بخشی از گلنبشتههای هخامنشی که روزگاری برای پژوهش و بررسی به دانشگاه شیکاگو امانت داده و به‌روشنی مطرح شده بود که «ایران لوح‌هایی گلی را برای رمزگشایی و خواندن، به امانت به دانشگاه شیکاگو که مشغول کاوش در تخت جمشید (پارسه، پرسپولیس) بود، می‌سپارد و موسسه شرقی دانشگاه موظف است دو نسخه از مستندات خود را به دولت ایران بدهد.»
این گل‌نبشته‌ها تاکنون در چهار مرحله به ایران برگردانده شده است: سال ۱۳۲۷ خورشیدی (۱۷۹ قطعه)، سال ۱۳۳۱ خورشیدی (۳۷هزار خُرده قطعه)، سال ۱۳۸۳ خورشیدی (۳۰۰ قطعه) و سال ۱۳۹۸ خورشیدی (۱۷۸۳ قطعه) و در سال ۱۴۰۲ خورشیدی (۳۵۰۶ قطعه) که نسبت به دوره‌های پیشین رقم بسیار بالایی است و برای ایرانیان این الواح ارزشمند شگفتی بسیاری دارد به ایران بازگشته است.
رمزگشایی گلنبشتههای هخامنشی از سوی استادان متخصص
باستان‌شناسان الواح را سال ۱۳۱۳ شمسی در تخت جمشید کشف کردند و با موافقت دولت وقتِ ایران برای مطالعه و بررسی به دانشگاه شیکاگو امانت دادند. الواح در ۵۰ صندوق چوبی شامل حدود ۲۰۰۰ جعبه مقوایی و چند پیت نفتی که در تخت جمشید (پارسه، پرسپولیس) به پارافین آب شده آغشته شده بودند، از طریق بوشهر به آمریکا فرستاده شدند. در همان زمان، قرارداد و موافقت‌نامه‌ای نیز تدوین شد که در آن آمده بود «ایران لوح‌هایی گلی را برای رمزگشایی و خواندن به امانت به دانشگاه شیکاگو که مشغول کاوش تخت جمشید (پارسه، پرسپولیس) بود، می‌سپارد.»
در اواخر سال ۱۹۳۶ یا ۱۹۳۷ میلادی برای حدود دو یا سه ماه، گل‌نبشته‌ها را پارافین‌زدایی کردند تا سال ۱۹۳۷ میلادی، برای مطالعه آماده شدند. چهار کارشناس روی لوح‌های گلی تخت جمشید کار می‌کردند. یک استاد بزرگ سومرشناسی به نام آرنولد پوبل (poebel) و دو شاگرد او که یکی مرحوم «جورج کامرون» و دیگری «ریچارد هلک» بودند ابتدا لوح‌ها را که به خط میخی بودند، رمزگشایی کردند تا زبان آن‌ها مشخص شود. وقتی دریافتند که گل‌نبشته‌ها ایلامی هستند، روی آن‌ها کار کردند. اما چون در آن زمان، آگاهی‌ها از دوره‌ی ایلامی هخامنشی فقط سنگ‌نبشته‌های پادشاهان هخامنشی بود، کار به کندی پیش می‌رفت.
آن‌ها در ابتدای کار نمی‌دانستند که گل‌نبشته‌ها به کدام پادشاه هخامنشی تعلق دارند. ابتدا گمان می‌کردند که به خشایارشاه یا اردشیر اول مربوط است، تا سرانجام به گل‌نبشته‌ای متعلق به سال بیست‌ودوم پادشاهی برخوردند. با توجه به این‌که در آن گل‌نبشته ماه سیزدهم بود، فهمیدند که گل‌نبشته‌ها سال کبیسه را نشان می‌دهند و بر این اساس دریافتند که متعلق به داریوش بزرگ است. پس از مدتی یک گل‌نبشته دیگر را خواندند که نام داریوش به عنوان پادشاه در آن آمده بود.
مطالعه گل‌نبشته‌ها در دانشگاه شیکاگو با شروع جنگ جهانی متوقف و پس از پایان جنگ در سال ۱۹۴۵ میلادی دوباره آغاز شد. در آن دوره، مرحوم کامرون و هلک مطالعه گل‌نبشته‌ها را آغاز کردند که گلنبشتههای خزانه تخت جمشید نیز به دانشگاه رسیدند. کامرون پس از این‌که ۱۵۰ گل‌نبشته را خواند، توجه خود را به خواندن گلنبشتههای خزانه تخت جمشید معطوف کرد و سرانجام کتاب آن در سال ۱۹۴۸ میلادی چاپ شد.
هلک از حدود سال ۱۹۴۵ میلادی بار دیگر کار خود را روی این گل‌نبشته‌ها آغاز و بخش‌هایی از آن‌ها را هم چاپ کرد. در کتاب اصلی او ۲۰۸۷ کتیبه جا داده شد که دانشگاه شیکاگو آن را در سال ۱۹۶۹ میلادی به چاپ رساند. عبدالمجید ارفعی، تنها ایرانی که همراه با هلک گل‌نبشته‌ها را در شیکاگو دیده بود از حدود سال ۱۹۶۶ میلادی به‌مدت هشت سال شاگرد هلک بود تا زمانی که او در شیکاگو بود حدود ۲۴۰۰ گل‌نبشته دیگر نیز خوانده شد. هلک تا زمان فوت، ۲۵۸۶ گل‌نبشته را خوانده بود و از آن تعداد، متن و ترجمه‌ی مربوط به ۳۳ گل‌نبشته را در مجله فرانسوی 18DAF چاپ کرد.
پس از فوت هلک، در سه مرحله بخش‌های کوچکی از الواح به کشور برگردانده شد. سال ۱۳۲۷ (۱۷۹ قطعه) به کشور برگردانده شد، سال ۱۳۲۹ (۳۷هزار قطعه) در اختیار ایران قرار گرفت و سال ۱۳۸۳ نیز (۳۰۰ قطعه) به سرزمین مادری‌اش مسترد شد. در همان سال یعنی ۱۳۸۳ و پیش از آغاز برنامه‌ریزی‌ها برای بازگشت بخشِ چهارم الواح به کشور، یک شکایت، ورق را برگرداند.
تاثیر گلنبشتههای تخت جمشید در بخش‌هایی از تاریخ و ادبیات
سرزمین ایران به لحاظ موقعیت اقلیمی در قلب کشورهای شناخته شده آن زمان جای داشته است. این ویژگی و موقعیت باعث تبادل فرهنگی کشورهای خاور و باختر و ملل دیگر در ایران بوده است. در حقیقت ایرانیان در تاریخ، از جمله عوامل گسترش‌دهنده فرهنگ میان سایر ملل بوده‌اند و برحسب موقعیت جهانی خود در دوران‌های گوناگون علاقه‌مند بوده‌اند تا با بهم پیوستن مردمان شرق و غرب، نقش رابط را ایفا کنند. این ویژگی ریشه در گذشته‌های دور این سرزمین داشته و ایرانیان را به وحدت جهانی علاقه‌مند ساخته است و امروز به روشنی می‌توان تاثیر آن را در بخش‌هایی از تاریخ و ادبیات چند هزار ساله ایران مشاهده کرد.
در سال 1312 خورشیدی هنگام خاکبرداری از گوشه شمال شرق تخت جمشید در قسمت شمالی دروازه نیمه تمام، کاوشگران دانشگاه شیکاگو آمریکا از دیوان سرای تخت جمشید بیش از سی هزار لوح گلی (بیشتر با حروف ایلامی که خط جهانی آن روز بود) ممهور با مُهرهایی با خط میخی پارسی پیدا کردند. این الواح برای مطالعه به صورت امانت به دانشگاه شیکاگو انتقال یافت. تعدادی از الواح توسط پروفسور کامرون و همکار دیگرش ترجمه شد و به نام «الواح گلی تخت جمشید» منتشر شد.
الواح گلی برای ما ایرانیان سند و شناسنامه و هویت انسانی غیرقابل انکاری خواهد بود که اهمیت افکار آزادمنشانه‌ای را در آن دوره تاریخی برای جهانیان روشن می‌سازد و به ما فرصت می‌دهد که از کارهای ساختمانی، نجوم، ستاره‌شناسی و علوم ریاضی آن دوره آگاهی به دست آوریم.
نویسندگان الواح عموما نام‌هایی ایلامی دارند اما سر کارگران و مدیران دارای نام پارسی هستند. در تعدادی از کتیبه‌های گلی، صورت و تاریخ دستمزد، تعداد صنعتگران و کارگران ایرانی و غیرایرانی که در تخت جمشید کار می‌کردند، ثبت شده است. این الواح در واقع اسنادی منحصر به فرد است، زیرا که تا آن روزگار پرداخت دستمزد در هیچ کشوری معنا نداشته است و این نخستین‌بار در تاریخ تمدن بشری است که کشور فاتح و نیرومند، کار مشقت‌بار و رایگان از کارگران و مردان زیردست خود نخواسته و انصاف و مردانگی را رعایت کرده است.
ایرانیان نه تنها در تخت جمشید دستمزد صنعتگران و کارگران را پرداخته‌اند، بلکه به علت اعتقاد راسخ به آبادانی جهان، علاوه بر سرزمین ایران در نقاط مختلف جهان مانند فلسطین، بابل، مصر، ترکیه و... کارگرانی را به کار گمارده‌اند که اسناد باقیمانده دلیلی بر پرداخت دستمزد ایشان تواند بود.
دلبستگی ایرانیان به کتیبه‌های سنگی تخت جمشید
سنگ‌نبشته‌های تخت جمشید با سبک ویژه با فروتنی و احترام به دیگران نوشته شده است و این در حالی است که پادشاهان آن روزگار مانند پادشاهان بابل، آشور و... با انشا و زبانی پیچیده و گنگ نوشته‌های خود را ثبت می‌کردند. به طوری که فقط تعدادی معدود می‌توانستند بخوانند اما نوشته‌های تخت جمشید ساده، عالمانه و بدون هیچ‌گونه گزافه‌گویی همراه با پاک»نشی و بزرگواری است. در نوشته‌های هخامنشیان بدون این که از بیگانه ابراز نفرت و انزجار شود، نشانه‌هایی از دلبستگی شدید به ایران را می‌توان دید. آغاز و پایان هر نوشته به نام خداوند بزرگ است که برای تبرک نیز تکرار شده است. به طوری که نوشته‌ها شعرگونه، موزون و آهنگین است. نکته جالب این که برای احترام به باورهای مذهبی ملل مختلفی که وارد تخت جمشید می‌شدند، در کتیبه بزرگ نامی از خدایان دیگر هم به صورت مبهم آمده است.
بیشترین نوشته‌های باقیمانده به نشانه احترام به دیگران با سه زبان آن روزگار نگاشته شده است. خط پارسی باستان که صحیح‌ترین و ساده‌ترین خط میخی است، باعث شده است تا بتوان خط‌های بابلی و آشوری را نیز خواند.
گل‌نبشته‌هایی که از بنیاد شرق‌شناسی شیکاگو به ایران بازگشتند تاکنون خوانش نشده‌اند از این‌رو نیاز است از سوی کارشناسان خط میخی و ایلامی خوانش شوند، از این‌رو باید به این پرسش پاسخ دهیم که آیا در ایران چنین کارشناسانی جز عبدالمجید ارفعی داریم یا خیر؟! استاد عبدالمجید ارفعی، پژوهشگر و استاد زبان‌های باستانی اکدی و ایلامی شاگرد ریچارد هلک بود و تاکنون متن بسیاری از گل‌نبشته‌ها از خوانش‌های او با ترجمه فارسی و انگلیسی منتشر شده است.
به‌گفته استاد ارفعی، شوربختانه شاهد دگرگونی‌هایی در خوانش گلنبشتههای هخامنشی هستیم که برخی از واژه‌ها را با معنای واژه‌ای دیگر دگرگون می‌کنند و شیوه خوانش نیز نشان دهنده ناآشنایی درست با شیوه نگارش ایلامی به خط میخی میان بین‌النهرین است. البته دکتر ارفعی به شماری شاگرد آموزش داده است و آن‌ها می‌توانند این کار را انجام دهند. کارشناسان دیگری هم داریم که تا اندازه‌ای به این حوزه اشراف دارند و می‌توانند این خوانش را انجام دهند. همچنین هخامنشی‌شناسانی هستند که می‌توانند کار خوانش گل‌نبشته‌ها را انجام دهند.
ناگفته نماند که نزدیک‌به ۱۳ هزار قطعه از گلنبشتههای هخامنشی همچنان در اختیار موسسه شیکاگو است که وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی چندی پیش از بازگشت تمام این گل‌نبشته‌ها به ایران تا پایان سال خبر داده بود.
در این باره بیشتر بخوانید:
۳۱ شهريور ۱۴۰۲ ۱۲:۲۹
با هواپیمای رییس جمهوری ایران؛
گلنبشتههای هخامنشی با تدابیر امنیتی به موزه ملی ایران رسیدند
۳۱ شهريور ۱۴۰۲ ۱۱:۱۰
پس از گذشت بیش از هشتاد سال؛
بخشی دیگر از گل نبشته‌های هخامنشی از آمریکا به ایران بازگردانده شد
نظر شما