اعظم حسینی از آسیبهای متون عاشورایی گفت؛
قیام امام حسین(ع) برای هر سنی پیامی تربیتی دارد/ تاریخ درباره برخی بانوان حاضر در کربلا کم حرف زده است
اعظم حسینی شاعر، نویسنده و محقق حوزه عاشورا و قیام امام حسین(ع) معتقد است عاشورا و قیام امام حسین برای هر سنی حرفی و پیامی تربیتی دارد و باید بیشتر روی آن، کارهای پژوهشی صورت بگیرد. به گفته وی تاریخ بعضی از بانوان حاضر در واقعه کربلا را نادیده گرفته و کمتر به آن پرداخته است.
وی افزود: بعضی از منابع، نیز زبان به روزتری داشتند و تا حدودی پژوهشها مستندتر بوده است. بیشترین استفادهای که در سالهای اخیر داشتهام مربوط به کتابهای پژوهشی بوده است. مثلا کتابهای دکتر سنگری را مطالعه کردهام. ایشان کتابهایشان را به زبان ادبی نوشتهاند. از آنجایی که اساس کار، پژوهش تاریخی است و بنده تا حدودی با ادبیات آشنا هستم، لایههای ادبی را معمولا کنار میزنم و به بازخوانی آن مطالبی که از ریشههای تاریخی گرفته شده میپردازم. به هر حال نقدهای مختلف را گرفته و سعی کردهام به اصلیترین مطالب استناد کنم.
حسینی گفت: این مقدمهای بود در رابطه با اینکه بیشترین منابعی که بنده استفاده کردم چه هست. اما در مورد برداشتها درباره منابع عاشورایی باید بگویم که طبعا وقتی ما به منابع رجوع میکنیم با یک کاستیهایی مواجه میشویم. واقعا نمیتوانم خودم را جای یک پژوهشگر بگذارم و بگویم چه عواملی باعث ایجاد کاستیها در آثار عاشورایی شده است. صد در صد یکی از موارد، ضعف سندهای تاریخی است که دلایل متفاوتی داشته است.
وی ادامه داد: اما چیزی که برای من یک مقدار، حسرتبرانگیز بود خلاء برخی تحقیقات درباره عاشوراست؛ مصداقی تر اگر بگویم، مثلا در کتابهای دکتر سنگری، خیلی رویکرد به سمت شخصیتهای غیربنی هاشم یا بنیهاشمهای ناشناختهشده است. گمگوشههای عاشورا کمتر به آن پرداخته شده و من هم سمت و سوی قلم ادبیام به همین سمت تنظیم کردهام.
این شاعر بیان کرد: در مورد برخی اشخاص تنها نامی از آنها وجود دارد؛ تاریخ جز نامی از اینها نگفته و شاید به عنوان تاریخ هم نباشد. این افراد نقطه اوج زندگی را میزیستهاند. شاید قبل از عاشورا افرادی عادی بودند و چیز قابل ذکری نداشتند. همه مثل جناب حبیب و ظهیر نیستنند. اما بحث بنده روی رویکرد دیگری است که اخیرا با آن مواجه شدهام. دو سال من درگیر تحقیق روی شخصیتهای مرد عاشورا بودم، بر همین اساس به تازگی قلمم را سمت بانوان نیز چرخاندهام. هرچه به دنبال مستندات گشتم متاسفانه مستندات چشمگیر که بتواند به من کمک کند، خیلی کمرنگ بود.
حسینی توضیح داد: بعضی از بانوان حاضر در واقعه کربلا مانند حضرت زینب(س)، به خاطر شخصیت والایی که داشتند قابل حذف از تاریخ نیستند و یک جاهایی در مورد صحبتها و نقل قولها کم و زیاد صحبت شده است با این حال پژوهشگر احتمالا به دنبال این بوده که صحیحترین آنها را انتخاب کند. اما برخی از این بانوان هستند که در حد همین نام هم جا دارد که پژوهشگران مستنداتی را جمعآوری بکنند و در اختیار کسانی قرار بدهند که درصدد تحقیق هستند.
وی اضافه کرد: منظورم از مستندات بیشتر، جمعآوری آنهاست. یکی از مشکلاتی که وجود دارد این است که اخیرا پژوهشگران بزرگ تمایل دارند که کارهای پژوهشی به شکل گروهی باشد. برخی از مواقع، اختلاف نظرهایی میان این بزرگواران درباره برخی از شخصیتها وجود دارد. شخصیتهایی که نمیشود در تاریخ آنها را نادیده گرفت مانند جناب عبدالله ابن جعفر همسر حضرت زینب. من این اختلاف نظرها را درباره شخصیت ایشان میبینم آن هم در کارهای بزرگانی که اخیرا در مورد عاشورا تحقیقهایی را شروع کردهاند. کاش میشد این کارها به شکل گروهی به خروجی منسجم میرسید.
حسینی عنوان کرد: درباره شخصیت عبدالله ابن جعفر، مطرح است که ایشان به عنوان یکی از بزرگان بنیهاشم هستند. اگر ایشان بدون هیچ مشکلی حمایت نکردند، پس چه اتفاقی از نظر روحی و تربیتی در خود بنی هاشم افتاده که همه آنها همراه امام نیستند. اینها از مواردی هست که به ما نیاز به بازنگری در تک تک شخصیتهای کربلا را گوشزد میکند.
وی افزود: ما در آثار متقدمتر بعد تحلیل را کمتر میبینیم. مواردی را به شکل جمعآوری موارد تاریخی مشاهده میکنیم که شاید در زمان خودش جوابگو بوده اما در زمان ما قطعا اینها جوابگو نیست. وقتی یک نوجوان میتواند شبههای را مطرح کند یعنی اینکه ذائقه زمانه و فکر زمانه به سمتی رفته که ما الان باید از این آثار تجمیعی، اول مستندات را استخراج کنیم، هنوز اگر انحرافاتی هست کنار گذاشته شود و بعد به سمت تحلیل برویم. اما من در آثاری که خودم استفاده میکنم اتفاقا این رویکردشان برایم پسندیدهتر است که تا حد زیادی تحلیلی هستند و شخصیت را معرفی میکردند.
حسینی ادامه داد: موارد تربیتی و تحلیلی را هم عنوان میکنند. مضاف بر اینکه اخیرا متوجه شدم که کتابی به عنوان «مقتل جامع سیدالشهدا» چاپ شده است که بخشهایی از این کتاب به شکل تحلیلی صورت گرفته است. بعد از تاکید بر موارد تحلیلی، آن وقت سراغ موارد تجمیعی رفته است. مطمئنم بزرگوارانی که در این حوزه فعالیت میکنند این ضرورت را میدانند.
وی در پاسخ به این سوال که چقدر نیازمند متون جدید پژوهشی هستیم؟ بیان کرد: در مورد منابع جدید پژوهشی طبعا ما به منابع کهن بازمیگردیم. ریشهای که ما استفاده میکنیم و تغذیههای تاریخی نیز از همین منابع دریافت میشوند اما پژوهشهای جدید تا حد زیادی ناظر بر بعد تحلیلی و بعد زبانی هستند. پس از اینکه از صحت و درستی منابع اطمینان حاصل شد حال باید بیاندیشیم که اینها به چه زبانی مطرح شوند.
حسینی گفت: حوزه تخصصی من شعر بزرگسال است. زبان کار من قطعا به درد نسل نوجوان نمیخورد و به درد بزرگسال میخورد. نسل نوجوان و کودک، بهتر است همه این پژوهشها در قالب تصویر ببیند. در قالب یک نقاشی، یک داستانک، یک انیمیشن و ... میتواند اینها را درک کند. وقتی میگوییم پژوهشهای عاشورایی شاید این به ذهن متبادر بشود که افرادی در کتابخانهها میان دنیایی از کتاب سعی دارند پژوهش کنند. به نظر میرسد این بازنویسیها و نگاه زبانی که میتواند با هر سنی ارتباط برقرار کند بیش از پژوهشها روی متون کارکرد دارد.
وی بیان کرد: واقعه کربلا به گونهای است که از هر سنی در این رخداد حضور دارند از کودک شیرخواره تا جوان و پیرمرد. روایت هر کدام از اینها، زبان خاص خود را طلب میکند. فکر میکنم سالهای گذشته شاید یکی از ایرادات این بود که ما تنها زبانمان مکتوب بوده است. خود این زبان مکتوب هم ایراداتی داشته و ما در این زمینه هم درگیر برخی چالشها هستیم. مثلا علیرغم اینکه پژوهشها میگویند فلان داستان، انحراف است، با این حال شاعران و مداحان از آن استفاده میکنند. این یکی از آسیبهایی است که همچنان با آن مواجه هستیم.
حسینی اکتفا کردن به خود زبان و آثار مکتوب و روضههایی که به شکل شنیداری منتقل شدهاند را یکی دیگر از آسیبها دانست و تاکید کرد: کم کم باید از این رویکردها فاصله بگیریم و بیشتر به زبانهایی نزدیک شویم که برای نسل جدید به صورت کارآمد، پیامهای واقعه کربلا را منتقل میکنند.
وی اشاره کرد: در پژوهشها، ما با دریایی عظیم از معرفت افراد غیربنیهاشم سر و کار داریم. این برای من مایه حسرت بود که چرا زودتر وارد این فضا نشدم. بین شهدای غیربنیهاشم هم ما نوجوان 10 تا 12 سالهای داریم با نام عمرو بن جناده که رجزخوانی بسیار حیرتانگیزی انجام میدهد که معروف است به: «امیری حسین و نعم الامیر». همچنین کودک هفتسالهای داریم که وارد جنگ نمیشود اما به این دلیل که عمودی را جلوی خیمه بلند میکند مورد شهادت قرار میگیرد. عاشورا برای هر سنی، حرف برای تربیت دارد.
حسینی در پایان سخنانش کتابهایی را برای مطالعه در ایام محرم معرفی کرد و گفت: کتاب «حماسه حسینی» اثر شهید مطهری کتابی تحلیلی است و مطمئنا برای مخاطبان بسیار مفید خواهد بود. کتاب دوجلدی «آینهداران آفتاب» اثر دکتر سنگری نیز از کتابهایی هستند که میتوانند مفید باشند. این کتابها نیز تاحدودی تجمیعی و تا حدودی تحلیلی هستند. کتابهای «دریغ»، «قرار بر مدار»، «فرزندان حسن یاران حسین» و «حواریون حسین» نیز آثاری هستند که مطالعه آنها مفید خواهد بود.
نظر شما