و امکانات موجود در سطح ملی و محلی و همچنین از فضای مجازی، استفاده مناسب و خلاقانه داشته باشد و به احساس تعلق ملی و اسلامی کمک کرده و با ترویج فرهنگ تلاش و همکاری، باعث تقویت هم‌گرایی میان دولت و ملت شود در این دوره از جشنواره مورد تاکید بود.

آثاری که به رفع محرومیت‌ها و آسیب‌ها توجه داشته باشد، قابلیت الگوبرداری و اجرا در سایر مناطق را داشته باشد، در محتوا و در شیوه اجرا از تازگی و کیفیت الزم برخوردار باشد، برنامه‌های اجرایی باعث تقویت نشاط اجتماعی در راستای کاهش آسیب‌های اجتماعی باشد و از ظرفیت مفاخر علمی و فرهنگی بهره منده باشد نیز مورد توجه بود.