سرویس مدیریت کتاب خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا)، امیررضا اصنافی، عضو هیئت علمی گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی: طی ماه‌های اخیر سفرهایی را با قطار داشتم که به گونه‌ای برایم تجدید خاطرات دوران دانشجویی بود. زمانی که مسیر اهواز به تهران را در آن زمان طی می‌کردم و گاهی ساعت‌ها در رستوران قطار می‌نشستم و مشغول مطالعه و نوشتن می‌شدم. آن‌هم برای اینکه در دام پُر‌حرفی‌های همسفران در کوپه نیفتم!

این سفرها دوباره مرا به این فکر انداخت که چرا هنوز سیستم سرگرمی و آگاهی بخشی در قطارهای کشورمان، در سطح اولیه است و فقط به پخش فیلمی اکتفا می‌شود که کنترل آن در اختیار مهماندار است و مسافران مجبورند فیلمی را تماشا کنند که مهماندار تعیین می‌کند؟ و بعد از پایان فیلم هم همه یا مجبورند بخوابند، یا حرف بزنند یا مشغول کار دلخواه خود شوند. آیا واقعاً برای مسیرهای بیش از 6 ساعت در قطارها برای پیشگیری از اتلاف وقت مسافران فکری می‌شود؟

به این مسئله از چند جنبه می‌توان نگاه کرد که بتوان خدمت جدید را در قطارها فراهم کرد.

سال 1398 تجربه سفر به کشور ایتالیا را داشتم. در مسیر بازگشت، قطاری که با آن از شهر ناپولی به رم می‌رفتم، برای مسافران، سیستم سرگرمی را تعیین کرده بود که هر فردی می‌توانست با اتصال به اینترنت داخلی قطار، موسیقی، فیلم یا انیمیشن مورد علاقه خود را انتخاب کند و تا مقصد با آن سرگرم باشد. همین سیستم را سال 1391 در ناوگان اتوبوسرانی سنگاپور به مالزی می‌دیدم که مسافران مجبور نیستند، فضای بیرونی را تماشا کنند یا مجبور نیستند فیلمی را ببینند که راننده می‌پسندد. پشت هر صندلی، صفحه نمایشی بود که مسافران می‌توانستند سرگرمی مورد نظر خود را انتخاب کنند. همین زمینه در خطوط هوایی بین‌المللی وجود دارد که آنجا حتی می‌توانید کتاب صوتی نیز گوش کنید.

با فراهم‌سازی زیرساخت‌ و بهره‌گیری از تجربیات سایر کشورها به سهولت می‌توان خدمت اطلاع‌رسانی و سرگرمی را در ناوگان حمل و نقل ریلی کشورمان نیز پیاده کرد. به این نوع خدمت، که در هر وسیله حمل و نقل مسافر می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد Infotainment گفته می‌شود که به نحوی سرگرم شدن با استفاده از اطلاعات است.

پژوهش‌های متعددی در خصوص کاربرد سامانه‌های اطلاعاتی-تفریحی درون وسائل حمل و نقل شخصی و جمعی انجام شده‌اند. در مدل‌های مطرح شده، افراد متعدد می‌توانند از یک سامانه مرکزی به‌عنوان کاربران جداگانه استفاده کنند.

به‌عنوان نمونه، تقریباً سه ماه پیش بود که در دانشگاه شهید بهشتی پایان‌نامه‌ای در مقطع کارشناسی ارشد با این محتوا دفاع شد که خودروهای شخصی می‌توانند از امکانات سرگرمی همراه با اطلاعات بهره گیرند و حالا که به آن پایان‌نامه که راهنمایی آن را بر عهده داشتم، فکر می‌کنم می‌بینم که این خدمت، قابل تعمیم به قطار نیز هست. یعنی اینکه در هر کوپه می‌توان امکاناتی را ایجاد کرد که مسافران بتوانند با استفاده از صفحه نمایش لمسی، کتاب، فیلم، موسیقی و سایر سرگرمی‌های مورد نظر خود را که از قبل در پایگاه اطلاعاتی اصلی قطار تنظیم و سازماندهی‌شده، استفاده کنند و از زمان خود استفاده بهینه ببرند.

حتی گاهی اوقات، مسافران نمی‌دانند در کدام مسیرند و کدام ایستگاه هستند که ناچارند از مهماندار سوال کنند. وجود نقشه راهبری در این سیستم هم یکی دیگر از خدماتی است که می‌توان تعبیه کرد. در کنار این زمینه، می‌توان واگن جداگانه‌‌ای برای یک کتابخانه تدارک دید که افراد بتوانند زمان خود را برای کسب اطلاعات مورد نیاز در آنجا طی کنند. قرار دادن مجلات، کتاب‌ها و روزنامه‌ها در این فضا و حضور فردی به‌عنوان «کتابدار قطار»، می‌تواند خدمت افزوده‌ای برای ناوگان حمل و نقل ریلی کشور باشد. به‌ویژه در مسیرهایی که دانشجویان تردد می‌کنند و می‌خواهند در فضایی آرام به مطالعه بپردازند یا با رایانه‌های شخصی و همراه خود کار کنند.

این امر سبب می‌شود به قطار، صرفاً به‌عنوان یک وسیله جابه‌جایی بار و مسافر نگریسته نشود و ارزش افزوده آن، در افزایش آگاهی مسافران و ترویج فرهنگ مطالعه نقش‌آفرینی کند. اگر کمی دقیق‌تر به این ایده‌ها فکر کنیم، خواهیم دید با طراحی برنامه مناسب، می‌توان آن‌ها را عملی کرد و رضایت مشتریان را ارتقاء داد.